[26 maj, 2024]
Nga IFIMES
Më 2 qershor 2024 do të mbahen zgjedhjet e përsëritura lokale në kryeqytetin e Beogradit, si dhe zgjedhjet lokale në 14 qytete dhe 74 komuna.
Pas zgjedhjeve parlamentare të 24 dhjetorit 2023, Serbia formoi një qeveri të re të kryesuar nga kryeministri Millosh Vuçeviç. Në zgjedhjet e fundit parlamentare, Partia Progresive Serbe (SNS) arriti një fitore të madhe.
Raporti i Zyrës së OSBE-së për Institucione Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) është publikuar plot dy muaj e gjysmë pas mbajtjes së zgjedhjeve. Raporti theksonte se “disa çështje kyçe mbeten të pazgjidhura, duke përfshirë ato që lidhen me sigurimin e kushteve të barabarta, masat për të parandaluar keqpërdorimin e funksioneve publike dhe burimeve shtetërore, ndarjen ndërmjet funksioneve zyrtare dhe aktiviteteve të fushatës dhe mekanizmat efektivë për të parandaluar frikësimin dhe presionin mbi votuesit, duke përfshirë blerjen e votës.”
Pas formimit të pasuksesshëm të qeverisë në Beograd, zgjedhjet e reja lokale për kryeqytetin e Beogradit janë caktuar për 2 qershor 2024. Ndërkohë, Kuvendi Kombëtar i Republikës së Serbisë ka miratuar një paketë amendamentesh në ligjin zgjedhor për të lejuar zgjedhjet e njëkohshme për Beogradin dhe njësitë e tjera të qeverisjes vendore. Blloku më i madh i opozitës, i njohur më parë si “Serbia kundër dhunës”, (Srbija protiv nasilja) është shpërbërë, me disa nga ish-partitë anëtare të saj që kanë vendosur të marrin pjesë në zgjedhje. Gjashtë nga nëntë partitë opozitare nga ish koalicioni “Serbia kundër dhunës” po marrin pjesë në zgjedhjet për qytetin e Beogradit dhe shumicën e njësive të tjera të qeverisjes lokale.
Partia më e madhe brenda këtij blloku, Partia për Liri dhe Drejtësi (Stranka slobode i pravde-SSP) e udhëhequr nga Dragan Djilas, ka zgjedhur të mos marrë pjesë në zgjedhjet e qytetit në Beograd dhe Nish. Djilas është i vetëdijshëm për jopopullaritetin e tij në këto qytete dhe beson se përfshirja e tij mund të dëmtojë perspektivat e opozitës. Kjo strategji është sinjalizuar nga anëtarë të caktuar të bashkësisë ndërkombëtare.
Sipas këtij skenari, objektivi është të qetësohet Partia Progresive Serbe (SNS) në vetëkënaqësi dhe pasivitet, duke nxitur besimin se opozita do të sigurojë fitore të lehta në Beograd dhe Nish. Ky supozim bazohet në idenë se qytetarët në këto qytete anojnë nga opozita dhe do të votojnë kundër SNS-së dhe jo në favor të një partie të caktuar. Megjithatë, ky skenar përbën rrezikun dhe kurthin më të madh për votuesit e SNS-së, duke i bërë ata potencialisht të vetëkënaqen dhe të bien në skemën e hartuar nga Djilasi dhe disa aktorë ndërkombëtarë. Favoritë në zgjedhjet e ardhshme në Beograd dhe Nish është lista e koalicionit të udhëhequr nga Partia Progresive Serbe, e cila funksionon nën banderolat, përkatësisht listën “Aleksandar Vuçiq – Beogradi Nesër” (Beograd sutra) dhe “Aleksandar Vuçiq – Nish Nesër” (Niš sutra).
A është e mundur të merret pushteti pa zgjedhje – rasti i opozitës serbe?
Polarizimi politik është një tipar karakteristik në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Këto shoqëri mbajnë barrën e një trashëgimie sfiduese 30-vjeçare, që rrjedh nga shpërbërja e ish-Jugosllavisë. Konsolidimi i këtyre shteteve është ende në vazhdim. Një pjesë e opozitës i është drejtuar dhunës si mjet politik, duke çuar në polarizim të mëtejshëm në shoqëri në një kohë kur ishte i nevojshëm uniteti kombëtar për të adresuar çështjet vendimtare kombëtare dhe shtetërore, siç është çështja e Kosovës. Një segment i dukshëm i opozitës serbe ende nuk e ka kuptuar se kundërshtari i tyre nuk është Aleksandar Vuçiç (SNS), por konkurrentët politikë.
Serbia dallohet si një nga vendet e pakta që ul pragun zgjedhor nga 5% në 3%, ndërsa pragjet në vendet e tjera zakonisht janë rritur për të nxitur konsolidimin dhe profesionalizimin e politikës, duke ushqyer partitë politike të fuqishme dhe të besueshme.
Tradicionalisht në Serbi, një segment i opozitës bojkoton zgjedhjet. Ai segment është kryesisht i përbërë nga parti të vetëdijshme se zgjedhjet shërbejnë për të testuar dhe konfirmuar forcën dhe besimin e tyre tek qytetarët. Ata zgjedhin bojkotin si një mjet për të pohuar rëndësinë e tyre. Megjithatë, pjesa përgjegjëse e opozitës e pranon se ndryshimi politik mund të arrihet vetëm përmes institucioneve, ku parlamenti është kulmi i demokracisë në çdo shtet, dhe në fund zgjedh të marrë pjesë në zgjedhje.
Analistët besojnë se zgjedhjet e ardhshme lokale e tejkalojnë rëndësinë e zakonshme lokale. Partitë politike duhet të ngjiten në pushtet dhe të zbresin nga pushteti vetëm përmes zgjedhjeve, pasi ato vërtetojnë forcën dhe mbështetjen e tyre, dhe jo me mjete të tjera. Bojkotimi i zgjedhjeve nënkupton shmangien e ndërveprimit të drejtpërdrejtë me votuesit, duke vënë në dyshim mbështetjen e tyre aktuale në mesin e elektoratit.
Analistët e shohin kërkesën qendrore të protestave si largimin e presidentit serb Aleksandar Vuçiç dhe Partisë Progresive Serbe (SNS) nga pushteti, një objektiv thelbësor i opozitës. Megjithatë, opozitës i mungon një program politik koherent përtej thirrjes për largimin e presidentit Vuçiq. Ndërsa disa protesta civile ishin të justifikuara, ato në thelb ishin të orkestruara nga një fraksion i opozitës dhe/ose disa qendra të fuqisë së huaj.
Justifikimet dhe arsyetimet që pretendojnë se mediat janë nën kontrollin e qeverisë janë vetëm pjesërisht të sakta, pasi ka shumë media që mbështesin dhe avokojnë hapur partitë politike opozitare. Ndërkohë që mediat luajnë padyshim një rol të rëndësishëm, zgjedhjet nuk fitohen vetëm nëpërmjet ndikimit të medias. Suksesi varet kryesisht nga rezultatet e arritura, nga programet e paraqitura dhe nga kandidatët që u ofrohen votuesve, të cilët në fund vendosin se ku të vendosin mbështetjen dhe besimin e tyre. Është e domosdoshme qetësimi i pasioneve politike dhe organizimi i zgjedhjeve paqësore dhe të ndershme, duke siguruar një fushatë elektorale që ofron trajtim të barabartë për të gjithë pjesëmarrësit në procesin zgjedhor. Zgjedhjet duhet të zhvillohen pa paragjykime apo dhunë, me transparencë dhe integritet, duke i lejuar të gjithë aktorët politikë të shprehin pikëpamjet e tyre dhe të paraqiten para votuesve.
Fushata për zgjedhjet lokale është lënë në hije nga rezoluta për Srebrenicën në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, e cila ka dominuar titujt kryesorë për javë të tëra. Rrjedhimisht, historia e zgjedhjeve vendore nuk është në ballë, ndryshe nga ciklet e mëparshme zgjedhore.
Serbia sërish në qendër të aktualitetit
Vizita e fundit e presidentit kinez Xi Jinping e ka rikthyer Serbinë në qendër të vëmendjes së ngjarjeve globale. Serbia po përpiqet të (ri)pozicionohet në vorbullën gjeopolitike. Presidenti kinez deklaroi se “BE është një prioritet në politikën e jashtme kineze. Kina dhe BE duhet të ruajnë partneritetin e tyre të përkushtuar.” Serbia gjithashtu pohon pa mëdyshje aspiratën e saj për anëtarësim në BE, një synim i përbashkët nga qeveria e re.
Serbia synon të shfrytëzojë përvojat kineze me Francën në lidhje me prodhimin e energjisë bërthamore për të siguruar stabilitetin e energjisë, pasi planifikon të mbyllë disa termocentrale në të ardhmen e parashikueshme. Megjithatë, kjo do të kërkojë heqjen e embargos së gjatë për energjinë bërthamore të trashëguar nga ish-Jugosllavia.
Serbia mund të llogarisë në mbështetje të fortë nga Kina për çështje të ndryshme brenda kornizës së Kombeve të Bashkuara, siç u dëshmua gjatë votimit të fundit mbi rezolutën e Srebrenicës në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së. Për më tepër, Marrëveshja e Tregtisë së Lirë ndërmjet Serbisë dhe Kinës ka një rëndësi të madhe për të ardhmen ekonomike të Serbisë, veçanërisht në aspektin e tregtisë së mallrave dhe shërbimeve.
Serbia përballet me presione të paprecedentë ndërkombëtare
Serbia aktualisht është duke u përballur me presione të konsiderueshme ndërkombëtare në përpjekjet për të normalizuar marrëdhëniet me Prishtinën, e cila refuzon të themelojë Bashkësinë e Komunave Serbe (ZSO). Serbisë i kërkohet gjithashtu të vendosë sanksione ndaj Rusisë. Kosova ka marrë rekomandimin për anëtarësim në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës, i cili nuk është përfshirë në agjendën e mbledhjes së fundit të Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës për shkak të mungesës së progresit në formimin e BKS-së.
Ndalimi i përdorimit të dinarit serb në komunitetet serbe në Kosovë është një formë presioni ndaj Serbisë për të hequr dorë nga pretendimet ndaj Kosovës. Mbajtja e zgjedhjeve të përsëritura lokale në komunat veriore të Kosovës – Mitrovicë, Leposaviq, Zubin Potok dhe Zveçan është ende në pritje. Kushtet për kthimin e përfaqësuesve serbë në institucionet e Kosovës ende nuk janë plotësuar.
Politika e jashtme e Serbisë mbështetet në katër shtylla: BE, SHBA, Rusia, Kina dhe Lëvizjen e Të Paangazhuarve. Serbisë i kërkohet të heqë dorë nga dy shtylla të politikës së saj të jashtme – Rusia dhe Kina. Ka kërkesa të qarta që Serbia të vendosë sanksione ndaj Rusisë për shkak të konfliktit në Ukrainë, ndërkohë që perspektivat e anëtarësimit të Serbisë në BE mbeten të pasigurta. Përveç kësaj, Serbisë i kërkohet të distancohet nga Milorad Dodik (SNSD) dhe Republika Srpska. Miratimi i fundit i një rezolute për Srebrenicën në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, e sponsorizuar nga Gjermania, Ruanda dhe rreth 30 vende të tjera, shërben si një formë shtesë presioni ndaj Serbisë.
Në mes të konfliktit të Ukrainës dhe konfrontimit më të gjerë Perëndim-Rusi, Serbia e gjen veten në një pozicion sfidues ndërkombëtar pasi përmbahet nga zbatimi i sanksioneve kundër Rusisë.
Politika e neutralitetit e zbatuar nga Aleksandar Vuçiq përbën një mister të rëndësishëm për fuqitë e mëdha dhe paraqet një sfidë për sektorët e tyre të inteligjencës. Përshkallëzimi i ngjarjeve politike në Kosovë është i lidhur me zgjedhjet e ardhshme në Serbi, që synojnë të testojnë peizazhin politik të vendit me fokus në vlerësimet politike dhe forcën e Aleksandar Vuçiqit dhe SNS-së.
Disa politikanë, manjatë, sektorë të medias, gazetarë, studiues, analistë, pjesë të shoqërisë civile, profesorë, studentë dhe kriminelë janë të përfshirë në aktivitetet e inteligjencës në Serbi – një spektër i gjerë pjesëmarrësish.
Aparati i sigurisë dhe inteligjencës i Serbisë ka identifikuar dhe penguar kryesisht aktivitetet e shumicës së shërbimeve të inteligjencës, duke e lejuar atë të kundërshtojë në mënyrë efektive veprimet e tyre të dëmshme dhe të pengojë ndjeshëm operacionet e tyre të ardhshme.
Bullgarizimi i Kosovës
Situata aktuale në të cilën ndodhet Serbia, së bashku me regjistrimin e vazhdueshëm të popullsisë në Kosovë, po shfrytëzohet nga Bullgaria, e cila në mënyrë aktive po jep shtetësi për banorët e Kosovës. “Bullgarizimi” synon kryesisht goranët, serbët dhe boshnjakët, por shtrihet edhe tek shqiptarët të cilët, me marrjen e pasaportave bullgare, bëhen shtetas zyrtarë bullgarë. Qëllimi përfundimtar është që bullgarët të fitojnë njohjen si pakicë dhe potencialisht të bëhen grupi i dytë etnik më i madh në Kosovë pas shqiptarëve, duke zhvendosur serbët si komuniteti i dytë më i madh.
Serbët kryesisht abstenuan nga pjesëmarrja në regjistrimin e popullsisë. Bullgaria po zbaton një nismë të ngjashme në Shqipëri dhe ka dhënë qindra mijëra nënshtetësi maqedonasve nga Maqedonia e Veriut, duke pretenduar të drejtën për t’i konsideruar këta shtetas të rinj si bullgarë. Shumica e maqedonasve morën nënshtetësinë bullgare për arsye pragmatike dhe ekzistenciale, pasi ajo siguron nënshtetësinë e BE-së, duke u mundësuar atyre të punojnë dhe të jetojnë në BE, dhe jo nga një ndjenjë e besnikërisë kombëtare ndaj Bullgarisë. Regjistrimi i fundit në Maqedoninë e Veriut zbuloi se vetëm disa mijëra qytetarë identifikohen si bullgarë, duke minuar pretendimin bullgar për një prani të konsiderueshme bullgare në vend.
_____________________
Shënim: FIMES – Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit, me seli në Lubjanë, Slloveni, ka status të veçantë konsultativ me Këshillin Ekonomik dhe Social ECOSOC/OKB që nga viti 2018. IFIMES është gjithashtu botues i revistës shkencore ndërkombëtare dyvjeçare European Perspectives.
IFIMES mbledh dhe përzgjedh informacione dhe burime të ndryshme për zonat kryesore të konfliktit në botë. Instituti analizon marrëdhëniet e ndërsjella ndërmjet palëve me qëllim promovimin e rëndësisë së pajtimit, parandalimit të hershëm/diplomacisë parandaluese dhe masave të çarmatimit/ndërtimit të besimit në zgjidhjen e konflikteve rajonale ose globale të konflikteve ekzistuese dhe rolin e veprimeve parandaluese kundër mosmarrëveshjeve të reja globale.
