Zekerijah SMAJIć [Geopolitic News]
Edhe pse ligji mbi ndryshimet në ligjin zgjedhor të Bosnje-Hercegovinës, i shpallur që nga dhjetori, të cilin Përfaqësuesi i Lartë Christian Schmidt vendosi të martën, habiti të gjithë politikanët dhe zyrtarët e lartë të BiH në lagjen e afërt.
Për Milorad Dodik dhe Dragan Çoviq, shtrirja e dorës së përfaqësuesit të lartë për të ashtuquajturën. fuqi të mirëbesimit nga 25 vjet më parë. Ata anashkaluan se sipas letrës së Konkluzioneve të Konferencës së Zbatimit të Paqes të mbajtur në Bon më 9 dhe 10 dhjetor 1997, përfaqësuesi i lartë, për sa kohë ekziston zyra e tij, mund të përdorë autoritetin e tij përfundimtar në lidhje me interpretimin e Marrëveshjes për Zbatimi i Pjesës Civile të Traktatit të Paqes.
Edhe pse, sipas interpretimit të OHR-së, këto janë vetëm “korrigjime teknike” të dispozitave ligjore ekzistuese për procesin zgjedhor, Dodik i ndrojtur kërkoi një seancë të jashtëzakonshme të Asamblesë Kombëtare të Republikës Srpska në të njëjtën ditë dhe i bëri thirrje “Administrata koloniale në BiH të anulojë të gjitha vendimet e saj brenda shtatë ditëve”. Nëse kjo nuk ndodh dhe nëse ndryshimet e pashmangshme të ligjit zgjedhor nuk zhvendosen nga OHR në Asamblenë Parlamentare, përfaqësuesit e këtij subjekti në institucionet shtetërore “duhet të tërhiqen prej tyre dhe të mos kthehen tek ata”.
I sjellshëm Čović gjithashtu i bëri thirrje OHR-së dhe eprorit të saj, Këshillit Ndërkombëtar për Zbatimin e Paqes (PIC), të rishqyrtojnë vendimin e Përfaqësuesit të Lartë.
Derisa drama në skenën politike të këtij vendi ndizet sërish në cilin drejtim kushedi se në çfarë drejtimi, liderët e partive me prejardhje boshnjake po fërkojnë duart, pa u kujdesur fare se liderët e partive të dy nga tre kombet e tjera përbërëse janë në panik. “Të pëlqejë fqinji (dhe fqinji) lopa” është një mallkim i koduar gjenetikisht i kësaj klime, që mesa duket nuk ka kurë!
Duke mbuluar frikën
Për një veteran politik gjerman që punon përkohësisht në Sarajevë, “ndryshimet teknike në ligjin zgjedhor nuk janë dhe nuk mund të jenë shkak i zhgënjimit të askujt… Duke këmbëngulur në nevojën që Asambleja Parlamentare e BeH të vazhdojë zbatimin e rekomandimeve të bëra në lidhje me Ligjin Zgjedhor të BeH, dhe se ndryshimet janë pjesë përbërëse e këtij vendimi të një natyre të përkohshme dhe mund t’i nënshtrohen ndryshimeve të mëvonshme nga Asambleja Parlamentare e BeH-së, ndryshimet teknike në procesin zgjedhor u imponuan pikërisht për shkak të paaftësisë ose mosvullnetit të mëparshëm të autoriteteve të vendit që të korrigjojnë mangësitë serioze në procesin e ushtrimit të së drejtës së votës”, shpjegon Schmidt.
Christian Schmidt (Foto: Wikimedia Commons)
Ai pohon gjithashtu se masat e tij nuk janë të destinuara për partitë dhe kampionët e tyre tashmë të palakmueshëm, por për qytetarët që duhet të inkurajohen në numër edhe më të madh për ta aktivizuar elektoratin kombëtar, pavarësisht se cilit komb apo opsion politik i përkasin. Një vendim i tillë, thotë ai, pritej prej tij nga vetë Bashkimi Evropian “nëse pushtetarët e zgjedhur në mënyrë legjitime nuk mund të arrijnë një marrëveshje brenda një periudhe të arsyeshme kohore”.
“Vendimi im është një lloj kontrate me ju qytetarë dhe ju votues, për të krijuar bashkarisht një kornizë zgjedhore demokratike pa të cilën nuk ka asnjë proces të integrimit evropian, as anëtarësim në BE. Vendi juaj mund të ketë kredibilitet në sytë e qytetarëve të Bashkimit Evropian dhe në sytë e institucioneve evropiane vetëm nëse ka institucionet e tij të besueshme… Prandaj ju duhet të shkoni në votime në një numër sa më të madh që është e mundur, të parandaloni këdo që t’ju pengojë në rrugën tuaj drejt një të ardhmeje më të mirë”, – përgjigjet me gjakftohtësi Schmidt , duke siguruar veten dhe publikun se vendimi i tij nuk do të jetë gjeneratori i një krize të re politike në vend, siç sugjerohet nga shumica e analistëve eminentëve në BiH dhe në rajon.
“Pika” në rrugën europiane, apo një frymë e ri?
Dodik dhe Çoviq besojnë se lëvizja e fundit e imponimit në vend të votimit të ndryshimeve ligjore në parlament, “i jep fund rrugës evropiane të Bosnje dhe Hercegovinës” dhe se “të gjitha rezultatet e mëparshme në procesin e integrimit të Bosnjë dhe Hercegovinës në BE, duke përfshirë hapjen e fundit të negociatave të anëtarësimit, janë anuluar “nga data 21 e këtij muaji”. Schmidt, nga ana tjetër, kujton se ndryshimet e tij në ligjin zgjedhor janë pjesë integrale e 14 prioriteteve të përcaktuara në opinionin e Komisionit Evropian për situatën në BeH nga viti 2019 dhe se “reforma zgjedhore nuk është vetëm një pjesë integrale e rrugës evropiane të BeH, por edhe fryma e saj e ri”.
Është e vërtetë që liderët e partive lokale dhe eksponentët e tyre në parlamentin e shtetit kishin deri në 29 vjet në dispozicion të tyre për të harmonizuar rregullat e kornizës së Dejtonit me praktikat më të mira zgjedhore në botë dhe për t’i përshtatur ato me nevojat dhe kohët në të cilat është BeH sot. Hera e fundit që ata u angazhuan për këtë me shkrim ishte më 12 qershor 2022, para zyrtarëve më të lartë të BE-së, si dhe më 22 janar të këtij viti para Presidentes së Komisionit Evropian, Ursula von der Layen, gjatë vizitës së saj të papritur në Sarajevë.
Është gjithashtu e vërtetë se që nga 19 dhjetori i vitit të kaluar, Përfaqësuesja e Lartë u ka bërë thirrje vazhdimisht institucioneve dhe liderëve politikë që të sigurojnë integritetin e zgjedhjeve të ardhshme lokale të planifikuara për në tetor të këtij viti, duke kujtuar se zgjedhjet e rregullta, të drejta dhe demokratike janë thelbësore për krijimin e një mjedisi politik të qëndrueshëm dhe të sigurt të përshtatshëm për zhvillimin dhe përparimin e mëtejshëm të vendit”. Dhe se “integriteti i zgjedhjeve është i një rëndësie themelore për ndërtimin e mirëbesimit dhe besimit në sistemin politik në BiH”.
Çfarë pëlqen më shumë Dodik?
Duket se as Dodikun dhe as Çoviqin nuk e shqetësojnë aspak ata paragrafë të ligjit të ndryshuar zgjedhor që i referohen “integritetit të procesit zgjedhor”. Sepse vetë inxhinieria zgjedhore sigurisht që nuk u dëmtua rrënjësisht nga këto ndryshime: mundësia e manipulimit të fletëve të votimit në selitë zgjedhore nuk u eliminua; votimi elektronik u deklarua si një operacion teknologjik shumë i ndërlikuar për Bosnjën dhe Hercegovinën; numërimi i fletëvotimeve nuk është zgjidhur në mënyrë adekuate; dorëzimi i kutive të votimit në zyrën e KQZ-së mbetet i shkujdesur…
Nga të gjitha 114 ndryshimet e Schmidt-it në Ligjin Zgjedhor për Dodikun, dy janë më të diskutueshmet.
E para, sipas së cilës personat e dënuar për krime gjenocidi, krime kundër njerëzimit dhe krime lufte nuk mund të zgjidhen, emërohen apo punësohen në institucionet publike. Dhe e dyta, sipas së cilës tre gjyqtarë të huaj në Gjykatën Kushtetuese të Bosnje-Hercegovinës “mbesin deri në anëtarësimin e Bosnjë-Hercegovinës në Bashkimin Evropian”.
Duke e parë këtë fenomen kushtetues nga një kënd neutral, vërtet mund të konkludohet se instalimi i gjyqtarëve të huaj në gjyqësorin kushtetues kombëtar është i papajtueshëm me përkufizimin e sovranitetit shtetëror-juridik të çdo shteti modern sot. Sidomos nëse numri i të huajve në atë Gjykatë Kushtetuese kombëtare është në përpjesëtim me numrin e gjyqtarëve vendas në raportin 3:3 – nga një përfaqësues i të tre kombeve përbërëse dhe i njëjti numër i të huajve! [Duket se autori i analizës nuk e ka informacionin e duhur, meqë në përbërjen e Gjykatës Kushtetuese të BeH entitetet nacionale vendore kanë nga 2 përfaqësues, pra 6 gjithësejt – Përkthyesi SR]
Duke mos kundërshtuar aspak profilin e jashtëzakonshëm profesional të gjyqtares gjermane në Gjykatën Kushtetuese të BeH, Angelika Nussberger, gjyqtares shqiptare Ledi Bianku dhe gjyqtares zvicerane Helen Keller, Dodik ka të drejtë kur thotë se realisht nuk ka një aderim të besueshëm të kësaj çështjeje nga ana e Bashkimit Evropian me gjyqtarë të huaj.
Ndryshe nga Dodik, Christian Schmidt beson se gjyqtarët e huaj në fakt i japin besueshmëri Gjykatës Kushtetuese dhe rrugës evropiane të BeH, edhe pse është e qartë për të dhe për veten e tij se ky lloj precedenti është jashtëzakonisht i diskutueshëm, duke pasur parasysh se ligji acquis dhe ligji i aplikuar i BE-së janë pikërisht bazat më të rëndësishme të krijimit, funksionimit dhe mbijetesës së tij. Krahas shumë precedentëve të tjerë që BE-ja ka rënë dakord për arsye gjeostrategjike në dy dekadat e fundit, ky lloj përjashtimi kushtetues-ligjor është gjithashtu i diskutueshëm, sepse nuk është në përputhje me proklamatat politike ditore të Perëndimit për sovranitetin kushtetues dhe integritetin ligjor të Bosnjës dhe Hercegovinës, i cili supozohet se mbështetet me gjithë zemër nga ata që zotohen për këtë.
Çfarë e shqetëson më shumë Çoviqin?
Ndryshimet e Schmidt në ligjin zgjedhor nuk mbulojnë mekanizmin aktual për zgjedhjen e anëtarëve të Presidencës së BiH, për të cilin Bashkimi Demokratik Kroat (HDZ) i BeH ka këmbëngulur më së shumti deri tani. Siç thotë ai, këtë, si dhe të gjitha gështenjat e tjera të nxehta në kuadër të legjislacionit zgjedhor, përfaqësuesi i lartë ua la “të zgjedhurve ligjërisht të qeverisë”.
Presidenti i HDZ BeH dhe Asamblesë Kombëtare Kroate (HNS), Dragan Çoviç, beson se vendimi i Përfaqësuesit të Lartë për të vendosur ndryshime në Ligjin Zgjedhor të BeH është “krejt i panevojshëm dhe i papranueshëm”. Në një intervistë për Fena, ai deklaroi të enjten se “veprime të tilla të OHR mohojnë plotësisht raportet pozitive të fundit nga Bashkimi Evropian ndaj BeH, ku u theksuan fuqishëm rezultatet pozitive njëvjeçare të autoriteteve ekzekutive dhe legjislative”. Pasojat e imponimeve të tilla në këtë moment, beson Čović, mund të jenë të pakuptueshme për perspektivat integruese dhe të ardhmen evropiane të Bosnjë-Hercegovinës.
“Prandaj, ne i bëjmë thirrje OHR dhe anëtarëve të PIC që të shqyrtojnë këtë vendim dhe të marrin një vështrim gjithëpërfshirës të pasojave të tij”, tha Čović. Ai beson se vendosja e këtij ligji, si çdo ligj tjetër, vendos një praktikë që e bën të pakuptimtë rolin e parlamentit dhe të përfaqësuesve të zgjedhur demokratë, “që përfaqëson vetë thelbin e demokracisë”… në përputhje me Kushtetutën e BeH dhe standardet më të larta demokratike, përfaqësuesit e zgjedhur në mënyrë legjitime marrin vendime dhe udhëheqin proceset politike në BeH”, apelon Čović.
Retorikisht, Čovic i bashkoi mirë gjithçka. Në vendet normale gjithçka do të ishte ashtu siç thotë ky lider i shquar partie. Megjithatë, kjo nuk ka ndodhur deri më tani në Bosnjë dhe Hercegovinë, pikërisht sepse “pushtetarët e zgjedhur ligjërisht” kanë shmangur kryerjen e detyrave të tyre për gati 30 vjet dhe kështu kanë penguar reformat e nevojshme kushtetuese dhe sektoriale. Për shkak të kësaj, Përfaqësuesi i Lartë vendosi, të paktën me një goditje të vogël të fuqisë së tij të butë, t’i japë fund agonisë parazgjedhore prej dekadash.
Imponimi autoritar i zgjidhjeve, natyrisht, nuk është një zgjidhje e mençur. Por fuqia e butë e përfaqësuesit të lartë në këtë rast të veçantë është një e keqe më e vogël se situata e mundshme shumë më e keqe në një vend jofunksional si Bosnja dhe Hercegovina sot.
__________________
Shënim: Pikëpamjet e autorit nuk janë domosdoshmërisht pikëpamjet e ISHGJ-së
Autori është gazetar profesionist për gati katër dekada; ai ka 25 vjet përvojë si korrespondent nga Brukseli.
