Presidenti i Serbisë Vuçiq e di se si ta përshkallëzojë konfliktin në Kosovë. Së bashku me Rusinë, ai futet në krahun e hapur të BE-së.
Nga René Schlee*
A do të ketë një luftë tjetër në Ballkan, një luftë tjetër në Evropë? Të dielën në mbrëmje, të paktën Twitter Gjermania ishte në një gjendje emocionuese: U lexua për përleshje të armatosura dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiç u citua të thoshte se situata nuk kishte qenë kurrë kaq e tensionuar dhe se Beogradi do të bënte gjithçka që ishte e mundur për të sjellë paqen e vërtetë.
Cfare ndodhi? Në qershor, qeveria e Kosovës vendosi që kërkesat shtesë për hyrje duhet të hyjnë në fuqi nga e hëna, 1 gusht. Rregullorja e re e shpallur parashikon që shtetasit serbë të marrin dokumente të përkohshme identifikimi gjatë hyrjes në Kosovë. Këto janë të njëjtat rregullore që vlejnë për qytetarët kosovarë kur duan të hyjnë në Serbi. Megjithatë, nuk shkoi aq larg: gjatë fundjavës, pjesë të pakicës serbe vendosën postblloqe në dy pika kufitare dhe qeveria e Kosovës dërgoi më pas policinë speciale, e cila përfundimisht mbylli përkohësisht dy pika kufitare.
Megjithatë, vëmendja ndërkombëtare tërhoqi raportimet në mediat serbe të dielën në mbrëmje se kishte pasur përleshje të armatosura me të plagosur nga të dyja palët – kjo më vonë doli të ishte e pavërtetë – dhe komenti i lartpërmendur i presidentit Vuçiq. Kishte edhe thashetheme se armët i ishin shpërndarë popullatës lokale serbe. Sigurisht që nuk ndihmoi që një deputet nga Partia Progresive Serbe – partia e Vuçiqit – mendoi publikisht se Serbia mund të detyrohet të denazifikojë Ballkanin – me çka përshëndetet retorika e Moskës. Agjencitë ruse të lajmeve raportuan drejtpërdrejt nga vendi i ngjarjes dhe përhapën thashethemet nga mediat serbe.
Megjithë trazirat mediatike, sidoqoftë, për momentin mund të bëhet gjithçka e qartë: raportet e mediave serbe dolën të pavërteta; forca e Kosovës e udhëhequr nga NATO/KFOR lëshoi një deklaratë atë natë, në të cilën ata rikonfirmuan mandatin e tyre për të garantuar stabilitetin dhe sigurinë në Kosovë. Zgjidhja -kompromisi i propozuar nga ambasada amerikane dhe tashmë e zbatuar nga qeveria e Kosovës parashikon shtyrjen e masave edhe për një muaj (nga 1 shtatori) “për t’u dhënë kohë të gjitha palëve që të përshtaten me rregulloret e reja”. Kjo do të thotë se edhe kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka mbështetje zyrtare për masat e marra nga SHBA.
Trazirat nuk lindën spontanisht, por ishin të lidhura me raste. Rregulloret e reja hyrëse të miratuara nga qeveria e Kosovës në qershor janë të ashtuquajturat masa reciprociteti. Sfondi i kësaj është se shtetasit kosovarë duhet të ngjesin targat e tyre në vendkalimin kufitar kur hyjnë në Serbi dhe gjithashtu të marrin dokumente të përkohshme identifikimi, pasi që dokumentet e identifikimit kosovar nuk njihen nga autoritetet serbe.
Që në shtator të vitit 2021, qeveria Kurti kishte vendosur masat e para të reciprocitetit, konkretisht ngjitjen e shenjave kombëtare në targat serbe në hyrje. Kishte edhe tensione atëherë; Forcat speciale nga të dyja palët u shfaqën, ambasadori rus së bashku me ministrin serb të mbrojtjes vizituan trupat në kufi dhe avionët ushtarakë serbë u ngritën. Megjithatë, pas trazirave fillestare, rregulloret u zbatuan në heshtje.
Edhe pas kësaj fundjave është e qartë se do të vijë pjesa e dytë e masave të reciprocitetit. Këtë herë edhe me miratim indirekt nga SHBA. Kjo është e jashtëzakonshme për aq sa është shprehur gjithmonë kundër masave të reciprocitetit në lidhje me dialogun Kosovë-Serbi.
Edhe nëse incidentet e fundjavës nuk u përshkallëzuan përtej niveleve të përshkruara, ato ilustrojnë shumë mirë se sa me sukses Beogradi mund të rrisë temperaturën për të ruajtur status quo-në e brishtë ndaj Prishtinës. Vështirë se dikush në Evropë e ka zotëruar këtë “përshkallëzim të kontrolluar” të vazhdueshëm, sa dhe udhëheqja serbe.
Nga ana tjetër, nëse ndiqni raportimet gjermane, mund të keni përshtypjen se Vuçiç-i, një kryetar shteti i nivelit të lartë, po bën thirrje për moderim. Dhe nuk mund të fajësoni askënd, sepse Vuçiqi, Ministër i Informacionit në kohën e Sllobodan Millosheviqit, është mjeshtër i retorikës së përshkallëzimit dhe të de-përshkallëzimit. Mirëpo, kur thotë se do të bënte gjithçka për të ruajtur paqen dhe se serbët në Kosovë nuk duhet të lejojnë që të provokohen, duhet pyetur: “Kush po e vë në dyshim paqen?” dhe “Kush po provokon kë këtu?”. Sipas modelit të më parshëm, pati shenja të rritjes gjatë fundjavës se bllokimet të rrugëve, e ato nuk ishin produkt i tubimeve spontane të disa qytetarëve të zemëruar, por të paktën ishin miratuar nga Beogradi, nëse jo edhe inkurajuar në mënyrë aktive. Serbia ushtron kontroll indirekt operacional mbi minoritetin serb në Kosovë. Regjimi i Vuçiqit jo vetëm që reagon pasivisht ndaj zhvillimeve në veri të Kosovës, por është protagonist i zhvillimit. Kjo kryesisht bëhet përmes Srpska listës (Partisë së minoritetit serb në Kosovë), dhe përmes përhapjes së dezinformatave nga mediat serbe dhe ruse.
Paralelet mes politikës së jashtme dhe të sigurisë serbe dhe ruse janë të habitshme. Së pari, Serbia ndanë një axhendë revanshiste me Rusinë, megjithëse mund të thuhet se Moska ka mësuar më shumë nga Beogradi sesa anasjelltas: një ish-fuqi qendrore e poshtëruar e vetë-perceptuar po nxit destabilitet në periferi të shtetit të saj dikur ekzistues – në këtë mënyrë, konflikti ka më shumë gjasa të mbahet i ngrirë. Së dyti, të dy shtetet po ndjekin qëllimin që të lejojnë që konflikti Kosovë-Serbi të mbetet në status quo për aq kohë sa të jetë e mundur. Trazirat e fundjavës tregojnë se kjo kërkon pak përdorim të fondeve. Së treti, të dyja vendet punojnë me instrumente të krahasueshme, ndonëse me më pak intensitet në rastin e Serbisë. Kështu, më 31 korrik ne pamë që media të mbështetej nga Moska për përplasjet që vinin nga Beogradi. Edhe zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme ruse dënoi ashpër qeverinë e Kosovës dhe e kritikoi atë për përshkallëzim të njëanshëm. Një përmbysje klasike autor krimi-viktimë.
Megjithkëtë, do të ishte shumë dritëshkurtër ta shihje politikën serbe vetëm si një zgjatim të Federatës Ruse. Politika e Vuçiqit karakterizohet nga një politikë vektoriale shumë e suksesshme – një politikë që përpiqet të mbajë marrëdhënie të mira me shumë fuqi të mëdha dhe t’i balancojë ato kundër dhe me njëra-tjetrën. Për çështjen e Kosovës, megjithatë, Rusia dhe Serbia po ndjekin të njëjtën agjendë dhe synime. Fakti që Serbia gjithmonë mund të llogarisë në mbështetjen ruse në konfliktin e Kosovës, reflektohet në faktin se Serbia nuk e mbështet politikën e përbashkët evropiane të sanksioneve kundër Rusisë.
Kjo konkruencë nuk gjendet vetëm në politikë, por edhe në zgjedhjen e mjeteve. Gjatë fundjavës, mund të vëzhgohej koncepti i nxitjes së konfliktit nga media – gjuha e përshkallëzuar e shoqëruar me mbështetjen logjistike nga “elementë të parregullt”. Edhe pse Rusia ka marrë gjithashtu një rol aktiv përmes agjencive të saj të lajmeve, ajo vetëm ka përforcuar në mënyrë oportuniste atë që buronte nga Beogradi.
Pra, rajoni dhe në veçanti konflikti Kosovë-Serbi mbetet një “krah i hapur” për Bashkimin Evropian dhe NATO-n në konfliktin me Rusinë për shkak të ndikimit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë të Rusisë. Incidenti aktual tregon se sa pak duhet (në fund të fundit është një rregullore e hyrjes thjesht administrative) për të krijuar dhe përshkallëzuar tensionet. Kjo dobësi do të mbetet derisa Kosova dhe shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor të integrohen fort në Bashkimin Evropian dhe në sistemin e aleancës transatlantike.
Trazirat e fundjavës tregojnë se sa pak burime mund të përdoren për të nxitur konflikte që do të lidhnin forcat politike – dhe, në rast dyshimi, ushtarake – të BE-së dhe/ose NATO-s. Edhe nëse nuk është në dukje asnjë konflikt i armatosur ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, ngjarjet e fundjavës nënvizojnë rëndësinë e mandatit të KFOR-it dhe vlerën strategjike të Kosovës – në aspektin e cenueshmërisë – në konfliktin me Rusinë. Zgjidhja politike për këtë “krah të hapur” duhet kërkuar në politikën e zgjerimit të BE-së.
* René Schlee është drejtor i zyrës së Fondacionit Friedrich-Ebert në Maqedoninë e Veriut dhe Kosovë.
