Bosnja dhe Hercegovina është në nofullat e procesit të papërfunduar të shpërbërjes së federatës jugosllave: një e ardhme politike e shënuar nga një gjendje e paqëndrueshmërisë së përhershme apo integrimi euroatlantik?
Nga Dr Nevenka TROMP
PSE SHKËRMOQJA E JUGOSLLAVISË ËSHTË ENDE PROCES HISTORIK DHE POLITIK I PAPLOTËRUAR?
Gjatë studimit të proceseve aktuale politike në Bosnje-Hercegovinë dhe në rajon, duhet pasur parasysh se procesi i shpërbërjes së Jugosllavisë – i cili filloi të gatuhet nga janari i vitit 1990, që kulmoi me luftëra për përcaktimin e kufijve të shteteve pasuese të Jugosllavisë në vitet 1990 – ende nuk ka përfunduar.
Rënia e federatave komuniste – Çekosllovakia, Bashkimi Sovjetik dhe Jugosllavia – tregon se kjo formë e organizimit shtetëror nuk arriti t’i mbijetojë komunizmit apo Luftës së Ftohtë. Shpërbërja e federatës jugosllave, e parë nga ky këndvështrim, mund të interpretohet si një pashmangshmëri historike. Ajo që e bën përjashtimin në shpërbërjen e Jugosllavisë është mënyra afatgjatë dhe e përgjakshme në të cilën ajo u shkërmoq në luftërat e viteve 1990. Përkundër krimeve kundër popullatës civile në rajonet ku kufijtë e shteteve etno-nacionale janë krijuar me përdorimin e forcës – kryesisht kufijtë e Serbisë post-jugosllave – procesi i shpërbërjes së Jugosllavisë është ende në vazhdim.
Teza për procesin e papërfunduar të shpërbërjes së Jugosllavisë bazohet në faktin se nga shtatë shtetet pasardhëse të Jugosllavisë, kufijtë e disa prej këtyre shteteve ende trajtohen si çështje e hapur politike. Këta janë kufijtë e Bosnjë-Hercegovinës dhe Kosovës, por edhe Mali i Zi, territoret e të cilit ende pretendohen nga shteti fqinj i tyre, Republika e Serbisë. Me fjalë të thjeshta, Serbia kurrë nuk i ka pranuar kufijtë e saj pas-jugosllavë si definitiv dhe pas përfundimit të luftërave – të cilat ajo vetë i filloi dhe i humbi – nuk heq dorë nga synimet e saj të paraluftës. Grupet politike të pasluftës në Serbi, me ndihmën e satelitëve të tyre në Republikën Srpska, Kosovë dhe Mal të Zi, janë ende duke punuar vazhdimisht në mënyrë që ta realizonjnë projektin për zgjerimin e kufijve të Serbisë. Për këtë qëllim përdoret ndarja territoriale ekzistuese e BeH dhe e Kosovës në territore serbe: RS në kuadër të BeH dhe Asociacioni i Komunave Serbe në veri të Kosovës.
CILAT JANË ARSYE REALTE PËR MUNGESËN E STABILITETIT AKTUAL TË ZONËS POST-JUGOSLLAVE?
Në analizat e paqëndrueshmërisë së hapësirës post-jugosllave, është e rëndësishme të veçohet si konstante historike dhe politike ekzistenca e projektit shtetëror serb, i cili doli në formën e tij moderne në vitin 1844 me krijimin e dokumentit programor “Naçertanije”. i përpiluar nga Ilija Garašanin, i cili u bë i disponueshëm për publikun vetëm në 1906. Sipas këtij koncepti kufitar, shtetet kombëtare moderne serbe duhet të bazohen në parimet etnike që duhet të bashkojnë të gjithë serbët e shpërndarë në Evropën Juglindore në disa shtete dhe perandori. Garašanin insiston edhe në kufijtë historikë, duke iu referuar rivendosjes së kufijve të perandorisë mesjetare serbe nga koha e perandorit Dushan.
Ky projekt shtetëror serb, edhe në variantet e tij të mëvonshme gjeopolitike, kishte për objektiv përfshirjen e territoreve ku popullsia serbe nuk ishte shumicë, dhe pikërisht këtu realizimi i këtij plani bëhet i dyshimtë. Gjatë historisë është treguar se zbatimi i këtij plani ka qenë gjithmonë i lidhur me krimin politik, gjegjësisht spastrim etnik dhe krime masive ndaj popullatës joserbe në territoret e pretenduara nga elita shtetërore serbe. Ideja e projektit të shtetit serb është një konstante që u është përshtatur të gjitha paradigmave ideologjike – nga mbretëria, komunizmi deri te demokratizimi postkomunist (lexo: konfuzioni).
A E FSHH RRITJA E REDUKSIONIZMIT HISTORIK KUFIZIMIN E RËNDËSISË SË POLITIKANËVE SI INDIVIDË?
Në të kaluarën, projekti shtetëror serb mbështetej gjithmonë në konceptin politik të një lideri të fortë paternalist, pra “babai i kombit” si bashkues i “serbëve të përçarë”. Prandaj, nuk duhet nënvlerësuar roli i Dobrica Ćosić-it, Slobodan Milloshević-it, Radovan Karaxhiq-it apo Ratko Mlladić-it si udhëheqës në vazhdimësinë historike të projektit kombëtar serb. Por, roli i tyre historik dhe politik gjithashtu nuk duhet të mbivlerësohet: ky projekt shtetëror ka ekzistuar para tyre dhe ka mbijetuar edhe pas disfatës së tyre historike për të krijuar një shtet etno-kombëtar serb, pavarësisht dhunës së luftës dhe qindra mijëra viktimave të të vrarëve, të zhdukurve dhe të zhvendosurve jo-serbë në luftërat e viteve 1990 -ata. Demonizimi i këtyre individëve dhe sugjerimi se patologjia e tyre personale është shkaku i dhunës dhe destabilitetit politik janë të pabaza.
Obsesioni i mediave, analistëve dhe publikut me liderët nga Serbia, Republika Srpska dhe Kosova fsheh kurthin e “reduksionizmit historik”, i cili krijoi një imazh në diskursin publik se të gjitha të këqijat që pasuan shpërbërjen e Jugosllavisë ishin rezultat i “patologjisë së personalitetit” të liderëve ushtarakë dhe politikë, të cilët ishin kapriçioz dhe e kënaqën në mënyrë të paparashikueshme “epshin e tyre për gjak” duke asgjësuar [prerë] popullsinë joserbe gjatë luftërave në Kroaci, BeH dhe Kosovë. Kështu, presidenti i Serbisë i kohës së luftës, Slobodan Millosheviç, mbante nofkën famëkeqe “kasapi i Ballkanit” nga fillimi i viteve nëntëdhjetë, Radovan Karaxhiq, lideri politik i kohës së luftës në Republika Srpska, ende paraqitet në publik si “gjakatar”, dhe Ratko Mlladić. si një psikopat që “vrau veten” plotësisht në vitin 1994 pasi trajtoi vdekjen e vajzës së njësisë dhe një tragjedi private me një fushatë gjenocidale kundër boshnjakëve.
Këmbëngulja në patologjinë e tyre personale e zvogëlon edhe rëndësinë historike të projektit shtetëror serb si një plan politikisht dhe ideologjikisht racional dhe i përgatitur mirë. Ky projekt për të arritur qëllimin e tij është dashur t’i pushtojë me forcë territoret e pretenduara nga pala serbe dhe pastaj t’i “homogjenizojë” etnikisht ato territore. Shembujt historikë të përpjekjeve për të realizuar një projekt të tillë shtetëror tregojnë se ata mund të pushtonin territorin serb vetëm me dhunë dhe se përfshinin krime masive kundër civilëve joserbë. Çdo politikan individual që e vendos veten në krye të këtij projekti, pajtohet apriori se ky plan mund të realizohet vetëm përmes një fushate krimesh kundër popullatës joserbe. Kështu, ndarja etnike dhe homogjenizimi etnik në territoret e pushtuara nuk ishin rezultat i luftës ndërmjet palëve ndërluftuese, por qëllimi i luftërave pushtuese të Serbisë në vitet 1990 në Kroaci, Bosnjë e Hercegovinë dhe Kosovë. Millosheviqi, Karaxhiqi dhe Mlladiqi, megjithë disfatat e luftës, megjithatë arritën ta përgatisin projektin të paktën deri diku për fazën e tij të ardhshme historike. Gjegjësisht, edhe pas disfatës në luftën në BeH – Republika Srpska mbijetoi si entitet – dhe se “plaçka e luftës” serbe e mban aktual projektin shtetëror serb.
Duke iu rikthyer mbivlerësimit të rolit të individëve, është e rëndësishme të theksohet se kriza aktuale politike në BeH nuk mund dhe nuk duhet t’i atribuohet megalomanisë politike të Milorad Dodik-ut, as përpjekjeve të tij për të mbrojtur interesat e tij financiare (lexo: korrupsioni) . Le të pyesim veten, pra, nëse BiH do të ishte më ndryshe, pra më e qëndrueshme, paqësore, e bashkuar dhe e begatë nëse nuk do të ishte Dodiku? A do të ishte shfuqizuar demarkacioni i Dejtonit brenda BiH-së shumë kohë më parë nëse nuk do të ishte kjo e ndërlidhur me emrin e Dodikut? A do të mbijetonte ndarja administrative e BiH në RS dhe Federatë, por në një mënyrë të tillë që do të bëhej politikisht e parëndësishme për funksionimin e BeH si një shtet sovran nëse Dodiku nuk do të ishte atje?
Përgjigja është: nëse këta hapa që synojnë “ndarjen” e RS nga BeH dhe “bashkimin” e RS me Serbinë nuk do t’i zbatonte Dodiku, do t’i kishte zbatuar ndonjë politikan tjetër i RS. Projekti shtetëror serb ka nevojë për një udhëheqës të fortë në çdo fazë të dinamikës së tij politike. Dodik u imponua si bartës i këtij projekti në nivel të RS në dy dekadat e fundit. Ai e vuri veten në shërbim të projektit shtetëror serb dhe pranimi i këtij projekti i shërben Dodikut për jetëgjatësinë e tij politike për shkak të mbështetjes që mund të llogarisë nga Beogradi. Thjeshtësia e qëllimit politik të këtij projekti është pikërisht formula e suksesit të Dodikut: të ndajë RS-në nga përbërja e shtetit “jofunksional” të BiH – që po bëhet jofunksional nga udhëheqja e RS – dhe t’a aneksojë atë shtetit të Serbisë.
Pyetja qenësore që preokuponte publikun vendas dhe atë botëror në fund të vitit 2021 ishte nëse kjo do të ndodhë realisht. Dhe nëse ndodh, a do të jetë një hap në rrumbullaksimin e procesit të shpërbërjes së federatës jugosllave apo do të jetë një hap në drejtim të tensioneve të reja, pra një prelud i konflikteve të reja të armatosura? Nëse bashkësia ndërkombëtare nuk lejon që kufijtë e shteteve ekzistuese post-jugosllave të ndryshojnë – kryesisht ai i BeH dhe Kosovës – si do të garantohet qëndrueshmëria e tyre? A ka ndonjë rrugë që të çon në stabilitet politik afatgjatë në zonën post-jugosllave? Sepse në detin e mosmarrëveshjeve për zgjidhjen e tensioneve dhe pranueshmërinë e ndryshimeve të kufijve – ekziston gjithashtu një konsensus gjerësisht i pranuar se do të jetë e pamundur të izolohet ndonjë konflikt i ri brenda kufijve të BeH dhe se konflikti do të shtrihet në Kosovë, Mali i Zi, Maqedoninë e Veriut dhe ndoshta me një efekt domino në të do të përfshihen edhe Shqipëria dhe Serbia.
CILËT JANË SKENARITË E MUNDSHME PËR PËRFUNDIM TË PROCESIT TË SHPËRMARRJES SË JUGOSLLAVISË DHE (PA)MUNDËSISË E KRIJIMIT TË KUFIJVE NDËRSHTETARË DEFINITIVË TË SHTETEVE POST-JUGOSLLAVE?
Do të veçojmë katër skenarë që mund të presim në të ardhmen e afërt.
Skenari 1: Ballkani Perëndimor si një rajon me jostabilitet të përhershëm gjeopolitik si Lindja e Mesme. Ky skenar hë për hë është aktual në Bosnje dhe Hercegovinë, ku perceptohet si një periudhë tranzitore deri në gjetjen e një zgjidhjeje të përhershme për kufijtë e kontestuar shtetërorë. Megjithatë, të gjithë indikacionet tregojnë se kjo situatë nuk është e një natyre të përkohshme. Një shembull i këtij lloji të paqëndrueshmërisë politike është dhënë nga Lindja e Mesme. Ky koncept është rezultat i pranisë postkoloniale të fuqive të mëdha në territoret e ish-kolonive të tyre. Fuqitë postkoloniale në fakt forcojnë praninë e tyre politike dhe interesat e tyre ekonomike dhe të sigurisë përmes parimit të ndarjes dhe rivalitetit midis shteteve të Lindjes së Mesme. Çdo konflikt i ri lufte në Lindjen e Mesme çon në riorganizim dhe përshtatje në atë mënyrë që lojtarët e mëdhenj ndërkombëtarë të gjejnë gjithmonë një mënyrë për të qëndruar në lojë. Krijimi i protektorateve në territoret që u kontestuan nga palë të ndryshme në procesin e dekolonizimit – si Palestina – nuk çoi në një zgjidhje përfundimtare, por përkundrazi krijoi një zonë paqëndrueshmërie të përhershme nga këto territore. Modeli i protektoratit në BeH dhe Kosovë i jep komunitetit ndërkombëtar një rol kyç në gjetjen e zgjidhjeve për stabilizimin e zonës post-jugosllave. Nëse komuniteti ndërkombëtar vendos se ruajtja e status quo-së është mënyra më e mirë për ecje përpara, atëherë fuqitë perëndimore në terren, drejtpërdrejt ose nëpërmjet OKB-së ose OSBE-së, do të lejojnë që marrëdhëniet ndërmjet rivalëve politikë lokalë të përkeqësohen herë pas here, vetëm që ata të ndërhyjnë dhe “stabilizojnë situatën”. Kjo lloj politike justifikon praninë e vazhdueshme të aktorëve të huaj në rajon, por gjithashtu krijon hapësirë për konkurrencën gjeopolitike përmes pranisë së Rusisë, Turqisë, Kinës dhe lojtarëve të tjerë globalë. Kjo do të thotë se zgjidhja përfundimtare për BeH-në dhe Kosovën po lëviz vazhdimisht në një të ardhme të pasigurt.
Skenari 2: “Korrigjimi i kufijve” si eufemizëm për rivizatimin e kufijve të BeH dhe Kosovës me marrëveshje të aktorëve vendorë nën kujdesin e aktorëve ndërkombëtarë, d.m.th. SHBA dhe BE, si fazë përfundimtare e procesit të shpërbërjes së Jugosllavisë. Ky koncept bazohet në mbështetjen e konceptit etno-nacionalist të shteteve post-jugosllave mbi parimin e “vetëvendosjes së popujve”, siç është mbrojtur nga presidenti serb Slobodan Millosheviç, dhe për shkak të të cilit pala serbe zhvilloi luftëra për “territoret serbe”. Kjo qasje rezultoi në “ndarjen” e popullatës serbe nga ajo jo-serbe, që ishte një eufemizëm i kohës së luftës për krimet kundër joserbëve që jetonin në territoret e pretenduara nga Serbia. Territoret e pushtuara më pas u “homogjenizuan” etnikisht, për çka shkaktoi krimet më të rënda si gjenocidi në territoret ku pothuajse nuk kishte serb – si Srebrenica dhe Žepa. Ndarja etnike dhe homogjenizimi etnik ishin mjetet me të cilat u krijua Republika Serbe e Krajinës në Kroaci (1990-1992) dhe Republika Serbe në BeH (1992-1995), dhe me të cilat veriu i Kosovës u izolua si një territor etnikisht i pastër serb në vitin 1999. Është e rëndësishme të theksohet se edhe bashkësia ndërkombëtare e pranoi modelin e ndarjes etnike, sepse të gjitha marrëveshjet e paqes për BiH bazoheshin në ndarjen etnike në territoret serbe dhe jo-serbe. I njëjti parim zbatohej edhe për Kosovën. Kështu, organizimi i pasluftës i BeH-së dhe i Kosovës – dy shtetet e vetme post-jugosllave me shumicë myslimane – bazohet në ndarjen territoriale të “territoreve serbe”, gjë që i bën të dyja këto shtete të paqëndrueshme për shkak të pyetjes së ngritur përherë se çfarë dhe si të bëhet me territoret serbe. Komuniteti ndërkombëtar mbështeti ndarje të tilla dhe kështu destabilizoi këto vende. Në të njëjtën mënyrë, bashkësia ndërkombëtare, duke i veçuar këto territore serbe, e ndihmoi Serbinë të përgatiste terrenin për aneksimin e tyre shtetit serb post-jugosllav. Nga viti 2017 deri në vitin 2020, bashkësia ndërkombëtare me dyer të mbyllura po punonte për një iniciativë për “korrigjimin e kufijve” ndërmjet Serbisë dhe Kosovës duke rënë dakord për shkëmbimin e territorit, gjë që hasi në rezistencë të madhe nga një pjesë e madhe e publikut në rajon dhe përtej. Shkëmbimet e territoreve dhe të popullsisë ndërmjet Serbisë dhe Kosovës janë një gjë, por si mund të përjashtohet shkëputja e RS dhe aneksimi i saj Serbisë nga këto lojëra? Përderisa kjo qasje e bashkësisë ndërkombëtare u mirëprit nga njëra anë e analistëve si një hap pragmatik drejt konsolidimit të kufijve të diskutueshëm, të tjerët e refuzuan atë si imoralitet politik, sepse ajo shpërblen Serbinë me territoret që ajo homogjenizoi përmes fushatave të spastrimit etnik të popullsisë joserbe në luftëra që i filloi por edhe humbi dhe pas disfatës mbetën varrezat masive dhe krimet masive. Nisma e “korrigjimit të kufijve” tregon se synimet gjeopolitike të Serbisë në disa aspekte të rëndësishme përkojnë me ato të bashkësisë ndërkombëtare nën udhëheqjen e Amerikës dhe BE-së. Të dyja palët i rezistojnë ekzistencës së shteteve me shumicë myslimane në “zemrën e Evropës” dhe në rastin e BeH dhe Kosovës, këto shtete janë dobësuar nga ndarja e brendshme territoriale, gjë që i bën ato përgjithmonë të paqëndrueshme dhe shtete jofunksionale. A janë territoret serbe në BeH dhe Kosovë një zgjidhje e përkohshme, d.m.th. a do të mbijetojnë brenda shteteve të tyre apo janë krijuar nga lufta dhe janë ruajtur nga marrëveshjet e paqes me qëllim që të ndahen dhe t’i aneksohen Serbisë në një moment të caktuar? Së paku tani për tani, bashkësia ndërkombëtare ka hequr dorë nga “korrigjimi i kufijve” i rënë dakord me bashkëpunimin e politikanëve serbë dhe kosovarë, por është shumë indikative që kjo iniciativë përgjithësisht kishte egzistuar dhe vënë në lëvizje.
Skenari 3: Integrimi euroatlantik i Bosnjë-Hercegovinës dhe vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor përmes anëtarësimit në NATO dhe BE.
Nga shtatë vendet pasardhëse të Jugosllavisë, vendet më të begata, më të qëndrueshme dhe të sigurta janë Sllovenia dhe Kroacia, të cilat janë anëtare të paktit të NATO-s dhe BE-së. Nga pesë vendet e mbetura, BiH, Mali i Zi, Serbia, Maqedonia e Veriut dhe Kosova, vetëm Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut u bënë anëtarë të paktit të NATO-s. Asnjë nga këto pesë vende nuk është anëtare e BE-së dhe as anëtarësimi nuk është një opsion realist në të ardhmen e parashikueshme. Për më tepër, Kosova ende nuk është njohur si shtet nga OKB-ja dhe funksionon si shtet de facto, kështu që anëtarësimi i Kosovës në NATO dhe BE është zhvendosur në një perspektivë të largët të pacaktuar. BeH dhe Kosova janë të vetmet shtete post-jugosllave me shumicë myslimane. Në 26 vitet e fundit, pra që nga përfundimi i luftës, BE-ja ka pasur kohë dhe hapësirë të mjaftueshme për të mbështetur dhe përshpejtuar proceset integruese. Një nga pengesat është keqkuptimi i BE-së, d.m.th. i disa shteteve anëtare të saj – si Franca dhe Holanda – për të kuptuar dhe pranuar faktin se popullsia myslimane është nga territori i BeH dhe Kosovës, ku popullsia myslimane është shumicë, por edhe myslimanët nga territori i Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut, pjesë e rëndësishme e trashëgimisë historike dhe kulturore evropiane dhe se vendi i tyre është në Evropë. Për më tepër, gatishmëria e tyre për të pranuar vlerat normative të BE-së është një realitet që do të ishte politikisht e papërgjegjshme të injorohej për shkak të islamofobisë ekzistuese globale që ndihet edhe në Bruksel. Shtysa për integrimin euroatlantik të vendeve të mbetura post-jugosllave duhet të vijë kryesisht nga Uashingtoni dhe Brukseli.
Skenari 4: Shpërthimi i një konflikti të ri lufte, pra ndryshimi i kufijve me forcë. Shpërthimi i luftës në rajonet me paqëndrueshmëri të përhershme është gjithmonë një opsion. Sepse pavarësisht nga prania e bashkësisë ndërkombëtare, një konflikt i armatosur mund të shpërthejë papritur dhe pa planifikuar, sepse mjafton vetëm një shkrepje për të ndezur një fuçi baruti. Sepse sigurisht që ka armë të mjaftueshme në rajon për një luftë të re të ardhshme. Një nga rrugët drejt një konflikti të armatosur do të ishte tërheqja e RS nga institucionet politike të Bosnje-Hercegovinës, si dhe krijimi i paralajmëruar i forcave të armatosura të RS, që do të thotë se RS po bëhet e pavarur. Kjo tërheq automatikisht çështjen e përdorimit të forcës nga institucionet e BeH, sepse Forcat e Armatosura të BiH kanë për detyrë të mbrojnë rendin kushtetues dhe ligjor të BeH, që është një nga mandatet e tyre themelore. Brenda ushtrisë së Bosnjë-Hercegovinës dhe policisë federale, më të motivuarit do të ishin kuadrot boshnjakë, të cilët në luftën 3.5-vjeçare mbrojtën me sakrifica të mëdha integritetin territorial të shtetit të Bosnjë-Hercegovinës. Komuniteti ndërkombëtar nuk do ta pranojë atë pikërisht për shkak të mundësisë së luftës, nëse Dodiku vazhdon të ndajë RS nga BeH. Ndarja e njëanshme e RS në këtë mënyrë do të çonte në shpërbërjen e pakontrolluar të sistemit protektorat dhe drejt një preludi të kaosit, ku aktorë si Rusia, do të përdornin situatën e krijuar rishtazi për konflikte të reja dhe përshkallëzime të rrezikshme në favor të strategjisë së tyre anti-BE. Komuniteti ndërkombëtar do të përpiqet të parandalojë luftën me çdo kusht.
CILAT JANË TRENDET E ZGJIDHJEVE POLITIKE TË INSTABILITETIT GJEOPOLITIK QË MUND TË NA SHIJNË DREJT LUFTËS?
Dhe në fund të kësaj ekspozite mund të veçohen dy tendenca në zhvillimin e krizës.
TRENDI 1 – shtyrja e zgjidhjeve përfundimtare për një të ardhme të largët për të shmangur konfliktet vetëm nënvizon vazhdimin e trendit të “paqëndrueshmërisë së përhershme”. Serbia, e cila nuk dëshiron të pranojë kufijtë aktual, po imponohet si një faktor i rëndësishëm në këto procese. Ky vend nuk dëshiron të bëhet anëtar i paktit të NATO-s për shkak të ndërhyrjes së NATO-s në vitin 1999 dhe sinqeriteti i grupit aktual politik në përpjekjet e tij për t’u anëtarësuar në BE është gjithashtu i diskutueshëm. Me një iniciativë si Ballkani i Hapur – i cili aktualisht mbështetet nga Serbia, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria – Serbia po përpiqet të rishikojë kufijtë e shteteve post-jugosllave si parakusht për hyrjen e Serbisë në BE. Kjo iniciativë, e cila quhet edhe “Shengeni i Vogël”, flirton me anëtarësimin në BE, ndërsa në fakt kërkon një mënyrë që Serbia të legjitimojë konsolidimin (lexo zgjerimin) e kufijve të saj post-jugosllavë dhe të ndryshojë kufijtë e Serbisë dhe Shqipërisë, duke shkëmbyer territore sipas parimit etnik përmes marrëveshjes me Shqipërinë – në mënyrë që veriu i Kosovës t’i takojë Serbisë, dhe pjesa tjetër e Kosovës të shkrihet me Shqipërinë postkomuniste në një shtet. Kjo nismë synon të krijojë një shtet të zgjeruar të Serbisë dhe Shqipërisë në kurriz të shteteve fqinje më të vogla me popullsi serbe dhe shqiptare. Prandaj, nuk është për t’u habitur që kjo iniciativë nuk ka mbështetjen e Kosovës, Malit të Zi dhe Bosnjë-Hercegovinës. Por është për t’u habitur që ai ka mbështetjen e Maqedonisë së Veriut, sepse kjo qasje për t’i dhënë fund shpërbërjes së Jugosllavisë vë në pikëpyetje drejtpërdrejt integritetin territorial të këtij vendi, sepse kush do të mund të ndalojë përfshirjen në atë Shqipëri të re edhe të pjesëve perëndimore të Maqedonisë së Veriut ku shqiptarët jetojnë në enklava etnike? Është e diskutueshme se si ky koncept i Ballkanit të Hapur mund të çojë ndonjëherë në anëtarësimin në BE të Kosovës, BeH, Malit të Zi dhe Maqedonisë së Veriut. Kjo nismë duket më shumë si një mënyrë për të “paqësuar” Serbinë, për të shmangur favorizimin e saj të interesave të Rusisë në gjeopolitikën ruse, në të cilën destabilizimi i Ballkanit Perëndimor dhe zonës post-sovjetike luan një rol të rëndësishëm në strategjinë e destabilizimit të BE-së. Nisma e Ballkanit të Hapur është një shembull tipik i “paqartësisë krijuese”, ku secila palë në proces mund ta interpretojë atë ashtu siç e sheh të arsyeshme. “Paqëndrueshmëria e përhershme” është një pasqyrim i trendit aktual në politikën globale të botës shumëpolare të pas Luftës së Ftohtë, dhe sipas këtij trendi krijohen vatra të përhershme të krizës në ato pjesë të botës ku asnjëra palë nuk mund të arrijë epërsinë dhe të arrijë supremaci. Shembujt më ilustrues të kësaj janë Lindja e Mesme dhe konfliktet në Libi, Siri, Jemen, Liban, si dhe në Afrikë, Somali, Etiopi, Mali, Kongo. Këto tendenca i përkasin – por edhe i paraprijnë – situatës në hapësirën post-jugosllave, ku Perëndimi në fakt nuk di se çfarë të bëjë me Kosovën dhe Bosnjën e Hercegovinën si vende me shumicë myslimane.
Trendi 2 është trendi i evropianizimit përmes të cilit do të përfundonte shpërbërja e Jugosllavisë dhe që do të mbyllte çështjet e kufijve si një çështje e hapur politike. Ky është trendi më logjik dhe ideal që do të mundësonte stabilizimin e rajonit dhe që do të ofronte procese integruese afatgjata krahas progresit politik, ekonomik dhe social që ofron perspektiva euroatlantike. Kufijtë e diskutueshëm ndërshtetëror do të bëheshin të parëndësishëm me nismën euroatlantike. Ky trend ofron perspektivën e stabilitetit politiko-ushtarak afatgjatë dhe prosperitetit socio-ekonomik. Ai nënkupton një politikë proaktive të bashkësisë ndërkombëtare në pranimin e kufijve aktualë të të gjitha shteteve post-jugosllave. Pra, Kosova duhet të njihet si shtet anëtar i OKB-së brenda kufijve aktualë, pas së cilës do të pasonte anëtarësimi në paktin e NATO-s dhe në BE. Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut, që janë anëtarë të paktit të NATO-s, duhet të bëhen anëtarë të plotë të BE-së sa më shpejt të jetë e mundur. Bosnja dhe Hercegovina duhet të bëhet anëtare e paktit të NATO-s dhe më pas BE-së, sipas një procedure të përshpejtuar. Kjo qasje nënkupton edhe njohjen e islamofobisë në radhët e saj si një nga arsyet e bllokimit të integrimit në BE në shumicën e vendeve të BE-së. Myslimanët nga Bosnja dhe Hercegovina, nga Kosova dhe nga Serbia e Maqedonia e Veriut janë një pjesë e rëndësishme e historisë dhe kulturës evropiane. Angazhimi i tyre evropian është i artikuluar shumë qartë në diskursin politik dhe publik. Ajo që nevojitet tani është që BE-ja dhe NATO-ja ta përdorin këtë si nxitje për procesin e përshpejtuar të përfshirjes së të gjitha shteteve post-jugosllave në radhët e tyre. [Oslobodjenje]