Marshi i qëndrueshëm i Finlandës dhe Suedisë drejt NATO-s
Nga Rikard Jozwiak*
Tashmë është pothuajse e sigurt që Finlanda dhe Suedia do t’i bashkohen NATO-s, duke e bërë kështu ridizajnimin më të madh politik dhe ushtarak të hartës evropiane që kur vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore iu bashkuan aleancës ushtarake, si dhe asaj të Unionit Europian, në valë të ndryshme në fund të viteve 1990 dhe fillim të viteve 2000.
Pyetjet kryesore tani nuk janë më nëse, por kur Finlanda dhe Suedia do t’i bashkohen NATO-s, nëse do ta bëjnë këtë së bashku, dhe – ndoshta më e rëndësishmja – nëse do të marrin garanci të caktuara sigurie në periudhën (e mundshme) mujore ndërmjet aplikimet dhe në fakt duke u miratuar si anëtarë të plotë të aleancës.
Mos hamendsoni në gjykimin tuaj, ky është një ndryshim i madh kopernikan në dy vende që kanë qenë ushtarakisht të paangazhuara që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.
Për Finlandën, do të jetë lëvizja përfundimtare për të shkëputur përfundimisht veten nga nocioni i “Finlandizimit” të Luftës së Ftohtë, kur Bashkimi Sovjetik e la vendin të ishte i pavarur, por kishte një ndikim të madh në zgjedhjet e tij politike.
Për Suedinë, ndjenja e të qenit “neutral” ka formësuar jetën e saj politike për dekada, nëse jo shekuj. Pasi arriti të qëndronte jashtë të dy luftërave botërore gjatë shekullit të 20-të,që nga konflikti i fundit ushtarak i saj i njohur, si ishte ai kundër Norvegjisë në 1814.
Me fjalë të tjera, është një punë e madhe për të dy vendet.
Prandaj është edhe më befasuese se sa shpejt po shkon procesi i vendimmarrjes si në Helsinki ashtu edhe në Stokholm këtë pranverë. Ka një sinjal “para dhe pas 24 shkurtit”, tha kryeministrja suedeze Magdalena Andersson teksa priti homologen e saj finlandeze, Sanna Marin, në kryeqytetin suedez në fillim të kësaj jave, duke iu referuar pushtimit rus të Ukrainës.
Lufta e Kremlinit i ka përqendruar mendjet dhe kërcënimet e mëvonshme nga Moska, ndërsa dyshja janë më afër NATO-s sapo kanë ngurtësuar vendosmërinë e tyre. Aq shumë sa dyshja nordike tani po mendon të bashkohet edhe pa referendume në asnjërin vend.
Mbështetje në rritje
Marin konfirmoi në Stokholm se parlamenti finlandez dhe komitetet e tij të ndryshme tani do të debatojnë, nëse do t’i bashkohen aleancës ushtarake apo jo, por se një vendim është “çështje javësh e jo muajsh”. Megjithatë, tashmë është e qartë se cili do të jetë vendimi. Gati 70 për qind e popullsisë finlandeze mbështet anëtarësimin, sipas një sondazhi të fundit, dhe partitë hezituese si Partia populiste finlandeze dhe Partia e Qendrës tani po tregojnë se janë në favor të anëtarësimit. Pritet aplikimi për t’u ulur në tryezën e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg, që në maj.
Finlanda është aktualisht në krye të kauzës, por Suedia duket se është duke hipur mbi palltot e fqinjit të saj lindor. Social Demokratët qeverisës, kampion të mosangazhimit, po zhvillojnë aktualisht debate të brendshme për këtë, por raportet e mediave thonë se kryeministri Andersson favorizon anëtarësimin. Katër partitë e qendrës së djathtë në parlament janë tashmë në bord dhe demokratët e krahut të djathtë populist suedez kanë treguar se ata janë të gatshëm, nëse Finlanda bashkohet. Prandaj, ekziston një shumicë parlamentare dhe – ndërsa sondazhet e fundit të opinionit tregojnë se 45 përqind e suedezëve do të bashkoheshin krahasuar me 33 përqind kundër dhe 22 përqind të pavendosur – sondazhet tregojnë se numri i atyre që mbështesin anëtarësimin do të shkonte në mbi 60 përqind, nëse Finlanda u bashkuan gjithashtu. Mos u habisni kur ta shihni aplikimin suedez të pasojë menjëherë pas atij finlandez, pasi Stokholmi duket se dëshiron që kjo çështje të zgjidhet përpara zgjedhjeve parlamentare suedeze që do të zhvillohen në fund të shtatorit.
Kjo ngre pyetjen nëse të dy do të bashkoheshin. Ndërsa zyrtarët nga të dy vendet këmbëngulin se do të marrin vendime të veçanta, ata po konfirmojnë gjithashtu se ministrat përkatës suedezë dhe finlandezë janë në kontakt për këtë çështje në baza javore, nëse jo ditore. Megjithatë, është e qartë se hyrja në të njëjtën kohë do të forconte ofertat e tyre përkatëse – dhe do ta bënte edhe më të lehtë për NATO-n të hapte dyert e saj.
Garancitë e sigurisë?
Është gjithashtu e qartë se NATO do t’i mirëpresë palët me krahë hapur. Nuk ka indikacione se ndonjë anëtar tjetër aktual ka ndonjë problem me çiftin dhe Stoltenberg i ka përshkruar ata si të afërt me NATO-n, madje edhe pa qenë anëtarë. Të dyja ushtritë marrin pjesë rregullisht në stërvitjet e aleancës dhe tashmë janë plotësisht të ndërveprueshme me ato të 30 anëtarëve të tjerë.
Për më tepër, Finlanda, e cila ende ka rekrutim të përgjithshëm, mund të grumbullojë një ushtri prej 280,000 vetash të kohës së luftës plus rezervistë shtesë dhe Suedia ka një industri të konsiderueshme ushtarake të teknologjisë së lartë. Të dy shtetet janë gjithashtu gati për të arritur objektivin e NATO-s për t’i ndarë 2 për qind të prodhimit të brendshëm bruto për shpenzimet e mbrojtjes në vitet e ardhshme.
Pra, atëherë shtrohet pyetja, kur mund të bashkohen? Skenari më optimist në Bruksel është që të dy vendet mund të nënshkruajnë protokollet e tyre të pranimit në samitin e NATO-s , në Madrid, më 29-30 qershor. Kjo shpejtësi do të ishte e paprecedentë, por shumë zyrtarë shtojnë se ne “jetojmë në kohë të paprecedentë”, kur procedurat e vjetra rishkruhen vazhdimisht.
Ministri i Jashtëm finlandez, Pekka Haavisto, ka vënë në dukje se procesi i ratifikimit pas nënshkrimit të protokolleve mund të zgjasë nga tre muaj në një vit, pasi disa nga parlamentet kombëtare të 30 anëtarëve të aleancës diskutojnë çështjen në komisione të ndryshme.
Ekziston gjithashtu mundësia që projektligji i pranimit mund të shndërrohet në dëm kolateral i shkaktuar nga pazaret e brendshme politike. Për shembull, Maqedonisë së Veriut, anëtarit të fundit të NATO-s, iu deshën 13 muaj që nga nënshkrimi i protokolleve të pranimit që të kalonte në anëtarësimin e plotë.
Si Suedia ashtu edhe Finlanda, megjithatë, u kanë bërë presion anëtarëve të tjerë të aleancës që të përshpejtojnë procesin, sepse “zona gri” që ata mund të hyjnë së shpejti është një shqetësim, veçanërisht përgjatë shtrirjes gati 1400 kilometra të gjatë të kufirit midis Finlandës dhe Rusisë që së shpejti mund të bëhet kufiri më i gjatë i NATO-s me kundërshtarin e saj lindor.
Haavisto ka pranuar se klauzola e mbrojtjes reciproke e NATO-s, neni 5, mbulon vetëm anëtarët e plotë. Por mos e përjashtoni idenë se mund të kërkohet një lloj garancie sigurie për këtë periudhë, në mënyrë dypalëshe ose në ndonjë formë tjetër, me nenin 42.7 të traktatit të BE-së që përcakton gjithashtu se shtetet e tjera anëtare kanë “një detyrim për ndihmë me të gjitha mjetet që disponojnë” në rast se një shtet tjetër anëtar sulmohet.
Basti më i sigurt, megjithatë, është se parlamentet në të gjithë kontinentin mund të marrin një ftesë urgjente, madje edhe gjatë pushimit veror në korrik dhe gusht të këtij viti, vetëm për të votuar pro anëtarësimit të Finlandës dhe Suedisë në Aleancën Verioatlantike (NATO), si anëtarë të 31-të dhe të 32-të të saj, madje në fillim të vjeshtës. [Përktheu: ISHGJ]
*Rikard Jozwiak është redaktor për Evropën tek Radioja Evropa e Lirë, në Pragë, me fokus mbulimin e Bashkimit Evropian dhe NATO-s. Ai ka punuar më parë si korrespondent i Radios Evropa e Lirë në Bruksel, duke mbuluar samite të shumta ndërkombëtare, zgjedhjet evropiane dhe vendimet e gjykatave ndërkombëtare. Ai ka raportuar nga shumica e kryeqyteteve evropiane, si dhe nga Azia Qendrore.
