Konferenca e Sigurisë e Mynihur, që zhvilloi punimet nga 14-16 shkurt ka startuar në vitin 1963 dhe në hapësirën e saj janë organizuar diskutime të nivelit të lartë, me synim nxitjen e marrëveshjeve dhe bashkëpunimin transnacional për sigurinë globale. Pavarësisht se nuk ka fuqinë detyruese të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, Konferenca e Sigurisë së Mynihut mbetet një platformë e rëndësishme që adreson çështjet tradicionale dhe jotradicionale të sigurisë. Gjatë takimit të këtij viti, pjesëmarrësit, rreth 60 krerë shtetesh dhe qeverish dhe 150 ministra, diskutuan mes një peizazhi gjeopolitik gjithnjë e më kompleks, për sfidat kryesore të sigurisë globale me theks konfliktet rajonale, sigurinë evropiane, ndryshimin e klimës.
Dritan Hoti ekspert i marrëdhënieve ndërkombëtare, profesor në Universitetin Mesdhetar të Tiranës, anëtar aktiv i Institutit Shqiptar për Gjeopolitikë me seli në Prishtinë, në intervistë për Grupin Mediatik të Kinës, analizon agjendën dhe deklaratat e personaliteteve të larta politike në Konferencë.
CMG: Ju keni marrë pjesë në Konferencën e Sigurisë që zhvilloi punimet në Mynih.
Dritan Hoti: Konferenca e Sigurisë në Mynih është interesante si eveniment diplomatik sepse ato që quhen kuvendimet e diplomacisë, që dikur kanë patur epiqendrën në Europë, që nga Traktati i Vefstalisë, Kongresi i Vjenës apo Kongresi i Berlinit kanë qenë një proces negociatash dhe vendimmarrjeje kombëtare. Kurse Konferenca e Mynihut është promovuar paralelisht me Kombet e Bashkuara si një forum diskutimesh
CMG: Jo vendimmarrës, siç është Këshilli i Sigurimit i OKB-së.
Dritan Hoti: Gjithashtu Konferenca e Mynihut nuk ka detyrime etiko-juridike, që përmbajnë instancat e OKB-së, por nga ana tjetër kjo veçanti nëpërmjet paneleve u ka siguruar liderëve botërorë mundësinë të shpalosin qendrimet politike. Unë isha i pranishëm në një panel ku u diskutua për impaktin dhe rrezikshmërinë dhe si duhet trajtuar ajo lidhur me inteligjencën artificiale dhe sulmet kibernetike në dinamikën aktuale gjeopolitike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.
CMG: Një nga pikat e agjendës së Konferencës së Mynihur ishte siguria kibernetike dhe inteligjenca artificiale, krahas sigurisë globale. Konferenca e Mynihut për Sigurinë (MSC) ka startuar në vitin 1963 dhe ky është edicioni i saj i 61-të. Gjatë takimit të këtij viti, pjesëmarrësit, rreth 60 krerë shtetesh dhe qeverish dhe 150 ministra, diskutuan mes një peizazhi gjeopolitik gjithnjë e më kompleks sfidat kryesore të sigurisë globale si konfliktet rajonale, siguria evropiane, ndryshimi i klimës. Cilat ishin momentet kulmore të konferencës?
Dritan Hoti: Momentet kulmore janë dialektika e sigurisë globale dhe europiane dhe kjo kalon nëpërmjet një krize që ndoshta pas Luftës së Ftohtë, por dhe përgjatë saj është një krizë madhore e një natyre multidimensionale që po zhvillohet në veriun e Europës ndërmjet Rusisë dhe Ukrainës, e cila ka një impakt të drejtpërdrejtë jo vetëm bilateral dhe rajonal. Duke qenë se ka një impakt rajonal kriza lidhet drejtpërdrejt me sigurinë e Europës. Meqë Rusia është një fuqi euroaziatike, që historikisht ka qenë gjithmonë më impaktuese në sigurinë dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.
CMG: Ky konflikt është një nga pikat fokale të Konferencës së Sigurisë dhe po vazhdon të flitet për të, por ka dhe takime diplomatike, siç është ai i Riadit në Arabinë Saudite. Një pjesë e rëndësishme e agjendës së konferencës ka qenë dhe Europa.
Dritan Hoti: Patjetër, sepse kjo luftë ngërthen marrëdhëniet transatlantike, që janë marrëdhënie ekskluzive ndërmjet SHBA-së dhe Europës në tërësi.
CMG: Tashmë kemi një përshfaqje të re të SHBA-së, që ishte e pritshme pas ardhjes në krye të Shtëpisë së Bardhë të Donald Trump, gjatë fushatës së tij zgjedhore, betimit si president. Në fjalimin e tij në ditën e parë të konferencës së nivelit të lartë, zëvendëspresidenti amerikan J.D Vance kritikoi liderët evropianë për rrezikimin e demokracisë dhe lirisë së shprehjes, deklaratë që ka ngjallur reagimin e këtyre të fundit, veçanërisht të kancelarit Scholz. Mendoni se do të ndikojë kjo në ecurinë e mëtejshme të marrëdhënieve transatlantike?
Dritan Hoti: Marrëdhëniet vijnë në një kontekst të ri përtej raporteve ndërmjet këtyre vendeve me iniciativën e afishuar nga administrata e re Trump, për t’i dhënë një zgjidhje krizës Rusi-Ukrainë, ku dy aktorët kryesorë negociues do të jenë SHBA dhe Rusia
CMG: Pa pjesëmarrjen e Europës dhe të vetë Ukrainës
Dritan Hoti: Kjo është periudha preliminare e një procesi negociatash. Ky qëndrim i ri ka patur derivatet e veta, siç është një mosrakordim që ka ekzistuar sa i përket anëve sistemike ndërmjet Europës Perëndimore dikur, Europës në tërësi dhe SHBA-së. Kritikat e zëvendëspresidentit Vance në lidhje me aplikimin dimensional të demokracisë në vendet europiane ku pati dhe një reagim të kancelarit gjerman Scholz, i cili e sheh këtë në një perspektivë tjetër. Vance vuri theksin tek atë që tendencat popullore nuk duhet të frenohen, duke përfshirë edhe kufizimet kompjuterike të inteligjencës artificiale ose kibernetike. Por nga ana tjetër kancelari Scholz, vendi i të cilit ka një traditë të një lloj nacionalzmi populist, mendon që në Gjermani tashmë për arsye të së shkuarës historike duhet të vazhdojë të ruhet një lloj linje deontologjike e aplikimit të diplomacisë. Ky është një debat i koncepteve.
CMG: Kjo ka lidhje me partinë gjermane AfD, meqënëse jemi dhe në prag të zgjedhjeve në këtë vend ?
Dritan Hoti: Brenda ekuacionit të deklaratave ka lidhje të drejtpërdrejtë me atë që quhet funksionaliteti i partisë Afd
CMG: Zëvendëspresidenti amerikan Vance dhe Elon Musk e kanë përkrahur këtë parti. Ndërkohë, i mjenjëhershëm ndaj takimit të Riadit për luftën Rusi-Ukrainë ka qenë reagimi i presidentit Macron, që thirri një samit informal të liderëve kryesorë europianë. Nga ana tjetër presidenti ukrainas Zelenskyi ka thënë se nuk do ta njohë këto bisedime, pa pjesëmarrjen e vetë Ukrainës, si palë në konflikt.
Dritan Hoti: Nëse flasim se si do të konturohet paqja në Ukrainë, vihet re se SHBA veprojnë në një mënyrë unilaterale dhe iniciativa mbetet mes tyre dhe Rusisë. Për hir të së vërtetës SHBA kanë qenë garanci e ruajtjes së sigurisë në Europë gjatë 7 dekadave, por edhe sot pasi janë të shpërndarë në planin e strategjisë ushtarake në të gjitha anët e globit, në dalje të këtij procesi negociatash duhet të japin garancinë fundamentale për ekuilibrat e sigurisë në Europë. Meqënëse ato marrin përsipër negocimin unilateral dhe në stadet preliminare, duhet të japin dhe garancitë që derivat e këtij procesi do të garantojnë vazhdimësinë e ekuilibrave gjeopolitikë në Europë.
Në kontekstin aktual, nisur nga qëndrimet e administratës Trump, Europa duhet të rikonceptohet sërish si një entitet gjeopolitik, pra të ndërtojnë një lloj uniformiteti qendrimesh. Këtu është parashikuar si një aks me një kuptimshmëri gjeografike i Vajmarit, Franca, Gjermania dhe Polonia, të cilat janë të përfshira drejtpërdrejt në çeshtjet që lidhen me Rusinë dhe Ukraninën. Nga ana tjetër është Britania e Madhe, që ka një shkollë të sofistikuar diplomatike, prej ku burojnë dhe rrënjët e qendrimeve të botës anglosaksone. Prandaj parashikohen zhvillime të shpejta transformuese.
CMG: Të gjitha këto çojnë në një riformatim të marrëdhënieve, që disa e quajnë dhe rendi i ri botëror. Me këto lëvizje është e vështirë të bëhen përcaktime. Samitin informal i thirrur nga presidenti francez Macron mes shqetësimeve që u krijuan nga administrata amerikane, duke përfshirë angazhimin e drejtpërdrejtë të presidentit Donald Trump me Rusinë, telefonata e javës së kaluar mes tij dhe presidentit Putin, duke përjashtuar BE-në nga bisedimet e paqes në lidhje me krizën e Ukrainës, si e komentoni?
Dritan Hoti: Çdo rezultat i këtij procesi, nisur nga kjo negociatë bilaterale, do të ketë vulën amerikane. Situata e paskrizës Rusi-Ukrainë, zhvillimet dhe trajta apo forma që do të marrë, do të mbajë vulën amerikane. Nëse SHBA dalin nga ky proces duke ruajtur atë që quhet dimensioni i dinjitetit gjeopolitik të SHBA-së
CMG: Po shpaloset para botës diplomacia e re amerikane. Në gjykimin tuaj mos ndoshta ishte e domosdoshme kjo zgjidhje, sepse konflikti Rusi-Ukrainë më 24 shkurt arrin 3 vjetorin e tij dhe përpjekjet diplomatike dhe politike të ndërmarra për dhënien fund të tij, ende nuk kanë dhënë rezultate. Mbyllja e konfliktit pritet nga e gjithë bota, por sa mund të arrihet ?
Dritan Hoti: Patjetër. Është një qasje eksploruese, një “modus operandi” e propozuar nga administrata Trump për t’i dhënë fund një konflikti që ndoshta është më tragjiku pas Luftës së Dytë Botërore në Europë. Gjithmonë duhet gjykuar në terma realistë dhe racionalë të rezultateve të këtij konflikti, pasi në dalje të tij duhet sqaruar fati i Ukrainës, si do të konceptohet paqja në lidhje me formën fizike të shtetit të Ukrainës. Pjesa lindore 20 për qind e saj e banuar nga popullsia rusofone do t’i njihet autoriteti Rusisë për këtë ? Si do të garantohet, nëse po, evoluimi i shtetit të Ukrainës, në pjesën 80 për qind? Mendoj se dhe vetë presidenti Putin nuk do të dojë që në një mënyrë direkte ushtarake të ngjitet në pjesën qendrore të Ukrainës, ku do të ndeshej me ata që quhen nacionalizmi tradicional ukrainas, kurse baza psikologjike e zonës lindore të vendin është më ndryshe, duke u nisur dhe nga popullsia rusofone në të. Kjo do të ishte situata brenda entitetit shtetëror të Ukrainës. Së dyti, do të ishte situata makro dhe këtu përfshihet rendi i ri i marrëdhënieve ndërkombëtare. Nëse bëjmë një prognozë, në veri të Europës, Rusia e dalë nga lufta në Ukrainë me 20 për qind të territorit ukrainas, do të reklamohej si një triumf i një versioni tradicional historik të presidentit Putin te shoqëria ruse dhe rikthimin e Rusisë si një aktor në normalitetin e zhvillimeve gjeopolitike dhe gjeoekonomike globale.
[Foto nga Gazeta Shqiptare]
Nga ana tjetër, që të kryhet një bashkëevoluim ndërmjet SHBA-së dhe Rusisë dhe këtu përfshihet një shpresë disi naive, e disa mendimtarëve të gjeopolitikës amerikanë, që ndoshta ky normalizim midis SHBA-së dhe Rusisë, mund të shfrytëzohet në terma të një realizmi pragmatik nga pala amerikane, për të eklipsuar dhe rolin e Kinës, ose për ta reduktuar atë.
CMG: Kina u përfaqësua në Konferencën e Sigurisë nga kryediplomati Wang Yi, i cili foli në aktivitetin “Kina në botë”, ku mbajti fjalimin me temë “Kina: Një forcë konstruktive dhe e qëndrueshme në një botë në ndryshim”. Mesazhi i tij ishte “Në një botë të karakterizuar nga trazira dhe transformime të vazhdueshme, Kina po pozicionohet si një aktor kyç në formësimin e një rendi të ri global.”. Ministri i jashtëm i Kinës u takua me përfaqësuesen e lartë për punët e jashtme dhe politikën e sigurisë të BE-së, Kaja Kallas, homologun ukrainas Sybiha, shefin e NATO-s Rutte. Komenti juaj për këto shkëmbime ku kreu i diplomacisë kineze e vuri theksin tek multilateralizmi, pragmatizmi, bashkëpunimi.
Dritan Hoti: Kemi ardhur drejt një bote policentrike pavarësisht se presidenti Trump, nëpërmjet disa koncepteve që nuk kanë një lloj konsistence, pretendon të garantojë lidershipin amerikan, edhe nëpërmjet bashkëpunimit ekonomik, ndaj vijmë tek një pyetje që kërkon një interpretim nëpërmjet thellësisë filozofike. Nëse shohim rrënjët e politikës së jashtme kineze krahasimisht me atë ruse, Rusia, që është relativisht e re, formatimi i psikoideologjisë ruse kalon nëpërmjet përkatësisë etnike dhe peshës së kishës ortodokse. Nuk kanë njohur Rilindjen Europiane dhe nuk kanë patur mendimtarë që kanë kontribuuar në sekularizmin europian apo në paradigmat e shteteve europiane, prej ku vjen koncepti i oksidentalizmit.
Ndërsa Kina ka një kulturë 5 mijë vjeçare të mbështetur edhe në koncepte filozofike, një prej të cilëve Konfuci, që kanë garantuar një rend shoqëror që nënkupton edhe rendin familjar dhe institucional.
CMG: Një ndër lajmet më të reja është se në një seancë informimi në Këshillin e Sigurimit të OKB-së mbu Ukrainën, përfaqësuesi i përhershëm i Kinës në OKB, Fu Cong, ka përsëritur angazhimin e Kinës për zgjidhjen e konflikteve dhe mosmarrëveshjeve globale me dialog dhe konsultive në përputhje me Kartën e OKB-së. Ai është ndalur dhe te propozimi kinez prej 4 pikësh për respektimin e integritetit dhe sovranitetit territorial të të gjitha vendeve, të merren parasysh shqetësimet e ligjshme të sigurisë dhe të mbështetet përpjekjet për zgjidhjen paqësore të krizës. Pa anashkaluar Europën ai theksoi se “Ndërsa konflikti zhvillohet në tokë europiane, Europa duhet të punojë për paqen”. Kina është një faktor shumë i rëndësishëm në përpjekjet për zgjidhjen e këtij konflikti.
Dritan Hoti: Jo vetëm për këtë zhvillim, por dhe për shumë zhvillime të tjera në botë. Sovraniteti i Ukrainës nëpërmjet deklaratës është njohur si aktor i të drejtës ndërkombëtare, por ka dhe një partneritet të një natyre pragmatike strategjike me Rusinë.
CMG: Konferenca e Sigurisë në Mynih ishte një rast i mirë për takimin e personaliteteve të larta. I rikthehemi takimeve të kryediplomatit kinez Wang Yi, ku ndalemi tek ai me sekretarin e përgjithshëm të NATO-s Rutte. Ministri i jashtëm i Kinës u shpreh se NATO duhet të ketë një kuptim objektiv, të drejtë për Kinën dhe të ndjekë një politikë pozitive dhe të përgjegjshme ndaj saj. Ai u shpreh se “ e inkurajojmë NATO-n të mbajë qendrim racional dhe pragmatik ndaj Kinës”, duke vënë në dukje se konfliktet gjeopolitike vijojnë të përshkallëzohen. Nga ana e tij Rutte theksoi se “NATO si organizatë mbrojtëse rajonale nuk ka asnjë synim të zgjerohet drejt Azisë”.
Dritan Hoti: Fillimisht do të nisem nga sfondi ekonomik. Lufta e tarifave e presidentit Trump ka një rrezik në vetvete, sidomos kur drejtohet në drejtim të partnerëve të SHBA-së. Vendet europiane, që kanë një shkollë diplomacie siç është Britania e Madhe me të cilën lufta nuk është aq e ashpër për shkak të partneritetit, po ashtu dhe Franca e Gjermania, e cila ka një strukturë serioze mund të forcojnë atë që quhet bashkëpunimi ekonomik me Kinën në terma të globalizmit ekonomik. Kina, ndryshe nga Rusia është një superfuqi e integruar në globalizmin ekonomik. Mund të krijohet një marrëdhënie e re ekonomike ndërmjet Bashkimit Europian dhe Kinës dhe kjo do të jetë rrjedhojë e qendrimeve të politikës ekonomike.
Në çeshtjet e sigurisë, NATO e ka orientuar tradicionalisht aksionin e saj në Europë dhe shtetet anëtare të saj janë SHBA, që ka peshën kryesore relevante brenda organizatës dhe vendet europiane. Nisur nga projeksionet e presidentit Trump që të ketë një proces përmbyllës të krizës në Ukrainë, nëpërmjet një iniciative bilaterale amerikano-ruse, nënkupton që çdo kërkesë tjetër e presidentit amerikan për ta orientuar NATO-n sidomos në Azi, do të jetë edhe më e vështirë sepse do të ketë një tentativë të një koncepti rë sigurisë paneuropiane.
Nuk janë një imperativ marrëdhëniet ndërkombëtare në Azi dhe SHBA pas Luftës së Ftohtë janë të përfshira si një faktor unilateral nëpërmjet marrëveshjes me Australinë, Britaninë e Madhe dhe Kanadanë dhe kurrësesi si një partneritet transatlantik. Ndryshe ka qenë qasja e partneritetit transatlantik në lidhje me luftën e pajustifikuar të Rusisë me Ukrainën krahasuar me “modu operandi” i këtij partneriteti që nënkuptohet dhe NATO në vetvete si aleanca ushtarake më e madhe në botë, në lidhje me marrëdhëniet ndërkombëtare në Azi.
CMG: Kreu i qeverisë shqiptare Edi Rama mori pjesë në panelin “Zgjerimi i BE-së”në Konferencën e Sigurisë ku ishte e pranishme Marta Kos, Komisionere për Fqinjësinë dhe Negociatat për Zgjerimin, homologu maqedonas Hristijan Mickoski, nën drejtimin e Majda Ruge, Anëtare e Lartë e Politikave, Këshilli Europian për Marrëdhëniet me Jashtë. Në fjalën e tij ai i bëri thirrje BE-së të përshpejtojë anëtarësimin e Ballkanit Perëndimor në Union, duke theksuar se Europa duhet të ndryshojë, të bëhet një kontinent shumë ndryshe, bazuar në dhënien e mundësive të reja gjithëkujt, për t’u rritur ekonomikisht. Komenti juaj
Dritan Hoti: Kryeministri shqiptar e kishte fjalën për hallkat burokratike të procesit të integrimit të Shqipërisë dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor, pasi ka qenë e një natyre kontroverse. Për shembull, një shtet si Bullgaria, apo një vend i vogël si Qiproja greke mund të pengonte, nisur nga disa prerogativa juridike, procesin integrues. Kjo në vetvete sikur kamuflonte një lloj mosdashje nisur nga perceptimet kulturore të elitës politike burokratike të Brukselit për integrimin e këtyre vendeve.
CMG: Kjo le vend për shumë spekulime
Dritan Hoti: Integrimi ndihmon vendet e Ballkanit Perëndimor sa i përket standardeve institucionale, por dhe socioekonomike, si dhe është bërë një imperativ gjeopolitik, duke qenë në korrelacion me gjeopolitikën. Kështu duhet t’i lexojmë dhe interpretojmë fjalët e kryeministrit Rama. Për ne si shqiptarë është e rëndësishme.
CMG: Përfshirja e Ballkanit Perëndimor do të ishte e rëndësishme edhe për vetë Bashkimin Europian, sidomos në këtë realitet të ri, që u pa në Konferencën e Sigurisë.
Dritan Hoti: Do të ishte me rëndësi se do të tregonte dhe përballë SHBA-së që ne jemi në gjendje të jemi garantë për zhvillimet socio-institucionale por dhe gjeopolitike në një pjesë integrale gjeografike, siç është Ballkani Perëndimor, që është zemra e Europës Juglindore. Do t’i jepte mundësinë Europës që të dëshmonte dhe zotësinë e saj.
