Nga Bedri HALIMI
Bardhyl Mahmuti: Eskadronët e vdekjes, roman, Prishtinë, 2022
Pas jehonës së sukseshme të librit “Mashtrimi i madh”, Bardhyl Mahmuti startoi edhe në fushën letrare me romanin “Eskadronët e vdekjes” duke sjellur befasi të këndëshme për lexuesit dhe studiuesit e letërsisë.
Sapo lexuesi të lexojë disa faqe të librit, shpejtësia e zhvillimit të ngjarjeve që përshkruhen në këtë libër, të rrëmben të tërin duke të bërë për vete. Kjo për faktin se lexuesi me padurim dëshiron të di zhvillimin e ngjarjeve deri në fund.
Ky libër, nuk është një roman ku lexuesi i stërvitur mund të paramendoj zhvillimin e ngjarjeve, duke i imagjinuar ato. Ngjarjet në këtë libër janë përtej imagjinatës. As studiuesit më të stërvitur të letërsisë nuk kanë mundësi t’i imagjinojnë këto ngjarje, sepse imagjinata e veprimeve çnjerëzore dhe veprimeve iracionale të personazheve real, e thejnë çdo parashikim imagjinar.
Struktura e romanit, e bazuar në ngjarje reale, është tejet komplekse. Dhe e vështirë. E vështirë për shkak të vërtetësisë së ngjarjeve. Kështuqë për autorin kjo ka paraqitur rrezik për faktin se: a do t’ia dal si duhet t’i ndërthur ngjarjet, duke mos i dëmtuar ato përmes prezantimit artistik. Ndërkaq e lehtë është, nëse mund të thuhet kështu, për faktin se argumentet, të dhënat e shumta të sistemuara brenda librit, ku secila ngjarje jepet me përmasat reale dhe me mundësi të natyrshme absorbimi nga lexuesi – është veti e krijuesve ose që kanë përvojë të gjatë të shkrimit, ose që kanë talent të veçantë në shkrim. Në këtë aspekt zhdërvjelltësia krijuese e autorit gjithsesi ka triumfuar.
Personazhi kryesor, ndonse serb, për lexuesin shqiptar bëhet i pranueshëm ngase me qëndrimet e veta, asnjëherë nuk e mohon e as nuk e dëmton përkatësinë e vet kombëtare. Përkundërazi, ai kurdoher sillet vertikalisht. Ai është fanatik me kulturën dhe civilizimin e popullit të tij. Por edhe poaq kritik dhe i pamëshirshëm në këqijat që paraqiten brenda popullit dhe shtetit të tij. Prandaj është luftëtar i pakomporomis kundër të keqes kolektive që e ka pllakosur popullin e tij.
Ai në rrethana të vështira e të rrezikshme mundohet t’i tregoj popullit përmes shkrimeve të tij që t’i hapin sytë dhe ta kuptojnë sa më parë, të keqen e madhe që shteti i tij i kapur nga kriminelët ka bërë kasaphane në Kosovë. Përmend me guxim mahnitës dhunimet e femrave shqiptare, vrasjen e fëmijëve, pleqve, plakave, të rinjëve, meshkujve, ashtu siç në të vërtetë kanë ndodhur. Skena të tmerrshme padyshim përshkruan personazhi kryesor në këtë roman.
Si pasojë e kësaj edhe vetë personazhi kryesor Mifi, në luftë për ta thënë të vërtetën, e pëson, madje e pëson shumë keq. Në këtë luftë të pabarabartë mes gënjeshtrës së ngritur në dogmë shtetërore nga shteti serbe në krye me Sllobodan Millosheviqin dhe të vërtetës së lansuar përmes shkrimeve nga personazhet si Mifi, të cilat shteti i ka shpallur si krim, gënjeshtër, propagandë, të personazhit kryesor, ku si rrjedhojë, ky i fundit, ballafaqohet me tortura të mëdha fizike e psiqike. Sa më shumë torturohet nga shteti, aq më shumë e kupton thellësinë e së keqes, se deri ku është katandisur vendi i tij.
Në fund, përshkrimi i të keqës dhe personazheve që kanë shkaktuar dhëmbje të mëdha, vrasje, dhunime etj, kanë përfunduar si më keq, që as në filmat fantastik nuk ka mundur të programohet përfundimi më i mirë në kuptimin e luftimit dhe përfundimit të së keqës.
Krajatat jetësore, dhuna shtetërore personazhin kryesor e bëjnë edhe më të fortë. Ai gjatë rrugëtimit të tij nëpër labirinthet e dhunës shtetërore arrinë të mësoj shumë gjëra që as vetë nuk i ka ditur. Inkorporimi i dhunës së përjetuar nga personazhi me rrëfimet e përjetuara nga personazhet tjera shqiptare e serbe edhe më shumë ia forcojnë bindjen personazhit kryesor; edhe më shumë e bëjnë të vendosur që t’i shkoj deri në fund betejës për zbardhjen e të vërtetës e cila ndonëse thuhej botërisht në botën demokratike, por personazhit kryesor i është dashur të ecë nëpër tehun e shpatës, për të shpëtuar nga më e keqja.
Qëndrimit të personazhit kryesor në shkrimet e tij, bëri që bota demokratike ta ngrit zërin për fatin e tij, pas arrestimit nga shteti i kriminalizuar deri në palcë. Kjo bëri që edhe popullata serbe e lodhur nga regjimi kriminal të mos heshtë më në fund ndaj arrestimit të tij. Falë mençurisë dhe këshillave të miqëve të tij nuk pëson fatin e Stamboliçit, Çuruvisë dhe shumë të tjerëve.
Në këtë roman, sistemimi i ngjarjeve është bërë me mjeshtëri, ku pjesa dërmuese e ngjarjeve tragjike në Kosovë përmenden mjaftueshëm, për të lënë për të kuptuar te lexuesi, se të gjitha ngjarjet tragjike i kanë përjetimet e veta nga secili prej akterëve të tyre.
Ky roman është i denjë për tu bërë film artistik i metrazhit të gjatë. Të shpresojmë se libri do të arrijë jo vetëm te lexuesit e thjeshtë por edhe te faktorët relevant, të cilët do të duhej t’i bënin një refresh trurit, për të mos lejuar që gjërat t’i mbuloj ndryshku. Urojmë që në fund edhe pas kaq kohe të kaluar nga tragjedia e popullit shqiptarë në Kosovë, ndërgjegjja e fjetur të rizgjohet dhe ta luaj rolin praktik në shoqëri. Ja kështu siç po bën autori i këtij libri.
Romani “Eskadronët e Vdekjes” është roman emblematik, nga i cili rrjedh ideja më e mirë e mundshme për tu bërë film artistik.
