[26 janar 2024]
Nga Leo von Breithen Thurn [Geopolitical Monitor]
Më 23 janar, Parlamenti turk ratifikoi anëtarësimin e Suedisë në NATO pas 20 muajsh negociata. Suedia së shpejti do të bëhet anëtarja e 32-të e NATO-s, pas pranimit të Finlandës në prill 2023. Vendi vendosi të aplikojë për anëtarësim në NATO pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia, një vendim i marrë së bashku me Finlandën. Ky zhvillim vjen si përgjigje ndaj shqetësimeve të shtuara të sigurisë në Evropën veriore që rrjedhin si rezultat i pushtimit të Ukrainës nga Rusia. Shtimi i Suedisë pritet të forcojë ndjeshëm NATO-n, veçanërisht në fushën ajrore dhe detare. Me një rritje prej 28% në shpenzimet e mbrojtjes, Suedia synon të përmbushë objektivin e NATO-s për të shpenzuar 2% të PBB-së së saj në mbrojtje. Pasi të jetë anëtare, Suedia do të përfitojë nga garancitë e mbrojtjes kolektive dhe aftësitë strategjike të aleancës.
Kundërshtimi fillestar i Turqisë ndaj ofertës së Suedisë në NATO mund të shihet gjithashtu si një lëvizje strategjike për të fituar ndikim diplomatik. Duke mos lejuar miratimin e saj, Turqia e pozicionoi veten si një lojtar kyç në procesin e vendimmarrjes për zgjerimin e NATO-s. Ky veprim i lejoi Turqisë të negociojë koncesione dhe të nxjerrë në pah rëndësinë e saj në NATO, duke kërkuar potencialisht përfitime në fusha të tjera të interesit, si prokurimi i mbrojtjes, mbështetja diplomatike ose lëshimet që lidhen me shqetësimet e saj të sigurisë. Ankaraja e bëri këtë duke akuzuar Suedinë për strehimin e individëve të lidhur me grupet që Turqia i konsideron organizata terroriste, si Partia e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) dhe ato të lidhura me përpjekjen për grusht shteti të vitit 2016 kundër Presidentit Erdogan. PKK ka qenë në konflikt me shtetin turk që nga viti 1984 dhe është cilësuar një grup terrorist nga Turqia, Suedia, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian.
Pavarësisht përpjekjeve të Suedisë për të adresuar shqetësimet e Turqisë, duke përfshirë shtrëngimin e ligjeve të saj kundër terrorizmit, disa nga kërkesat e Ankarasë u konsideruan si veçanërisht të vështira për t’u përmbushur, pjesërisht për shkak të ligjeve të Suedisë për lirinë e fjalës që mbrojnë aktivitete si protestat, edhe kur ato janë kritike ndaj vendeve të tjera.
Një dimension tjetër për t’u marrë parasysh është heqja e embargove të armëve. Si Suedia ashtu edhe Finlanda kishin vendosur embargo armësh ndaj Turqisë pas inkursionit të saj ushtarak në Siri në vitin 2019. Procesi i anëtarësimit në NATO i dha Turqisë një mundësi për të negociuar heqjen e këtyre embargove, duke përmirësuar kështu opsionet e saj të prokurimit të mbrojtjes dhe duke forcuar aftësitë e saj ushtarake. Strategjia gjeopolitike ndikohet gjithashtu nga dinamika e saj e sigurisë rajonale, veçanërisht marrëdhëniet e saj me Rusinë dhe roli i saj në konfliktet në Siri dhe Libi. Duke luajtur një rol vendimtar në zgjerimin e NATO-s, Turqia synon të ruajë një ekuilibër në marrëdhëniet e saj si me aleatët perëndimorë ashtu edhe me Rusinë, duke ruajtur kështu autonominë e saj strategjike në çështjet rajonale.
Për më tepër, qëndrimi i Turqisë u ndikua nga politika e brendshme, ku çështja e anëtarësimit në NATO shihej si një mënyrë për Erdoganin për të larguar vëmendjen nga sfidat e brendshme të Turqisë, përkatësisht kriza e vazhdueshme e kostos së jetesës. Koha ishte gjithashtu vendimtare, pasi Turqia mbajti zgjedhjet në maj. Pranimi i Suedisë në NATO gjithashtu lidhet me planet ushtarake të Erdoganit dhe mund të ketë përdorur procesin e ratifikimit të NATO-s për të negociuar me Shtetet e Bashkuara mbi çështje si blerja e avionëve luftarakë F-16.
Hungaria, BE dhe Suedia
Miratimi i Hungarisë për pranimin e Suedisë në NATO është tregues i një ndërveprimi të shumëanshëm të taktikave të brendshme politike, diplomacisë strategjike dhe faktorëve më të gjerë gjeopolitikë. Qeveria e kryeministrit hungarez Viktor Orbán shpesh ndjek një politikë të jashtme që i shërben drejtpërdrejt një axhende politike të brendshme, duke pasqyruar narrativat e saj. Partia Fidesz e Orbanit ka krijuar një imazh nacionalist të mbrojtjes së sovranitetit kombëtar kundër ndikimeve të jashtme të perceptuara, duke përfshirë ato nga Bashkimi Evropian dhe organizata të tjera ndërkombëtare. Vonesa hungareze në ratifikimin e anëtarësimit të Suedisë në NATO mund të shihet si një vazhdimësi e kësaj strategjie, tërheqëse për një audiencë vendase në atë që pohon qëndrimin e pavarur të Hungarisë në çështjet ndërkombëtare.
Konflikti në Ukrainë ka rritur tensionet mes Rusisë dhe NATO-s, duke e vendosur Hungarinë në një pozicion të ndjeshëm. Si një anëtare e NATO-s, Hungaria pritet të mbështesë mbrojtjen kolektive të aleancës dhe politikat e zgjerimit. Megjithatë, ndërmarrja e një hapi që mund të perceptohet si armiqësor ndaj Rusisë, siç është ratifikimi i shpejtë i anëtarësimit të Suedisë në NATO, rrezikon të ketë pasoja, veçanërisht duke pasur parasysh vartësinë e Hungarisë për energjinë ruse dhe dëshirën e saj për të mbajtur marrëdhënie të përzemërta dypalëshe.
Duke vonuar ratifikimin e Parlamentit për anëtarësimin e Suedisë në NATO, Hungaria fiton një shkallë të levave diplomatike. Ajo pozicionohet si një lojtar i rëndësishëm në procesin e vendimmarrjes së zgjerimit të NATO-s, duke tërhequr potencialisht lëshime ose vëmendje ndaj interesave dhe shqetësimeve të saj specifike brenda aleancës ose nga shtetet anëtare individuale, veçanërisht BE-ja.
Politika e jashtme e Hungarisë shpesh ka kërkuar një ekuilibër midis aleancave të saj perëndimore dhe një marrëdhënie pragmatike me Rusinë, veçanërisht në çështjet e energjisë. Duke mos ratifikuar menjëherë anëtarësimin e Suedisë, Hungaria mund të sinjalizojë një shkallë të kujdesit diplomatik ose neutralitetit, duke shmangur veprimet që mund të perceptohen si tepër konfrontuese nga Rusia në mes të tensioneve të rritura për shkak të konfliktit në Ukrainë. Përvojat historike të Hungarisë, si gjatë Luftës së Ftohtë ashtu edhe në tranzicionin e saj pas vitit 1990, kanë formësuar qasjen e saj të kujdesshme ndaj dinamikave të sigurisë rajonale. Ndërsa e përkushtuar ndaj NATO-s, Hungaria e kupton gjithashtu mjedisin kompleks të sigurisë në Evropën Lindore, ku veprimet e ndërmarra brenda aleancës mund të kenë implikime më të gjera rajonale. Hungaria është shumë e varur nga furnizimet ruse me energji, veçanërisht gazi natyror. Kjo varësi e vendos Budapestin në një pozicion ku duhet të lundrojë me kujdes në politikën e saj të jashtme për të shmangur kërcënimin e këtyre importeve thelbësore të energjisë. Qeveria hungareze, e udhëhequr nga kryeministri Viktor Orbán, ka theksuar shpesh sigurinë energjetike si një interes kryesor kombëtar, i cili ndikon në vendimet e saj diplomatike. Kjo varësi nga energjia ruse jep një nivel kujdesi në qëndrimin ndërkombëtar të Hungarisë, veçanërisht në çështjet që mund të tendosin marrëdhëniet me Moskën.
Marrëdhëniet e Hungarisë me Bashkimin Evropian mbeten gjithashtu të tensionuara për shkak të çështjeve të ndryshme, duke përfshirë shqetësimet mbi sundimin e ligjit, lirinë e medias dhe parimet e tjera demokratike. Si e tillë, Hungaria mund të përdorë zgjerimin e NATO-s si një mjet pazaresh në negociatat e saj më të gjera me BE-në, duke kërkuar lëshime ose duke u përpjekur të zbusë kritikat dhe sanksionet nga Brukseli.
NATO në Skandinavi dhe Baltik përcakton marrëdhëniet me Rusinë
Reagimi i Rusisë ndaj anëtarësimit të Finlandës dhe Suedisë në NATO ka qenë i ndryshëm. Dmitri Medvedev, nënkryetari i Këshillit të Sigurimit të Rusisë, tregoi se Rusia do të përgjigjet duke forcuar forcat e saj ushtarake në rajon. Ai përmendi vendosjen e mundshme të forcave detare të rëndësishme në Gjirin e Finlandës dhe forcimin e forcave tokësore dhe mbrojtjes ajrore.
Medvedev deklaroi se nuk mund të flitej më për një status pa armë bërthamore për rajonin e Balltikut, duke sugjeruar një ndryshim në qëndrimin ushtarak të Rusisë në përgjigje të zgjerimit të NATO-s. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se zyrtarët lituanez kanë theksuar se Rusia tashmë ka armë bërthamore në rajonin e Balltikut, veçanërisht në enklavën e saj në Kaliningrad. Prandaj, ministri lituanez i Mbrojtjes i sheh kërcënimet e Rusisë si disi të tepërta, duke marrë parasysh praninë e tyre ushtarake ekzistuese në zonë.
Natyra e saktë dhe shtrirja e veprimeve të Rusisë në përgjigje të zgjerimit të NATO-s ende nuk janë përcaktuar plotësisht. Rusia e sheh zgjerimin e NATO-s si një kërcënim të drejtpërdrejtë për sigurinë e saj kombëtare dhe ka paralajmëruar përshkallëzim të mundshëm në gatishmërinë ushtarake dhe pozicionimin si përgjigje. Specifikat e këtyre veprimeve janë subjekt i ndryshimit bazuar në zhvillimet e vazhdueshme në peizazhin gjeopolitik.
____________________
Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull i përkasin vetëm autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht ato të ISHGJ-së.
