[13 mars. 2024]
Importet e armëve nga vendet në Evropë u rritën me 94% midis 2019 dhe 2023 krahasuar me pesë vitet e mëparshme, sipas një raporti të publikuar nga Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Paqes në Stokholm (SIPRI). Pra, është pothuajse dyfishuar në madhësi. Arsyeja është e qartë.
Ukraina, e cila ka qenë në luftë me Rusinë që nga shkurti i vitit 2022, përbënte pothuajse një të katërtën (23%) të importeve të armëve të Evropës, duke e bërë atë importuesin më të madh të armëve në kontinent dhe të katërtin më të madh në botë. Pushtimi rus i Ukrainës ka paraqitur gjithashtu sfida sigurie për vendet e tjera evropiane, veçanërisht ato në krahun lindor të NATO-s, të cilat kanë rritur importet e armëve.
Të paktën 30 vende, kryesisht evropiane, po dërgojnë gjithashtu ndihmë ushtarake në Ukrainë. SHBA përbënin 39% të importeve të armëve të Ukrainës nga viti 2019 deri në vitin 2023, e ndjekur nga Gjermania (14%) dhe Polonia (13%). Në një përpjekje për të përmirësuar aftësitë ushtarake të Ukrainës, furnizuesit filluan të ofrojnë sisteme me rreze të gjatë veprimi në vitin 2023.
Polonia dhe Sllovakia kontribuan me 27 avionë luftarakë të tepërt, ndërsa Franca dhe Mbretëria e Bashkuar furnizuan raketa me rreze veprimi prej 300 kilometrash. Belgjika, Danimarka, Holanda dhe Norvegjia kanë filluar përgatitjet për të dorëzuar më shumë se 50 avionë luftarakë të tepërt gjatë vitit.
Rusia kryesisht mbështetet në industrinë e saj
Rusia, nga ana tjetër, mbështetet kryesisht në industrinë e saj të armëve për blerjet e mëdha të armëve. Megjithatë, Moska iu drejtua importit të raketave të lundrimit nga Irani dhe raketave balistike nga Koreja e Veriut në 2022-2023, në kundërshtim me embargon e armëve të Kombeve të Bashkuara ndaj Koresë së Veriut.
Aleatët e Ukrainës në Evropë po armatosen gjithashtu. “Invazioni fillestar i Rusisë në Ukrainë në vitin 2014 rriti kërkesën për armë në shtetet e Evropës Perëndimore dhe Qendrore”, thuhet në raportin e SIPRI. Deri në fund të vitit 2023, këto vende së bashku porositën 791 avionë luftarakë dhe helikopterë luftarakë.
Sistemet kundërajrore janë në kërkesë të veçantë
Në një përpjekje për të kundërshtuar fushatën raketore të Rusisë kundër Ukrainës, disa vende të Evropës Perëndimore dhe Qendrore kanë furnizuar Ukrainën me sisteme të mbrojtjes ajrore dhe kanë përshpejtuar proceset ekzistuese të prokurimit. Polonia, për shembull, porositi 12 sisteme të mbrojtjes ajrore nga SHBA në 2023, ndërsa Gjermania siguroi një sistem me vlerë të lartë nga Izraeli. Austria, Estonia, Letonia dhe Sllovenia porositën sisteme PZO nga Gjermania, ndërsa Finlanda dhe Sllovakia zgjodhën sistemet izraelite. Lituania dhe Holanda gjithashtu kanë forcuar arsenalet e tyre të mbrojtjes duke porositur sistemet norvegjeze.
“Me shumë armë me vlerë të lartë në porosi, duke përfshirë gati 800 avionë luftarakë dhe helikopterë sulmues, importet evropiane të armëve ka të ngjarë të mbeten në një nivel të lartë,” tha Pieter Wezeman, studiues i lartë në Programin e Transferimit të Armëve të SIPRI.
“Në dy vitet e fundit, ne kemi parë gjithashtu kërkesë shumë më të lartë për sistemet e mbrojtjes ajrore në Evropë, të nxitur nga fushata raketore e Rusisë kundër Ukrainës,” shtoi Wezeman. Përveç Ukrainës, Britania e Madhe dhe Holanda janë shfaqur si importues të rëndësishëm të armëve në Evropë, duke zënë së bashku 20% të importeve të armëve të rajonit në 2019-2023.
SHBA mbeti eksportuesi kryesor në Evropë, duke zënë 55% të importeve evropiane të armëve në të njëjtën periudhë, e ndjekur nga Gjermania dhe Franca.
Tendencat globale
Në nivel global, vëllimi i transfertave ndërkombëtare të armëve u ul me 3.3%, me vetëm Evropën që rriti importet e saj gjatë periudhës pesëvjeçare. Pesë importuesit kryesorë ishin India, Arabia Saudite, Katari, Ukraina dhe Pakistani, të cilat morën 35% të totalit të importeve globale të armëve.
Vendet e Azisë dhe Oqeanisë përbëjnë 37% të totalit të importit të armëve. Pas tyre vijnë vendet e Lindjes së Mesme me 30%, vendet evropiane me 21%, Amerika me 5.7% dhe Afrika me 4.3%. Ndërsa importet e armëve në Afrikë ranë, Azia dhe Oqeania mbetën importuesit më të mëdhenj, të nxitur kryesisht nga tensionet midis Indisë dhe Pakistanit, si dhe Kinës dhe fqinjëve të saj.
Nëntë nga 10 importuesit më të mëdhenj të armëve në periudhën 2019-2023. ajo ishte e vendosur në Azi dhe Oqeani ose në Lindjen e Mesme. Importet e armëve të Indisë u rritën me 4.7% në 2019-23, të nxitura kryesisht nga tensionet me Pakistanin dhe Kinën, duke siguruar pozicionin e saj si importuesi kryesor i armëve në botë në 2019-23, me një pjesë 9.8% të importit global.
Megjithëse Rusia mbetet një furnizues kryesor i armëve për Indinë, dominimi i saj ka rënë nga 76% në 2009-2013. në 36% në 2019-23, me Indinë duke iu drejtuar burimeve perëndimore si Franca dhe SHBA, së bashku me forcimin e industrisë së saj vendase të armëve.
Importet e armëve të Pakistanit u rritën me 43% në 2019-2023. krahasuar me pesë vjet më parë, duke zënë 4.3% të importeve globale dhe duke e vendosur atë në vendin e pestë në botë. Pakistani vazhdoi të forcojë lidhjet e tij të prokurimit të armëve me Kinën, me 82% të importeve të ardhura nga Kina gjatë 2019-2023.
Dy fqinjët e Kinës në Azinë Lindore rritën importet e armëve në 2019-2023. Importet e Japonisë u rritën me 155%, ndërsa importet e Koresë së Jugut shënuan një rritje më modeste prej 6.5%. “Nuk ka dyshim se nivelet e larta të qëndrueshme të importeve të armëve nga Japonia dhe aleatët dhe partnerët e tjerë të SHBA-së në Azi dhe Oqeani janë të nxitura kryesisht nga një faktor kyç: shqetësimet për ambiciet e Kinës”, tha Siemon Wezeman, studiues i lartë në SIPRI, duke shtuar : “SHBA, të cilat ndajnë perceptimin e tyre për kërcënimin kinez, janë një furnizues në rritje në rajon”.
Në të kundërt, importet kineze ranë me 44% pasi u kthyen në rritjen e prodhimit të armëve të tyre. Ky reduktim rezultoi kryesisht nga një zhvendosje strategjike drejt zëvendësimit të armëve të importuara, kryesisht nga Rusia, me sisteme të prodhuara në vend.
Tensionet e Lindjes së Mesme
Në periudhën 2019-2023, Lindja e Mesme përbënte 30% të tregtisë globale të armëve. Arabia Saudite, Katari dhe Egjipti ishin ndër 10 importuesit më të mëdhenj në botë në atë periudhë. Arabia Saudite renditet si importuesi i dytë më i madh i armëve në botë, duke marrë 8.4% të importeve globale, pavarësisht një rënie prej 28% nga nivelet e tyre rekorde të importit në
2014-18.
Ndërkohë, importet e armëve nga Katari u rritën pothuajse katërfish (+396%) nga 2014-18. për periudhën 2019-23, e cila e pozicionoi atë si importuesin e tretë më të madh global. SHBA dominon dërgesat e armëve në Lindjen e Mesme, duke zënë 52% të totalit, e ndjekur nga Franca (12%), Italia (10%) dhe Gjermania (7.1%).
“Pavarësisht nga një rënie e përgjithshme në importet e armëve në Lindjen e Mesme, ato mbeten të larta në disa shtete, të nxitura kryesisht nga konfliktet dhe tensionet rajonale”, tha Zain Hussain, studiues i SIPRI. “Armët kryesore të importuara në 10 vitet e fundit janë përdorur gjerësisht në konfliktet në rajon, duke përfshirë Gazën, Libanin dhe Jemenin. Disa vende në rajonin e Gjirit kanë importuar sasi të mëdha armësh për përdorim kundër Houthis në Jemen dhe për të kundërshtuar ndikimin iranian”.
SHBA dhe Franca rrisin eksportet
SIPRI identifikoi 66 vende si eksportuesit kryesorë të armëve gjatë 2019-2023. SHBA, Franca, Rusia, Kina dhe Gjermania, pesë eksportuesit më të mëdhenj, së bashku përbëjnë 75% të eksporteve globale të armëve. Si SHBA ashtu edhe Franca kanë rritur eksportet e armëve vitet e fundit. SHBA, si furnizuesi më i madh i armëve në botë, rriti eksportet e saj me 17%, në kontrast të fortë me rënien prej 53% të Rusisë.
“SHBA-ja ka rritur rolin e saj global si furnizues armësh – një aspekt i rëndësishëm i politikës së
saj të jashtme – duke eksportuar më shumë armë në më shumë vende se kurrë në të kaluarën. Kjo vjen në një kohë kur dominimi ekonomik dhe gjeopolitik i SHBA-së po sfidohet nga fuqitë në rritje”, tha Mathew George, Drejtor i Programit të Transferimit të Armëve SIPRI.
Eksportet franceze të armëve u rritën me 47%, duke tejkaluar Rusinë për ta bërë Francën furnizuesin e dytë më të madh. Katarina Gjokić, studiuese e SIPRI, theksoi se Franca ka përdorur me sukses kërkesën e fortë globale për të forcuar industrinë e saj të armëve, veçanërisht në shitjen e avionëve luftarakë jashtë Evropës. [GN/ISHGJ]
__________
