Sonja Biserko: Beogradi, çelësi i të gjitha problemeve në Ballkan!

‘’Komuniteti shqiptar në Serbinë Jugore është një ndër tre komunitetet e pakicave (së bashku me boshnjakët dhe hungarezët) i kufizuar nga Maqedonia e Veriut dhe Kosova. Të tre komunitetet, veçantërisht ato boshnjake dhe shqiptare, nuk janë nënshtruar masave të ndryshme administrative (struktura diskriminuese) të cilat synojnë reduktimin e numrit të tyre dhe shuarjen e kërkesave për autonomi territoriale.

Kur bëhet fjalë për komunitetin shqiptar, pozicioni dhe statusi i tij aktual është i lidhur ngushtë me statusin e Kosovës dhe komunitetit serb në Kosovën e Veriut. ”

Kjo është ajo çka thekson në fillim të konkluzioneve dhe rekomandimeve raporti prej 86-faqesh i titulluar “Minoranca shqiptare në pritje: Presheva, Bujanovac dhe Medveda si pengje të marrëdhënieve Serbo-Kosovare”, publikuar në fillim të korrikut 2021 nga Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi (HCHRS), me autore themeluesen dhe Presidenten e këtij fondi, Sonja Biserko.

Në intervistë për Albanian Daily News, znj. Biserkon u është përgjigjur mjaft e mirë disa pyetjeve mbi raportin. Ky raport ndalet gjerësisht në situatën ku ndodhet pakica shqiptare e Preshevës, Bujanovcit dhe Medvegjës, duke treguar me tone shqetësuese problemet e shqiptarëve që jetojnë në Jug, në kuadër të të ashtuquajturës procesi i “Pasivizimit të vendbanimit të shqiptarëve që punojnë jashtë, qoftë në Evropën Perëndimore ose në Kosovë”.

“Ky pasivizim synon gjithashtu qytetarët që banojnë përgjithmonë në adresat e tyre. Kjo masë është, në thelb, një formë e spastrimit etnik përmes mjeteve administrative. ”

Më tej, Presidentja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi ka folur për situatën aktuale në Ballkanin Perëndimor, ngërçin e dialogut Prishtinë-Beograd, zvarritjen e procesit të zgjerimit të BE-së drejt Ballkanit Perëndimor, si dhe rolin e pritshëm të presidentit amerikan Joe Biden në rajon.

E ndalur tek skema e ndryshimeve të kufijve, Sonja Biserko tha se nëse ndodh ndonjë ndryshim i kufijve, i gjithë rajoni do të përfundonte në rrëmujë. “Që nga shekulli i 19-të kombet e Ballkanit po i nënshtrohen një procesi të emancipimit kombëtar dhe në atë kuptim projektet shtetërore kryesisht projektoheshin si shtete më të mëdha. Unë mendoj se kemi ardhur në një fund të këtij procesi dhe se duhet të vendosen linjat e kuqe përkundrejt ndryshimeve të kufirit.”- është shprehur ndër të tjera Biserko.

Referuar ‘lamtumirës’ së Merkelit nga politika dhe Procesi i Berlinit në veçanti, Biserko tha se Kancelarja është një person me integritet që e udhëhoqi BE-në nëpër kohë shumë të vështira dhe të trazuara.

“Ishte ajo që parandaloi ndryshimin e kufijve në Ballkan. Duhet shpresuar që Kancelari i ardhshëm të vazhdojë në të njëjtën rrugë”- vuri në dukje Presidentja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi.

Më poshtë, intervista e plotë:

Albanian Daily News: Në fillim, ju lutem më lejoni të ju përgëzoj, Zonja Presidente për punën tuaj mbi raportin ‘Minoranca shqiptare në pritje: Presheva, Bujanovac dhe Medveda si pengje të marrëdhënieve Serbo-Kosovare’, e cila u botua në fillim të korrikut këtij viti. Së pari, cili ka qenë motivimi juaj, që ju ka inkurajuar të kryeni një punë kaq të përpiktë dhe cilat institucione e mbështetën Komitetin në këtë përpjekje?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Monitorimi i situatës së pakicave është pjesë e punës tonë të rregullt. Minoritetet (jo vetëm etnike) pasqyrojnë gjendjen e demokracisë në çdo vend, veçanërisht duke pasur parasysh se Serbia (dhe shumica e vendeve të tjera në rajon) është etnocentrike. Megjithëse, pakicat, dhe veçanërisht ato kufitare, perceptohen si një kërcënim dhe irredentiste (pjesë e territorit gjuhën e të cilit flasin). Fokusimi mbi pakicën shqiptare në Jug të Serbisë ka ekzistuar që nga viti 2000. Ne morëm disa ankesa në lidhje me “pasivizimin”, por Covid-19 na parandaloi të angazhoheshim në misionin e gjetjes së fakteve më herët. Monitorimi është pjesë e një projekti më të gjerë, të mbështetur nga Komisioni.

Albanian Daily News:  Është një raport me 86 faqe. Ju lutemi, a mund të përmblidhni pikat kryesore të tij, dhe cilat janë konkluzionet dhe rekomandimet?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Kuadri ligjor është Kushtetuta, Ligji për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Pakicave Kombëtare, Ligji Kundër Diskriminimit, si dhe shumë strategji dhe plane veprimi që garantojnë barazi dhe integrim të të gjithë qytetarëve të Serbisë, por që nuk zbatohen mjaftueshëm në praktikë. Pavarësisht nga prania e ambasadave të shumta, OSBE dhe organizata të tjera në Serbinë Jugore, komuniteti shqiptar po jeton në harresë dhe në pritje që statusi i tyre të zgjidhet përfundimisht si pjesë e zgjidhjes së çështjes së Kosovës.

Problemi më shqetësues i shqiptarëve që jetojnë në Jug është procesi i të ashtuquajturës “Pasivizimi i vendbanimit të shqiptarëve” që punojnë jashtë vendit, qoftë në Evropën Perëndimore ose në Kosovë. Ky “pasivizim” synon gjithashtu qytetarët të cilët banojnë përgjithmonë në adresat e tyre. Kjo masë është, në thelb, një formë e spastrimit etnik përmes mjeteve administrative.

“Pasivizimi” (pasivizimi masiv dhe selektiv i vendbanimit) çon në individë që humbin statusin e tyre si shtetas i Serbisë dhe, në përputhje me rrethanat, të gjitha të drejtat civile – të drejtat për të votuar, pronë, sigurim shëndetësor, pension, punësim, etj. Të pa informuar për “pasivizimin”, ata zakonisht humbin të drejtën e tyre për ankesë, afati për të cilin është 8 ditë.

Problem tjetër i veçantë është mosnjohja e diplomave të Kosovës, e cila nxit largimin e njerëzve më të arsimuar që i përkasin elitës shqiptare, të cilët nuk kanë asnjë mundësi punësimi në institucionet shtetërore dhe publike.

Komuniteti shqiptar është i izoluar dhe as qeveria dhe as opozita nuk kanë treguar interes për problemet me të cilat përballet. Krerët e partive të opozitës janë të interesuar vetëm për koalicionet zgjedhore dhe mbështetjen e votuesve shqiptarë. Shumë shqiptarë largohen për shkak të arsyeve ekonomike. Shqiptarët që punojnë përkohësisht jashtë vendit nuk kanë mundësi t’i investojnë të ardhurat e tyre në këto tre komuna, si për shkak të “pasivizimit”, ashtu edhe për një kornizë ligjore jo të besueshme.

Albanian Daily News:  Në ndërkohë, cili ka qenë reagimi i shqiptarëve në Preshevë, Bujanovc dhe Medveda, të cilët po përballen me të ashtuquajturën policy politika e tokës së djegur ’për të lënë tokat e tyre, dhe atë të autoriteteve zyrtare në Beograd?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Ne e kemi shpërndarë raportin gjerësisht, por ende nuk ka ndonjë reagim thelbësor; megjithëse kemi pasur reagime nga shqiptarët në Jug të cilët janë të kënaqur që problemet e tyre paraqiten në një mënyrë të tillë. Shpresojmë që raporti të marrë vëmendjen e duhur në vjeshtë.

Albanian Daily News:  Zonja Biserko, ju jeni quajtur “ndërgjegjja kritike e shoqërisë serbe” nga qarqet shqiptare të shoqërisë civile në Luginën e Preshevës. Si e konsideroni këtë lloj vlerësimi nga shqiptarët, pasi qëndrimi dhe punimet tuaja- përfshirë raportin e fundit- mund të mos ju pëlqejnë qarqeve të caktuara serbe?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Komiteti është i njohur për vënien në dukje të sëmundjeve të shoqërisë tonë që nga ekzistenca. Minoritetet kanë qenë gjithmonë përparësia jonë dhe ne kemi prodhuar disa raporte dhe botime të cilat kanë rritur ndërgjegjësimin brenda dhe jashtë vendit. Fatkeqësisht, zbatimi i kornizës ligjore ekzistuese nuk është plotësisht në vend dhe integrimi i shqiptarëve në jetën më të gjerë ekonomike, politike dhe kulturore serbe, është minimal. Sundimi i ligjit është problemi kryesor i shoqërive ballkanike dhe një nga pengesat kryesore për përafrimin e tyre me anëtarësimin në BE.

Albanian Daily News: Si e shpjegoni mungesën e një tensioni të vërtetë etnik ose fetar midis serbëve dhe shqiptarëve vendas në Bujanoc, Preshevë dhe Medvegjë, dhe si ndodh që një marrëdhënie e tillë të mos preket nga mjedisi politik armiqësor?

Presidentja e HCHRS, Biserko:  Kjo është ajo çka na u vu në dukje edhe ne nga të gjithë interlokutorët. Serbia është një shoqëri shumë e centralizuar dhe Beogradi është çelësi i të gjitha problemeve që prekin tërë Serbinë. Çdo vendim merret nga Beogradi. Problemet e shqiptarëve burojnë nga pengesat administrative të frymëzuara nga Beogradi, përkatësisht përmes funksionimit të gjykatave, prokurorive dhe policisë. Shqiptarët nuk marrin realisht pjesë në institucionet shtetërore dhe publike dhe jetojnë në një lloj ndarjeje.

Albanian Daily News: Ndoshta po e teprojmë me pyetjen, por sidoqoftë do të ishte interesante të dihet nëse institucioni juaj e ka dorëzuar këtë raport zyrtarisht tek institucionet e Serbisë, Preshevës, Kosovës, Shqipërisë dhe vendeve të tjera të rajonit dhe organeve ndërkombëtare?

Presidentja e HCHRS, Biserko:  Ne e kemi dërguar raportin te të gjitha institucionet përkatëse në Serbi, të gjitha ambasadat dhe institucionet përkatëse të BE-së gjithashtu. Po ashtu, raporti iu dërgua përfaqësuesve shqiptarë përkatës.

Albanian Daily News: Duke marrë parasysh përvojën tuaj të kaluar, sa ndikojnë lloje të tilla raportesh dhe gjetjesh dhe konkluzionesh në opinionin zyrtar dhe publik të atyre që janë të interesuar, dhe si vazhdim, ju lutem, cilat janë pritjet tuaja për bisedimet në vazhdim Prishtinë-Beograd?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Raporteve tona gjithmonë u kushtohet vëmendje dhe shpresoj që edhe këtij raporti t’i kushtohet vëmendja e duhur. Shpresojmë të jemi në gjendje të promovojmë raportin në vjeshtë. Bisedimet Prishtinë-Beograd për momentin nuk janë në vazhdim e sipër. Duke pasur parasysh që të dy palët së shpejti do të kenë zgjedhje, unë nuk kam shumë pritshmëri referuar ecurisë së dialogut deri në vitin e ardhshëm.

Beogradi përballet për herë të parë me një politikan nga pala shqiptare, i cili nuk mund të bulizohet ose shantazhohet lehtësisht; Albin Kurti. Ai është me të vërtetë politikani i parë i gjeneratës së re dhe shpresoj që do të jetë i suksesshëm në sjelljen e etikës së re në jetën politike të rajonit. Shpresoj gjithashtu se rinisja e dialogut do të bazohet në reciprocitet dhe barazi.

Albanian Daily News: Vëmë re se skema e ndryshimit të kufijve në Ballkan është riaktivizuar dhe ende po lë të kuptohet se dokumenti “Non-Paper” e ka origjinën nga Kryeministri i Sllovenisë, i cili është në krye të Presidencës së BE-së. A mendoni se kjo skemë mund të krijojë një ngërç jo vetëm në dialogun midis Kosovës dhe Serbisë, por edhe në mosmarrëveshjet e tjera rajonale? Dhe së dyti, si ndodhi që ajo u riaktivizua sapo Sllovenia mori Presidencën e BE-së?

Presidentja e HCHRS, Biserko: “Non-Paper”-at padyshim që gjithmonë do të ekzistojnë, dhe tek e fundit ato tregojnë se ndryshimi i kufijve është ende në mendjet e disa qarqeve politike. Në Serbi me siguri. Fakti që ata u shfaqën menjëherë pas ngjitjes së Sllovenisë në krye të presidencës së BE nuk habit shumë. Jansa i përket të ashtuquajturit rreth joliberal së bashku me Orban dhe të tjerët. Është realiteti i BE-së i cili nxiti diskutime mbi të ardhmen e Unionit dhe mbrojtjen e demokracisë. Disa nga shtetet e rajonit i përkasin këtij grupi gjithashtu duke pasur parasysh nivelin e demokracisë në rajon. Disa nga politikanët rajonalë mbështeten shumë te ky grup në BE si, për shembull, presidenti Vuçiç.

Albanian Daily News: A mendoni se ka bazë një argument i tillë që “ka disa qarqe punojnë ende për krijimin e ‘Serbisë së Madhe’, ‘Albania Shqipërisë së Madhe ’ apo ‘Kroacisë së Madhe’”?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Qarqe të caktuara në Serbi ende shpresojnë në ri-përbërjen e Ballkanit. “Bota Serbe” është ende shumë e gjallë dhe ne mund ta shohim atë duke u zbatuar tani në Mal të Zi dhe Bosnjë. Nëse do të ndodhte ndonjë ndryshim i kufijve, i gjithë rajoni do të përfundonte në rrëmujë.Që nga shekulli i 19-të kombet ballkanike janë duke kaluar nëpër proces të emancipimit kombëtar dhe në atë kuptim projektet shtetërore kryesisht projektoheshin si shtete të mëdha. Unë mendoj se kemi ardhur në një fund të këtij procesi dhe se duhet të vendosen linjat e kuqe përkundrejt ndryshimeve të kufirit.

Albanian Daily News: Më lejoni të ndalem pak në qëndrimin e BE-së për zgjerimin drejt Ballkanit Perëndimor. A mendoni se ‘lodhja’ me tejzgjatjen e zgjerimit të Brukselit është një nga shkaqet e situatës së paqëndrueshme të vazhdueshme në rajon dhe a është e përshtatshme një situatë e tillë për disa anëtare të Unionit që nuk duan vende ‘problematike’ në radhët e tyre? Dhe së dyti, a ka një paradoks në këtë qëndrim pasi Ballkani Perëndimor mbahet jashtë Bashkimit dhe në të njëjtën kohë ‘këshillohet’ të bojkotojë praninë ruse dhe kineze në rajon?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të jemi të vetëdijshëm se BE po pëson ndryshime të brendshme të thella dhe komplekse. Ka shumë arsye për këtë.

Së pari, sfidat e nxitura nga kriza financiare (2008), kriza e migrantëve (2014) dhe pandemia Covid-19. Këto janë vetëm disa nga sfidat e reja.

Së dyti, pas 20 vitesh u bë e qartë se vendet post-socialiste kanë koncepte të ndryshme të demokracisë dhe se ajo paraqet probleme serioze në marrjen e vendimeve të nevojshme për ta bërë BE-në, si rajonet më të zhvilluara dhe më të pasurat e të gjithë, lojtar ndërkombëtar i rëndësishëm. Në këtë kontekst Ballkani do të sillte vetëm më shumë probleme. Fatkeqësisht, shumica e Ballkanit Perëndimor nuk po përqafojnë vërtet vlerat demokratike.

Nga ana tjetër, Ballkani Perëndimor perceptohet si sfera evropiane e interesit. Duhet të ketë një qasje të ekuilibruar e cila do t’i ndihmojë këto vende të lëvizin më shpejt. Duhet parë se si plani i ri ambicioz i infrastrukturës globale i BE-së që lidh Evropën me botën, do të ndikojë në Ballkanin Perëndimor.Sidoqoftë, problemet më serioze të Ballkanit Perëndimor janë korrupsioni, mungesa e sundimit të ligjit dhe mediave të lira, respektimi i të drejtave të njeriut, shumësia etj. Është e qartë se pa ndihmën e mekanizmave të caktuar ndërkombëtarë Ballkani do të ngecë në vend. Duhet shpresuar që direktivat e administratës së Biden për të adresuar korrupsionin dhe ato që pengojnë paqen dhe përparimin së shpejti do të jenë efektive.

Albanian Daily News: Dhe për ta përmbyllur, zonja Biserko, a do të thotë ‘lamtumira’ me Kancelaren Merkel në Samitin e projektit për Ballkanin Perëndimor në Berlin më 5 korrik 2021 (projekt i iniciuar prej saj) një ‘lamtumirë’ me Process Procesin e Berlinit ’?

Presidentja e HCHRS, Biserko: Kancelarja Merkel është një lidere e madhe evropiane dhe botërore e cila udhëhoqi me integritet personal BE-në nëpër kohë shumë të vështira dhe të trazuara. Ishte ajo që parandaloi ndryshimin e kufijve në Ballkan. Të shpresojmë që edhe Kancelari i ardhshëm të vazhdojë në të njëjtën rrugë. [ADN/Pamfleti/ISHGJ]