Përmbushja e detyrimeve sipas Kartës së Partneritetit Strategjik midis Armenisë dhe Shteteve të Bashkuara varet nga disa faktorë, duke përfshirë situatën gjeopolitike, ndikimin e diasporës armene në Shtetet e Bashkuara dhe marrëdhëniet e Uashingtonit me aktorët kryesorë në rajon – Azerbajxhan, Turqi dhe Rusi. Kështu është shprehur në një intervistë ekskluzive për Minval.az, politologu, eksperti i marrëdhënieve ndërkombëtare, drejtor i Institutit Shqiptar për Gjeopolitikë, Sadri Ramabaja. Në përgjithësi, eksperti foli edhe për aspiratat e Jerevanit për t’u integruar në Bashkimin Evropian.
— Më 12 shkurt, Asambleja Kombëtare e Armenisë miratoi në leximin e parë një projekt-ligj për fillimin e procesit të anëtarësimit të vendit në Bashkimin Evropian (BE). Ky hap është me interes të veçantë, pasi Armenia, ndërkohë që mbetet anëtare e Bashkimit Ekonomik Euroaziatik (EAEU), po ecën njëkohësisht drejt integrimit me BE-në. Shtrohet pyetja: cili është thelbi i vërtetë i këtij vendimi dhe a janë të mundshëm vektorë të tillë paralelë zhvillimi?
— Përpjekja e Armenisë për të filluar procesin e anëtarësimit në Bashkimin Evropian bie ndesh me anëtarësimin e saj në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik. Serbia gjithashtu ndjek një politikë të ngjashme dualiste në marrëdhëniet e saj me BE-në.
EAEU dhe BE bazohen në parime dhe struktura të ndryshme, veçanërisht në çështjet e zonës së tregtisë së lirë dhe rregullimit doganor. Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov theksoi se mekanizmat për uljen ose eliminimin e detyrimeve doganore dhe taksave në këto organizata ndryshojnë, gjë që i bën ato të papajtueshme.
Dëshira e Armenisë për t’u integruar në BE ka të ngjarë të shkaktojë presion nga Brukseli për t’u tërhequr nga EAEU, gjë që mund të çojë në pasoja të rënda ekonomike. Zëvendëskryeministri rus Alexei Overchuk paralajmëroi se një hap i tillë mund të çojë në një rritje të çmimeve të energjisë dhe ushqimeve, si dhe një ulje të eksporteve deri në 80%. Kjo deklaratë mund të konsiderohet jo vetëm si një parashikim ekonomik, por edhe si një element i presionit diplomatik.
Për momentin, Armenia është përballur me detyrën e balancimit midis thellimit të marrëdhënieve me BE-në dhe përmbushjes së detyrimeve të saj brenda kuadrit të EAEU. Mbajtja e anëtarësimit në të dyja organizatat në të njëjtën kohë është e vështirë për shkak të dallimeve në modelet dhe parimet e tyre ekonomike.
— Rusia nuk duket të jetë veçanërisht e shqetësuar për aspiratat perëndimore të Armenisë, megjithëse ekonomia e Armenisë varet në një masë të madhe prej saj. Në vitin 2023, qarkullimi tregtar me Federatën Ruse arriti në 13 miliardë dollarë – më shumë se me Azerbajxhanin dhe Gjeorgjinë së bashku. A është kjo një lëvizje politike apo pragmatizëm ekonomik?
— Ky është një kombinim i pragmatizmit ekonomik dhe kalkulimit politik. Rusia po ndërton strategjinë e saj në rajon, duke marrë parasysh faktorët ekonomikë dhe gjeopolitikë. Nga pikëpamja ekonomike, Armenia mbetet kryesisht e varur nga Rusia, veçanërisht në fushat e energjisë, transportit dhe tregtisë së jashtme. Moska është partneri më i madh tregtar i Jerevanit, gjë që e bën mbajtjen e lidhjeve të ngushta ekonomike të dobishme për të dyja palët.
Përveç kësaj, një pjesë e konsiderueshme e qytetarëve armenë punojnë në Rusi dhe dërgesat e tyre përbëjnë një pjesë të rëndësishme të ekonomisë së vendit. Kompanitë ruse luajnë gjithashtu një rol kyç në sektorët strategjikë të Armenisë, si furnizimi me gaz, hekurudhat dhe telekomunikacioni. Nga pikëpamja politike, Armenia e kupton nevojën për një pozicionim më të qartë gjeopolitik, duke përfshirë afrimin me BE-në dhe Perëndimin. Megjithatë, Rusia ka mjete të fuqishme presioni, duke përfshirë leva ekonomike, që e lejojnë atë të ruajë ndikimin mbi vendin. Moska i përdor lidhjet tregtare jo vetëm për qëllime ekonomike, por edhe për qëllime gjeopolitike, duke forcuar rolin e saj si fuqia dominuese në Kaukazin e Jugut.
Në të njëjtën kohë, Rusia tregon interes të kufizuar për të ndërhyrë në mënyrë aktive në konfliktin armeno-azerbajxhanas, gjë që dobëson pozicionin e Armenisë dhe e bën atë edhe më të varur nga Moska. Megjithatë, Kremlini nuk e sheh këtë si problem, pasi ruan kontroll të rëndësishëm ekonomik dhe politik mbi Armeninë. Për sa kohë që Rusia ka leva të fuqishme ndikimi, ajo nuk ndjen nevojën për të ofruar mbështetje aktive ekonomike ose ushtarake për Armeninë.
— Pse qeveria armene nisi diskutimet për anëtarësimin në BE? Pse Nikol Pashinyan theksoi se projektligji nuk do të thotë anëtarësim i menjëhershëm në Bashkimin Evropian?
— Qeveria armene ka filluar negociatat për anëtarësimin e mundshëm në Bashkimin Evropian me qëllim forcimin e lidhjeve politike dhe ekonomike me Perëndimin. Një nga arsyet kryesore për këtë hap ishte pakënaqësia në rritje ndaj Rusisë, e cila nuk dha mbështetje aktive në konfliktin me Azerbajxhanin. Ky pasivitet ka tronditur besimin tek Rusia si një aleate tradicionale dhe ka detyruar Armeninë të kërkojë partneritete alternative.
Megjithatë, kryeministri Nikol Pashinyan theksoi se projektligji i propozuar nuk nënkupton pranim të menjëhershëm në BE. Sipas Kushtetutës së Armenisë, vendimi për anëtarësimin në një organizatë mbikombëtare mund të merret vetëm me referendum. Pashinyan vuri në dukje se miratimi i ligjit është vetëm fillimi i një procesi që sinjalizon gatishmërinë e Armenisë për të ndërmarrë hapa praktikë drejt afrimit me BE-në. Ai theksoi se të gjitha vendimet duhet të merren duke marrë parasysh interesat kombëtare të vendit. Kështu, Armenia po përpiqet për marrëdhënie më të ngushta me BE-në në sfondin e zhgënjimit në Rusi, duke marrë parasysh kërkesat kushtetuese dhe interesat kombëtare.
— Cilat janë përfitimet për Armeninë nga afrimi me BE-në dhe cilat janë rreziqet e saj? Si do të ndikojnë aspiratat perëndimore të Armenisë në marrëdhëniet e saj me Rusinë?
— Thellimi i marrëdhënieve të Armenisë me BE-në hap mundësi të konsiderueshme, por gjithashtu sjell rreziqe serioze. Një nga përfitimet kryesore të afrimit me BE-në është qasja në tregjet evropiane, investimet dhe programet financiare. Armenia mund të përfitojë nga nismat e BE-së që synojnë zhvillimin e infrastrukturës, transformimit dixhital, bujqësisë dhe bizneseve të vogla dhe të mesme. Këto mundësi ekonomike mund të përshpejtojnë modernizimin e vendit dhe të sigurojnë rritje të qëndrueshme ekonomike.
Integrimi në BE-në mund të kontribuojë në stabilitetin politik dhe reformat institucionale. Zbatimi i standardeve evropiane të qeverisjes do të forcojë sundimin e ligjit, do të forcojë luftën kundër korrupsionit dhe do të rrisë efikasitetin e institucioneve shtetërore. Zhvillimi i demokracisë, mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe bashkëpunimi politik me vendet perëndimore do ta ndihmojnë Armeninë të forcojë pozicionin e saj si një shtet i qëndrueshëm dhe i hapur. Përveç kësaj, diversifikimi i lidhjeve gjeopolitike, duke përfshirë bashkëpunimin e mundshëm me Francën në sferën e sigurisë, mund të zvogëlojë varësinë e Armenisë nga Rusia.
Megjithatë, lëvizja drejt BE-së shoqërohet me sfida serioze të sigurisë. Rusia, si një aleat ushtarak historik i Armenisë, mund të ulë nivelin e mbështetjes së saj, gjë që do të rrisë cenueshmërinë e vendit. Humbja e ndikimit strategjik në Kaukazin e Jugut mund të çojë në një reagim të ashpër nga Moska, duke komplikuar situatën rajonale.
Afrimi me BE-në mund të komplikojë gjithashtu marrëdhëniet e Armenisë me Rusinë dhe Iranin, të cilët e perceptojnë rritjen e ndikimit perëndimor në rajon si një kërcënim gjeopolitik. Përveç kësaj, pjesëmarrja e Armenisë në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik (EAEU) të udhëhequr nga Rusia do të vihet në pikëpyetje, duke çuar në vështirësi ekonomike dhe tregtare. Megjithatë, mbështetja perëndimore mund të zvogëlojë gradualisht varësinë strategjike të Armenisë nga Rusia.
E ardhmja e Armenisë varet kryesisht nga aftësia e saj për të balancuar midis Rusisë dhe Perëndimit. Një qasje pragmatike që synon zhvillimin e lidhjeve me BE-në duke shmangur konfrontimin e hapur me Moskën mund të jetë rruga më e dobishme strategjikisht për Jerevanin.
— Cili është qëndrimi i Bashkimit Evropian për çështjen e anëtarësimit të mundshëm të Armenisë në Bashkim, nga këndvështrimi juaj?
— BE dhe Armenia po zhvillojnë bashkëpunim të ngushtë, i cili u forcua me Marrëveshjen e Partneritetit Gjithëpërfshirës dhe të Zgjeruar (CEPA), të nënshkruar në 2017. Ky dokument hodhi themelet për reformat në Armeni dhe kontribuoi në thellimin e bashkëpunimit në fusha kyçe me interes të përbashkët. Megjithatë, për momentin, Armenia nuk ka statusin zyrtar të një kandidati për anëtarësim në BE. Fokusi kryesor i BE-së është në integrimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe për pjesëmarrësit në programin e Partneritetit Lindor, duke përfshirë Armeninë, por perspektiva e anëtarësimit mbetet e pasigurt.
Në mars 2024, Kryetari i Asamblesë Kombëtare të Armenisë, Alen Simonyan, njoftoi gatishmërinë e vendit për të shqyrtuar mundësinë e anëtarësimit në BE. Ai theksoi se Armenia është e hapur për integrim më të ngushtë nëse ndihmon në forcimin e sigurisë dhe prosperitetit ekonomik të saj. Megjithatë, anëtarësimi i mundshëm i Armenisë në BE vjen me sfida serioze, kryesisht për shkak të pjesëmarrjes së saj në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik (EAEU). Një hap i tillë do të bëhet i mundur vetëm në rast të një rishikimi ose përfundimi të detyrimeve të Armenisë ndaj kësaj organizate. Për momentin, BE-ja nuk ka plane specifike për të pranuar Armeninë në BE. Marrëdhëniet ndërmjet palëve janë të fokusuara në partneritet dhe bashkëpunim në kuadër të marrëveshjeve ekzistuese. Perspektivat për anëtarësimin e ardhshëm do të varen si nga zgjedhja strategjike e Armenisë ashtu edhe nga vullneti politik i BE-së.
— Më 12 shkurt, Donald Trump zhvilloi bisedime me Vladimir Zelensky-n dhe Vladimir Putin-in. Cilat janë rezultatet e mundshme të këtyre diskutimeve? A mund të arrijnë liderët ndonjë marrëveshje paraprake dhe nëse po, në interes të kujt do të zbatohen ato?
– Trump zhvilloi telefonata të veçanta me Presidentin Putin dhe Zelensky, duke u fokusuar në fillimin e negociatave të menjëhershme për t’i dhënë fund konfliktit të vazhdueshëm në Ukrainë. Trump e përshkroi bisedën me Putinin si “të gjatë dhe produktive”, duke prekur tema të tilla si Ukraina, Lindja e Mesme, energjia dhe inteligjenca artificiale. Të dy liderët shprehën gatishmërinë e tyre për negociata paqeje dhe ranë dakord të fillojnë konsultimet në nivel të ekipeve të tyre.
Pas bisedës së tij me Putinin, Trump-i diskutoi rezultatet e bisedës së tij me Zelensky-n, duke paraqitur mënyrat e mundshme për zgjidhjen e situatës. Zelensky ripohoi angazhimin e Ukrainës për paqen dhe theksoi potencialin teknologjik të vendit, duke përfshirë përparimet në teknologjitë pa pilot dhe prodhimin modern. Ai shprehu mirënjohjen ndaj Trumpit për vëmendjen ndaj kësaj çështjeje dhe mbështetjen për procesin e negociatave.
Megjithatë, këto negociata u zhvilluan pa pjesëmarrjen e aleatëve perëndimorë, veçanërisht të BE-së, e cila mund të dobësojë unitetin e NATO-s dhe të ndryshojë ekuilibrin e fuqisë në negociatat me Rusinë. Në Bruksel, sekretari amerikan i Mbrojtjes deklaroi se nuk po merret parasysh rivendosja e kufijve të Ukrainës brenda kornizës së vitit 2014, gjë që në fakt vë në pikëpyetje parimet e mëparshme të paprekshmërisë së kufijve mes shteteve. Kjo qasje mund të çojë në një rishikim të rendit ndërkombëtar të vendosur dhe të përshpejtojë formimin e një rendi të ri botëror, në të cilin fuqitë më të mëdha botërore – SHBA, Kina, Rusia, India – do të luajnë një rol kyç. Në të njëjtën kohë, kjo mund të kontribuojë në forcimin e ndikimit të fuqive rajonale si Turqia, Brazili, Afrika e Jugut dhe Koreja e Veriut, duke formuar një peizazh global të bazuar në parimin e forcës.
— Sa gjasa ka që SHBA nën Trumpin të vazhdojë të mbështesë Gjeorgjinë në përpjekjet e saj për t’u integruar në NATO?
— Gjasat që SHBA nën Trump-in do të vazhdojnë të mbështesin aspiratat e Gjeorgjisë për t’u bashkuar me NATO-n mbetet e pasigurt dhe varet nga disa faktorë. Gjatë mandatit të parë të
Trump-it (2017–2021), bashkëpunimi i sigurisë midis Shteteve të Bashkuara dhe Gjeorgjisë është forcuar, duke përfshirë shitjen e raketave antitank Javelin dhe zbatimin e Programit të Gatishmërisë për Mbrojtjen e Gjeorgjisë, që synon forcimin e mbrojtjes së saj territoriale.
Megjithatë, Trump-i ka kritikuar vazhdimisht NATO-n, ka kërkuar rritje të shpenzimeve të mbrojtjes nga aleatët dhe madje kërcënoi të refuzojë të mbrojë ato vende që, sipas tij, nuk i përmbushin detyrimet e tyre. Një pozicion i tillë mund të ndikojë në mbështetjen e anëtarëve të rinj potencialë, përfshirë Gjeorgjinë. Trump-i gjithashtu i përmbahet një qasjeje transaksionale ndaj politikës së jashtme, në të cilën mbështetja varet nga rëndësia strategjike e vendit për Shtetet e Bashkuara. Prandaj, integrimi i Gjeorgjisë në NATO mund të marrë mbështetje nëse përmbush interesat amerikane, të tilla si frenimi i ndikimit rus ose sigurimi i stabilitetit të korridoreve të energjisë dhe transportit.
Në përgjithësi, e ardhmja e mbështetjes amerikane për ambiciet e Gjeorgjisë në NATO nën Trumpin mbetet e pasigurt dhe do të varet nga situata gjeopolitike dhe prioritetet e politikës së jashtme të SHBA-së.
— Një javë para inaugurimit të Trump-it, Armenia dhe Shtetet e Bashkuara nënshkruan një Kartë për Partneritetin Strategjik. A do t’i mbajë administrata e re angazhimet e saj ndaj Jerevanit?
— Karta e Partneritetit Strategjik midis Armenisë dhe Shteteve të Bashkuara, e nënshkruar një javë përpara se Trump-i të merrte detyrën, dëshmon për vullnetin dhe dëshirën e Uashingtonit për të forcuar marrëdhëniet dypalëshe me Jerevanin. Megjithatë, zbatimi i marrëveshjeve të tilla varet kryesisht nga kursi i politikës së jashtme të secilës administratë amerikane.
Administrata Trump ka ndjekur një qasje transaksionale ndaj politikës së jashtme, në të cilën partneritetet strategjike janë bazuar në interesa specifike të SHBA. Megjithëse Uashingtoni në përgjithësi e shikonte Armeninë pozitivisht, në rajonin e Kaukazit Jugor, fokusi kryesor ishte në Azerbajxhan, kryesisht për shkak të bashkëpunimit energjetik, si dhe çështjeve të frenimit të ndikimit iranian. Kështu, përmbushja e detyrimeve sipas Kartës varet nga disa faktorë, duke përfshirë situatën gjeopolitike, ndikimin e diasporës armene në Shtetet e Bashkuara dhe marrëdhëniet e Uashingtonit me aktorët kryesorë në rajon – Rusinë, Turqinë dhe Azerbajxhanin.
Shënim: Intervista i është dhënë portalit informativ dhe analitik në gjuhën ruse të Azerbajxhanit Minval Politika. [https://minval.az/news/124447732]
