Nga Armina Galijaš [NZZ]
Për më shumë se një dekadë, Serbia ka pasur një sistem presidencial autoritar të bazuar në nepotizëm dhe nacionalizëm. Aleksandar Vuçiq e mbajti pushtetin për një kohë të gjatë, por tani studentët po e sfidojnë me sukses me protesta në rrugë në nivel mbarëkombëtar.
Arsyet për shqetësim: Presidenti serb Aleksandar Vuçiq. Johanna Geron / Reuters
Në Evropë, frika po përhapet. Aleanca transatlantike me SHBA-në duket se është në shpërbërje nën Presidentin e ri. Ukraina kërcënon të ndahet mes neo-imperializmit rus, urisë së Amerikës për lëndë të parë dhe ambicies së Trumpit për të hyrë në histori si një paqebërës. Evropianët duan të investojnë miliarda në mbrojtjen e tyre ushtarake sa më shpejt të jetë e mundur për të mbrojtur veten kundër Rusisë. Por shumë votues evropianë simpatizojnë gjithnjë e më shumë populistët e krahut të djathtë dhe të majtë, sepse atyre nuk u ofrohen zgjidhje bindëse për problemet e tyre nga partitë e etabluara.
Por ka një fije drite, një shenjë shprese nga një cep i Evropës, nga ku mezi pritej: nga Ballkani, nga Serbia. Aty është shfaqur një lëvizje proteste, e udhëhequr nga studentë të cilët prej më shumë se tre muajsh luftojnë në mënyrë paqësore dhe me këmbëngulje të konsiderueshme për demokracinë dhe shtetin ligjor. Janë me qindra mijëra të tillë dhe përhapin optimizëm në shoqërinë serbe që është krejtësisht në kundërshtim me humorin e kohës.
Nepotizmi dhe korrupsioni
Protestat u nxitën nga shembja e një çatie të sapo rinovuar në stacionin e trenit në Novi Sad më 1 nëntor – pesëmbëdhjetë njerëz vdiqën në atë kohë. Ata synojnë luftën kundër korrupsionit dhe shkujdesjes – shkaku i vërtetë i fatkeqësisë. Kërkesat e studentëve janë të thjeshta dhe të qarta: të publikohet dokumentacioni i ndërtimit për rinovimin e godinës. Kjo nuk ka ndodhur – dhe ndoshta do të mbetet kështu – sepse një zbulim do të ekspozonte pa mëshirë nepotizmin dhe korrupsionin e partisë qeverisëse.
Qeveria autoritare e presidentit Aleksandar Vuçiq deri vonë kontrollonte pothuajse të gjithë jetën shoqërore dhe deri më sot shumicën e mediave në vend. Ajo e ndryshon narrativën e saj sipas dëshirës – si nga brenda ashtu edhe nga jashtë. Në politikën e jashtme, Vuçiqi ndjek një “politikë të kapshme” dhe mban marrëdhënie të mira me BE-në, Rusinë, Kinën dhe botën arabe. Ai mirëpret inaugurimin e Trumpit dhe në të njëjtën kohë i premton Xi-së miqësi të përjetshme. Brenda vendit, ai paraqitet si një burrë shteti i gjithëdijshëm, pastaj përsëri si një qytetar i thjeshtë. Sot i jep beogradasit të ftohtë urban, nesër bujkut që i rriste e ushqente lopët si fëmijët.
Studentët duan vetëm që institucionet të bëjnë punën e tyre: policia dhe
prokuroria publike duhet të hetojnë dhe gjykatat të shqiptojnë vertiktin
meritor.
Opozita e dobët dhe e ndarë serbe nuk ishte kurrë një alternativë serioze ndaj regjimit. Ajo përbëhet nga fytyra të njohura të njerëzve që tashmë kanë pasur një shans dhe e kanë humbur atë. Ose ka të bëjë me grupet lokale nga Beogradi, shtrirja politike e të cilëve është e kufizuar. Për një kohë të gjatë, Presidenti Vuçiq dukej pothuajse i plotfuqishëm – dhe akoma më keq: askush nuk gjeti një mënyrë për ta sfiduar seriozisht.
Derisa u shemb çatia në Novi Sad studentët u mobilizuan në rrugë. Ata i përkasin një brezi që të moshuarit i akuzonin gjithmonë se janë apolitikë dhe apatikë dhe jetojnë në botën virtuale online. Komentet kritike shpesh vinin nga prindërit që kishin demonstruar kundër Sllobodan Millosheviçit gjatë luftës në vitet 1990 dhe ndihmuan në rrëzimin e tij në vitin 2000. Ata vetë nuk gjetën mjete dhe mënyra për të luftuar efektivisht Vuçiqin.
Brezi i ri ka demonstruar tash e katër muaj – dhe protestat e tyre po gjejnë gjithnjë e më shumë mbështetje përtej qarqeve akademike: mes prindërve, profesorëve, punonjësve të kulturës, por edhe mes pensionistëve, fermerëve dhe shoferëve të taksive. Vuçiq është dukshëm i pasigurt, ai duket i ndrojtur, ndonjëherë agresiv, pastaj përsëri gati i nënshtruar. Rrathët e tij të errët po thellohen. Ai bëri që shefi i qeverisë të jepte dorëheqjen dhe ngriti disa akuza për korrupsion.
Kjo nuk u bën përshtypje studentëve. Ata nuk kërkojnë as dorëheqjen e Vuçiqit dhe as rrëzimin e qeverisë. Përkundrazi, presidentit nuk i intereson shumë, thonë ata. Një nga parullat e tyre është: “Nuk jeni ju në krye!” (“Ti nuk je përgjegjës!”) Ky është më shumë se një humor subversiv: ai tregon faktin se Presidenti ka luajtur një rol që nuk është i tij për më shumë se dhjetë vjet.
Nuk ka figura drejtuese
Studentët kërkojnë vetëm që institucionet të bëjnë punën e tyre siç duhet: policia dhe prokuroria publike të hetojnë, gjykatat të japin vendime – dhe Presidenti të shpërndajë medalje. Pikërisht siç parashikon kushtetuta.
Kjo kërkesë është modeste dhe revolucionare, në një shtet, institucionet e të cilit janë kapur nga një palë kliente.
Gjatë protestave nuk ka përfaqësues të partive politike, ndryshe nga vitet nëntëdhjeta. Dhe gjithashtu nuk ka përkrahës të huaj: Fondacioni Soros, OJQ-të gjermane apo amerikane. Megjithatë, Vuçiqi përpiqet ta portretizojë protestën si një “revolucion me ngjyra”, si një përmbysje të kontrolluar nga jashtë. Por kjo nuk arrin.
Ndryshe nga vitet nëntëdhjetë, nuk ka figura drejtuese. Të gjithë janë lider: Në video, studentët mbajnë fytyrën nga kamera, njëri pas tjetrit. Dhe të gjithë thonë: “Unë jam udhëheqësi!” Kështu ata theksojnë strukturën egalitare të lëvizjes dhe mbrohen nga kontrolli i aparatit të represionit. Policia sekrete do të ishte e lumtur të ishte në gjendje të monitoronte dhe të infiltronte një grup “tërheqës fijesh”.
Vendimet e lëvizjes protestuese merren sa më drejtpërdrejt në frymë demokratike. Seancat plenare mbahen çdo ditë në universitete, të drejtuara nga moderatorë që ndryshojnë rregullisht. Rregullat janë të qarta: Të gjithë kanë 90 sekonda për të shprehur mendimin e tyre ose për të bërë një sugjerim. Përgjigjet zgjasin maksimumi 30 sekonda, pyetjet 45 sekonda. Edhe pse takimet shpesh zgjasin me orë të tëra derisa të arrihet një konsensus. Por është një mënyrë efikase, sepse studentët kanë mendime të ndryshme që duhen diskutuar. Takimet forcojnë ndjenjën e komunitetit.
Protestat shpërfillin pyetjen e përjetshme serbe: “Perëndim apo Lindje?” Është domethënëse që Putini pretendon se Perëndimi qëndron pas lëvizjes, ndërsa komentuesit politikë në Perëndim nuk mund të përjashtojnë që Rusia qëndron pas saj. Flamuri i vetëm që tundet kudo që shkojnë studentët është flamuri shtetëror serb.
Flamuri nuk duhet të kërcënojë më askënd, siç ka ndodhur shpesh në historinë e fundit. Ai duhet të jetë simboli i një shteti që i përket të gjithë qytetarëve të tij. Pjesë e saj është edhe ‘dollapi i rërës’, nga i cili vijnë shumica e studentëve myslimanë. Në takime i kushtohet vëmendje që për ta të ketë edhe pjata pa mish derri dhe studentët e krishterë dhe myslimanë të luten së bashku për viktimat e Novi Sadit. Kjo lëvizje sjell një unitet të shoqërisë civile, diçka që qindra OJQ dhe seminare ndërkombëtare nuk kanë mundur ta krijojnë në tridhjetë vjet që nga Lufta Civile.
Studentët kalojnë gjithë vendin në marshimet e tyre. Shkon në veri në Novi Sad, në jug në Kragujevc dhe Nish – dhe pas një marshimi me yje, të gjithë mblidhen në një miting të madh në kryeqytetin Beograd. Të rinjtë janë duke ecur, disa janë me biçikleta dhe të gjithë ndjejnë një ndjenjë të re lirie.
Eksperiment social
Protestat në Serbi janë të nxitura nga një optimizëm i veçantë. Njerëzit janë miqësorë me studentët, u sjellin ushqim e pije, u japin një vend për të fjetur dhe e dinë se edhe ata do të luftojnë për ta.
E gjithë kjo ndodh me lehtësi mahnitëse. Protesta po pushton hapësirën publike dhe po shkakton edhe shqetësim. Gjatë demonstratave shikoni dosjet në të djathtë dhe më pas do të pastrohen rrugët, sheshet dhe parqet. Ndarja e zakonshme midis zonave private të mirëmbajtura me kujdes dhe hapësirave publike të neglizhuara hiqet me kujdes këtu.
Pankartat e protestuesve shpesh sjellin buzëqeshje në fytyrat e spektatorëve dhe thyejnë tabutë: “Na duhet vetëm ligj” është emri, ose “Viti tjetër në burg”, aludim për këngën nacionaliste “Viti tjetër në Prizren” (Kosovë). Studentët po punojnë për riparimin e Serbisë dhe shoqërisë së saj të shkatërruar. Ata u tregojnë njerëzve se gjërat mund të jenë ndryshe.
Një eksperiment social është zhvilluar në Serbi gjatë katër muajve të fundit. Një proces mësimor kolektiv ka filluar. Një shkollë demokracie po testohet nga poshtë – një përvojë biografike që është me ndikim për qindra mijëra të rinj. Një gjeneratë e re e serbëve me vetëbesim po rritet – një brez që nuk ka më frikë nga liderët politikë të shkollës së vjetër.
Kjo duhet të merret parasysh edhe ndërkombëtarisht: demokracitë e etabluara, të lodhura evropiane gjithashtu mund të mësojnë diçka nga të rinjtë serbë, protestat e tyre të guximshme dhe format e tyre të reja të përbashkimit politik. [Përktheu: ISHGJ]
_____________________________________________
Shënim: Armina Galijaš është historiane dhe punon në Qendrën për Studime të Evropës Juglindore në Universitetin e Gracit.
