Mbi radikalizimin e pjesëve të shoqërisë, kërcënimet ndaj demokracisë në Gjermani dhe kohezionin evropian.
Pandemia e koronës, lufta në Ukrainë, ndryshimet klimatike – krizat e kohës sonë po lënë gjurmë. A po bëhet shoqëria radikale?
Nuk mund ta thuash këtë në përgjithësi. Jo e gjithë shoqëria po radikalizohet. Megjithatë, është sigurisht shqetësuese që përqindja e popullsisë gjermane me botëkuptim mizantropik, antidemokratik apo edhe autoritar është rritur ndjeshëm, siç tregon studimi i ri Mitte nga Fondacioni Friedrich Ebert. Por ai thotë gjithashtu se dy të tretat e shoqërisë po shkojnë drejt një shoqërie të hapur dhe demokratike. Potencohet se filozofi anglez Edmund Burke ka thënë: “Që të triumfojë e keqja, mjafton që njerëzit e mirë të mos bëjnë asgjë!” Vetëm nëse ata që mbështesin demokracinë, shoqërinë tonë të ndritur, të larmishme, gjithëpërfshirëse në diversitetin e përbashkësisë sonë, pra vetëm ata që që e kuptojnë këtë formë të të jetuarit përmbajtësor të karakterizuar nga toleranca, por që nuk janë të gatshëm të bëjnë asgjë dhe vazhdojnë të qëndrojnë pasiv, vetëm atëherë do të mbizotërojë karakteri shkatërrues që shohim pjesërisht në rezultatet e këtij studimi.
Më pëlqen t’i referohem Izraelit këtu. Në Izrael, ekstremistët e krahut të djathtë janë në qeveri dhe po përpiqen ta detyrojnë vendin nën prerogativën e tyre. Çdo fundjavë, shoqëria demokratike e Izraelit nxjerr qindra mijëra njerëz në rrugë, gjë që, për mendimin tim, do të thotë se e djathta ekstreme nuk do të mbizotërojë në Izrael. Do të doja që të kishte më shumë vende evropiane – përfshirë Gjermaninë – ku publiku i gjerë do të ndiqte këtë shembull. Tashmë ka qenë e mundur të mobilizohen qindra mijëra njerëz për të folur kundër ndarjeve në shoqëri, për shembull në demonstratën e Pandashme në Berlin në 2018.
Që atëherë, partitë populiste të krahut të djathtë kanë vazhduar të rriten jo vetëm në Gjermani, por edhe në Gjermani. A është gota gjysmë e mbushur apo gjysmë bosh në Gjermani?
Gota është më shumë se gjysma e mbushur kur bëhet fjalë për selitjen dhe mbrojtjen e demokracisë. Studimi tregon një rritje të qëndrimeve ekstreme dhe, në disa raste, një erozion të qëndrimeve civile të shtresës së mesme në mes të shoqërisë. Por nuk është se ekstremistët kanë shumicën në këtë vend. Nuk duhet anashkaluar fakti që nëse një parti si AfD ka 20 për qind në sondazhe, atëherë nuk ka 80 për qind të popullsisë në anën e saj. Dhe kjo është çështja. Shumica e njerëzve që janë të gatshëm të mbrojnë republikën, demokracinë, kushtetutën tonë duhet të mobilizohen. Pse iu referova Izraelit? Nuk mjafton të dalësh në rrugë në Berlin me 100 mijë njerëz një herë në vit. Në Tel Aviv kjo ndodh çdo fundjavë. Nuk dua ta aplikoj këtë për Gjermaninë, sepse situata këtu nuk është aq dramatike. Por ideja në Izrael është që mbrojtja e demokracisë përmes angazhimit të dikujt, përmes deklaratave të dukshme dhe të dëgjueshme, është pjesë e jetës së përditshme shoqërore, pjesë e normalitetit shoqëror. Do të doja gjithashtu në Gjermani: që pavarësisht se ku shfaqet një antisemit, pavarësisht se ku një ekstremist i djathtë qet kokë e dërdëllisë parolla ekstreme, do të ketë gjithmonë njerëz që e kundërshtojnë hapur dhe me guxim.
Nuk është vetëm shoqëria civile ajo që nevojitet për këtë. Javën e kaluar në Tyringen pati një përplasje mes CDU, FDP dhe AfD, të cilët bashkërisht vendosën të ulin taksën e transferimit të pasurive të paluajtshme. Në cilën pikë demokracia bëhet e rrezikshme?
Ky akt nuk ishte një përplasje përjashtuese, por një akt i përsëritur. Ju kujtoj Thomas Kemmerich, i cili u zgjodh Kryeministër me votat e Höcke-s së AfD-së – dhe që pranoi zgjedhjet. Në Tyringen ka padyshim forca në CDU që po shkojnë në prehërin e AfD. Duhet të jemi të qartë se bashkëpunimi me një parti si AfD, e cila këmbëngul në parimet ideologjike raciste, ksenofobike dhe antievropiane, duhet të jetë tabu për çdo parti demokratike. Niveli federal i CDU-së tani duhet të flasë qartë. Të gjitha partitë e tjera, përfshirë FDP-në, tashmë e kanë bërë këtë. Për një herë, Marie-AgnesStrack-Zimmermann tha diçka të drejtë kur përjashtoi që FDP në Thyringen do të merrte mbështetje nga partia federale për sa kohë që “e bën këtë akt”. Do të doja të shihja një deklaratë të ngjashme të qartë nga kreu i partisë CDU. Dëshiroj t’ju kujtoj sërish se Annegret Kramp-Karrenbauer pësoi humbjen e parë serioze si kryetare partie, jo më pak për shkak të CDU-së së Tyringenit dhe çështjes së bashkëpunimit me AfD-në. Pra, nuk ka asgjë të re në Tyringen. Prandaj gjendja është edhe më shqetësuese.
Njerëzit që e perceptojnë veten si të pafavorizuar priren të kenë qëndrime politike të krahut të djathtë dhe mizantropik. Si mund të përcjellë politika më shumë vlerësim për këta njerëz?
“Politika” si e tillë nuk ekziston. Pyetja shtron se çfarë mund të bëjë blloku i partive demokratike për t’i bërë njerëzit që kanë frikë të përjashtohen, ose që tashmë ndihen të përjashtuar, të ndiejnë se nuk janë. Për ta bërë këtë, situata e tyre e jetesës duhet të stabilizohet dhe përmirësohet. Kjo është një detyrë klasike e qeverisë. Prandaj shpresoj që të kemi mjaft liderë në këtë vend në nivel shtetëror, federal dhe lokal, të cilët u japin njerëzve ndjenjën dhe u tregojnë atyre përmes politikës praktike: ju jeni të mbrojtur, ne do t’ju mbrojmë, do t’ju nxjerrim nga situata juaj e vështirë. Unë do të doja të shihja partitë demokratike të bashkohen, për shembull, me propozimin e Kancelarit për të krijuar një Pakt Demokratik të Gjermanisë, i cili jep ndjenjën se të gjithë po lëvizin së bashku dhe po merren me vete.
Krizat e shumta që çojnë në pasiguri në mesin e popullatës nuk mund të zotërohen vetëm nga asnjë vend. Pse kaq shumë ende kërkojnë mbështetje në sferën kombëtare?
Sepse partitë nacionaliste si AfD pretendojnë se përgjigja ndaj sfidave të kohës sonë është e thjeshtë: një kthim në izolim. Në një botë gjithnjë e më komplekse, një përgjigje kaq e thjeshtë tingëllon joshëse. Por: Nëse mendoni për falimentimin e Lehman Brothers si fillimin e krizës financiare ndërkombëtare, krizën e pasurive të paluajtshme që po përhapej masivisht në Evropë, gjithë kapitalizmin spekulativ të fisnikëve, pandeminë, tani luftën: asnjë e vetme. nga këto probleme ka qenë dhe ka përfunduar për të zgjidhur shtetin kombëtar individual. Kjo vlen edhe për politikën klimatike, bashkëpunimin ndërkombëtar të sigurisë, kontrollin e tregjeve financiare dhe rregullimin e ekonomisë së platformës ndërkombëtare. E megjithatë propaganduesit e shtetit kombëtar po fitojnë ndikim, duke u thënë njerëzve se ne mund ta bëjmë shumë më mirë vetë. Kjo është marrëzi. Në shekullin e 21-të, vetëm Gjermania, edhe si një vend i fortë ekonomikisht, nuk do të jetë në gjendje të konkurrojë me Kinën, SHBA-në, Indinë, Amerikën Latine apo shtetet në zhvillim të Azisë. As Franca, Polonia apo Italia, dhe sigurisht jo Irlanda apo Qiproja. Bashkëpunimi evropian është i nevojshëm më shumë se kurrë.
