[Në foto: Uashingtoni i dikton paqen Kievit: Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky (l.) dhe Presidenti i SHBA Donald Trump në një takim në Kullën Trump në Nju Jork në shtator 2024.]
SHBA po ecën përpara me një plan paqeje për Ukrainën. Deri më tani, Gjermania ka zgjedhur përshkallëzimin në vend të diplomacisë. Një gabim, thotë ish-këshilltari ushtarak i Merkelit, Erich Vad.
Politikanët e rangut të lartë, strategët ushtarakë dhe lobistët e armëve do të takohen në kryeqytetin bavarez nga e premtja deri të dielën për Konferencën e Sigurisë në Mynih. Do të jetë paraqitja e parë e një përfaqësuesi të administratës Trump në Gjermani dhe paraqitja e fundit e kancelarit Olaf Scholz para zgjedhjeve federale.
Amerikanët kanë arritur tashmë një marrëveshje me Rusinë prapa shpinës së evropianëve. Paqja në Ukrainë duket e arritshme. Berliner Zeitung i kërkoi një vlerësim ish-gjeneral brigadierit Erich Vad. Në një intervistë, ish-këshilltari ushtarak i kancelares Angela Merkel flet për planin e paqes të Trump-it, mangësitë e evropianëve dhe urgjencën e një kthimi në diplomaci, si parimi udhëheqës i politikës së jashtme gjermane.
Zoti Vad, qeveria amerikane ka njoftuar se do të paraqesë planin e saj të paqes për Ukrainën në margjinat e Konferencës së Sigurisë në Mynih. Më thuaj si ekspert sigurie: Çfarë do të thotë kjo?
Nuk besoj se amerikanët do të paraqesin një plan paqeje në Mynih, por nëse e bëjnë, nuk ka gjasa që ta vendosin për diskutim. Nënkryetari J.D. Vance dhe i dërguari special i SHBA-së për Ukrainën dhe Rusinë, Keith Kellogg, ndoshta do të dëgjojnë se çfarë kanë për të thënë evropianët për propozimet e SHBA-ve. Por sidoqoftë, pastaj ata do të bëjnë punën e tyre. Kjo është ajo që dëgjoj nga burimet e mia. Planet e Trump-it duhet të zbatohen dhe kaq. Gjermania, BE-ja dhe madje edhe Ukraina nuk luajnë asnjë rol në këtë çështje. Leksioni i krejt kësaj është i vështirë për ne evropianët. Por është koha për më shumë autonomi strategjike nga SHBA-të.
Për autorin:
Erich Vad (lindur në 1957) është një konsulent menaxhimi, ekspert sigurie dhe ushtarake, publicist dhe autor. Nga viti 2006 deri në vitin 2013, gjeneral brigade në pension ishte udhëheqës i grupit në Kancelarinë Federale, Sekretar i Këshillit Federal të Sigurimit dhe këshilltar për politikën ushtarake i kancelares së atëhershme Angela Merkel.
Libri i tij më i fundit, “Ernstfall für Deutschland. Doracak kundër luftës”, 80 faqe, 15 euro.
Pse amerikanët nuk duhet të zbatojnë një plan të përbashkët paqeje me evropianët?
Deklaratat e Zëvendës Presidentit të SHBA-së, Vance ishin tashmë të qarta. Së fundmi ai i cilësoi shtetet evropiane dhe në veçanti Gjermaninë, si shtete kliente të SHBA-së që thjesht zbatojnë atë që kërkohet prej tyre.
Megjithatë, ndryshe nga qeveria gjermane dhe BE-ja, qeveria amerikane po kërkon një zgjidhje politike në Ukrainë. Evropianët definitivisht e humbën këtë mundësi duke i furnizuar Ukrainës vetëm me armë, pa synime realiste politike dhe pa një koncept strategjik se si të dilnin nga lufta përmes negociatave.
Trump-i dhe Putin-i dhe gjithashtu Kellogg dhe homologët e tij në Moskë dhe Kiev, na tregojnë se si është bërë. Përveç kësaj, ekzistonte dhe ekziston një linjë telefonike midis Shtëpisë së Bardhë dhe Kremlinit, midis shtabit të përgjithshëm dhe shërbimeve sekrete.
Ndërsa në Gjermani është përsëritur gjithmonë si një mantra që nuk duhet folur me Putinin dhe Rusinë, të tjerët e kanë bërë gjithmonë këtë. Është gjithashtu një shenjë se Vance së pari do të shkojë në Paris në udhëtimin e tij evropian dhe do të bisedojë me Macron-in. Po ashtu aty, meqë ra fjala, ishte edhe Modi, presidenti indian, i cili luan një rol të fortë në vendet e BRICS-it dhe përballë Kinës. Kjo tregon se sa rëndësi i kushtojnë amerikanët Gjermanisë. Qeveria gjermane ndoshta shpreson se një rezultat për Ukrainën do të paraqitet dhe diskutohet në Konferencën e Sigurisë në Mynih. Por evropianët mund ta harrojnë këtë.
Trump ka bërë tashmë kërkesat fillestare ndaj Ukrainës. Ndër të tjera ai kërkon qasje në burimet natyrore. A do të jenë në gjendje evropianët të negociojnë me SHBA-në apo do të jetë “Amerika e para” në Ukrainë?
Në fund do të jetë një vendim i presidentit rus dhe amerikan. Sepse në Ukrainë po zhvillohet një luftë proxy në kurrizin e Ukrainës. Ato janë dy fuqi të mëdha që kanë interesa konkurruese në një rajon të caktuar – si dhe në Panama, Tajvan dhe Grenlandë.
Në Gjermani më në fund duhet ta kuptojmë këtë. Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy nuk luan asnjë rol. Edhe nëse qeveria gjermane deklaron si një mantra se vendimet nuk duhet të merren pas shpinës së popullit ukrainas, realiteti politik është ndryshe. Trump-i madje ka paraqitur mundësinë e zgjedhjeve me të cilat do të duhej të përballej Zelensky, duke vënë në pikëpyetje legjitimitetin e tij politik. Nëse kjo ndodh, nuk mendoj se ai do t’i fitojë zgjedhjet. Më duket se “imponuesi i marrëveshjes” – Trump-i thjesht dëshiron të rrisë çmimin e paqes.
Ndërsa amerikanët tërhiqen nga lufta, Gjermania pritet të shpenzojë më shumë para për Ukrainën dhe për zgjerimin e Bundeswehr-it. A duhet të paguajmë përfundimisht çmimin për politikën e jashtme të SHBA-së?
Amerikanët marrin shpenzimet e tyre të rimbursuara deri në dollar dhe cent. Tashmë ka programe fillestare të privatizimit, reforma bujqësore dhe marrëveshje burimesh për litiumin dhe mineralet e rralla. Unë jam i sigurt se ka më shumë çka mund të presim.
Megjithatë, pagesat e mbështetjes evropiane nuk do të bëhen. Kjo është e vetëkuptueshme sepse ne shihemi – për të cituar Vance-n – si një shtet klient i SHBA-së. Është një leksion shumë i vështirë. Por unë mendoj se do të duhet të mësojmë se çfarë roli luajtën dhe po luajnë evropianët në këtë luftë. Amerikanët natyrisht presin që Gjermania të luajë një rol të rëndësishëm në financimin e rindërtimit të Ukrainës.
Kësaj i shtohet edhe kërkesa për rritje të buxhetit të mbrojtjes. Trump-i po bën thirrje për një nivel prej pesë për qind të PBB-së gjermane. Kjo është vërtet joreale. Por nëse përfundon në tre për qind, është një punë e madhe edhe për të. Duhet të keni kujdes për këtë. Sigurisht që ne duhet të përmirësojmë forcat tona të armatosura. Por në fund, rritja e buxhetit të NATO-s nuk mund të shërbejë si një paketë stimuluese ekonomike, si një punë e madhe për ekonominë amerikane. Në fund të fundit, shumica e sistemeve të armëve që blejmë aktualisht janë të prodhuara nga SHBA.
Friedrich Merz ka të ngjarë të bëhet kancelari i ardhshëm gjerman. A besoni se nën drejtimin e tij Gjermania do të ndjekë një politikë të jashtme që do të jetë më e lidhur me interesat e saj?
Merz do të duhet të mësojë gjithashtu se Gjermania nuk ka miq të përjetshëm, por se SHBA-ja është partner vetëm kur interesat e saj janë në rrezik. Kjo rezulton në kryqëzime interesash. Gjermania dhe SHBA-të kanë interes për një NATO të qëndrueshme.
Por interesat amerikane shkojnë përtej kësaj. SHBA-të janë një fuqi botërore. Debatet për Grenlandën, Kanadanë dhe Kanalin e Panamasë tregojnë qartë se ku qëndrojnë prioritetet e tyre. Më pas ishte përballja me Rusinë, të cilën nuk e kishim para luftës. Ne evropianët po merremi me këtë njësoj si luftërat e tjera që ka bërë Amerika. Mendoni për Irakun ose Afganistanin, Sirinë, Libinë dhe Ukrainën. Sipas mendimit tim, këto ishin luftëra të humbura, me shpenzime të larta financiare dhe shkatërrim të gjerë, të cilat shkaktuan valë të dhunshme migrimi drejt Evropës. Kur pyes për kuptimin dhe përfitimin, për mua nuk ka kuptim.
Merz vazhdon tutje të angazhohet të mbështesë ushtarakisht Ukrainën. Ai madje po i qëndron dorëzimit të raketave shumë të diskutueshme me rreze të gjatë veprimi Taurus. A nuk është mënyra e duhur për të rritur çmimin për Putinin?
Jo, është jashtëzakonisht e rrezikshme dhe nuk e kuptoj se cilët “spin doktor” dhe hakerë të papërgjegjshëm shkruajnë kërkesa të tilla në manifestet e tyre zgjedhore. Aeroplanët tanë mund të godasin objektivat në Sheshin e Kuq dhe Kremlin. Përveç kësaj, ne do të duhet të heqim dorë nga kontrolli i shënjestrimit dhe t’ia lëmë atë në dorë ushtrisë ukrainase.
Jam gjithashtu i sigurt se nëse zoti Merz do të ishte kancelar, ai nuk do të merrte as leje nga Uashingtoni për të liruar aeroplanët luftarak. Kjo nuk është një çështje dypalëshe mes Kievit dhe Berlinit – në fund të fundit, SHBA-të do të vendosin.
Jo, ne duhet të kthehemi tek e ashtuquajtura Doktrina Harmel e NATO-s, e cila thotë se kemi nevojë për parandalim ushtarak, por gjithmonë në ndërlidhje me dialogun, balancimin e interesave, negociatat dhe çarmatimin. Duhet të kthehemi atje. Nëse zgjerimi i NATO-s drejt lindjes vazhdon me aq agresivitet sa është tani, Gjeorgjia mund të jetë skenari i ardhshëm i luftës, ose Moldavia, Serbia, ose mund të ketë një përshkallëzim në Lindjen e Largët me Kinën.
Sidomos nga perspektiva gjermane, ne nuk mund të dëshirojmë një zhvillim të tillë, i cili në mënyrë të pashmangshme mund të çojë në një luftë evropiane. Në rast të një përshkallëzimi ushtarak në Evropë ose një konfrontimi të drejtpërdrejtë midis Rusisë dhe SHBA-së, Gjermania do të shndërrohej në një fushë beteje.
A përfshin koncepti i parandalimit të suksesshëm edhe vendosjen e raketave amerikane me rreze të mesme veprimi në Gjermani?
Më duket shumë dhe është për keqardhje. Ky armatim i stacionuar në Gjermani, që është me rreze të mesme goditje, në një luftë të vazhdueshme, duke përfshirë mundësipër t’goditur Rusinë nga Gjermania, e përkeqëson situatën e sigurisë.
Armatim i stacionuar në Gjermani nga viti 2026: raketa amerikane e lundrimit Tomahawk në nisje
Varet nga sistemet e armëve që përdoren në fund. Dark Eagle është në diskutim, raketat lundruese Tomahawk dhe SM-6. Të gjitha këto sisteme kanë potencialin për të pasur një aftësi të goditjes së parë kundër Rusisë, sepse ato mund të anashkalojnë kohën e paralajmërimit të rusëve për shkak të afërsisë së tyre gjeografike.
Kjo do të na afrojë me Rusinë aq sa sovjetikët u përpoqën t’u bënin amerikanëve gjatë krizës së raketave Kubane në 1962. Në atë kohë, raketat sovjetike mund të kishin arritur në Uashington brenda pak minutash. Kjo ishte me të drejtë e papranueshme për Shtetet e Bashkuara. Raketat amerikane me rreze të mesme veprimi në Gjermani do të godasin objektivat në Moskë po aq shpejt. Rusët nuk do ta pranojnë këtë. Ata do të ngrenë kundër-sisteme të tjera dhe do të drejtohen në Gjermani dhe jo në SHBA. Kjo na shndërron në një objektiv.
Kjo marrëveshje lë shumë hapësirë për përmirësim. Nuk është diskutuar në parlament apo në publik, rreziqet e lidhura nuk janë ndarë me partnerët e tjerë të aleancës dhe kjo veçon dhe rrezikon Gjermaninë. Shpresoj shumë që qeveria e re federale do ta rinegociojë këtë çështje, veçanërisht që Gjermania do të ketë fjalën në vendimin lidhur me dislokimin.
Ushtria ukrainase ka qenë në mbrojtje gjatë javëve të fundit. Sa kohë do të jenë në gjendje trupat e Zelensky t’i rezistojnë ushtrisë ruse?
Situata ushtarake në Ukrainë ka qenë e pashpresë prej muajsh. Shefi i atëhershëm i Shtabit të SHBA-së, Mark Milley, kishte parashikuar tashmë në fund të vitit 2022 se do të ishte shumë e vështirë të arrihet një zgjidhje ushtarake, pra të mposhtej Rusia. Korporata Amerikane Rand e konfirmoi këtë pikëpamje në një studim të asaj kohe.
Vitet e fundit, politikanët gjermanë dhe një pjesë e madhe e medias, me qëllimin e mirë për të ndihmuar Ukrainën dhe për t’i dhënë Zelensky mbështetje politike dhe mediatike, kanë mbajtur një koncert të vërtetë dëshirash – shpesh larg realitetit ushtarak. Megjithë sukseset e herëpashershme që patën ukrainasit, pavarësisht trimërisë dhe qëndrueshmërisë së tyre, ishte dhe është një luftë e përgjakshme acarimi që nuk mund të fitohej kurrë duke pasur parasysh balancën ushtarake të fuqisë, opsionet e përshkallëzimit të Rusisë dhe faktorët logjistikë. Kjo ishte e parashikueshme dhe vdekja e qindra mijëra ushtarëve dhe civilëve mund të ishte parandaluar. Ushtria ukrainase nuk do të jetë në gjendje të qëndrojë më gjatë. Kjo është veçanërisht e vërtetë nëse ndihma amerikane tërhiqet.
Pjesa më e madhe e asaj që Trump-i shpall më vonë rezulton të jetë gjë tjetër veçse premtim koti. Mendoni se do ta mbajë fjalën në rastin e Ukrainës?
Trump-i ka një gjuhë të shkirë, por ai nuk është një armë e lirë. Unë kam simpati për këtë të fundit, jo më pak si ushtar. Ai dëshiron të negociojë, ai dëshiron të dalë nga kjo luftë. Nuk e di nëse Kamala Harris do ta kishte bërë këtë. Biden ndoshta do ta kishte vazhduar luftën. Ka mjaft njerëz në Gjermani që do të preferonin të vazhdonin dhe tani janë të detyruar të braktisin retorikën e tyre të mëparshme të luftës dhe armiqësinë e tyre të frikshme dhe irracionale. Sigurisht, Trumpi është e vështirë të parashikohet, por përfundimi i luftës në Ukrainë ishte një premtim qendror i fushatës. Ai nuk do të jetë në gjendje të përballojë dështimin. Dhe gjithçka duket sikur po i mban premtimet elektorale. Dhe ky është një lajm i mirë për evropianët dhe gjithashtu për Gjermaninë.
Spekulimet rreth planit të paqes për Ukrainën vazhdojnë të jenë të pandërprera. Cili skenar mendoni se është realist?
Mendoj se do të ketë një konflikt të ngrirë. Mund të ketë një armëpushim në të ardhmen e afërt. Një paqe e qëndrueshme me Rusinë është e mundur vetëm nëse përfshihet anëtarësimi i Ukrainës në NATO. Dhe kështu duket.
Perëndimit do t’i duhet të lehtësojë sanksionet kundër Rusisë, por në të njëjtën kohë t’i ofrojë Ukrainës garanci sigurie. Zelensky do të duhet të përmbahet nga rimarrja e territorit në Donbas dhe Krime. Në fakt, ai gjithsesi nuk do të ketë sukses. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, Rusia duhet t’i japë Ukrainës garanci të besueshme sigurie. Kjo do të duhet të negociohet.
Një forcë paqeruajtëse evropiane po diskutohet gjithashtu për të mbrojtur Ukrainën. A duhet që Gjermania ta shtyjë përpara këtë propozim?
Konflikti i ngrirë midis Koresë së Veriut dhe Koresë së Jugut shpesh përmendet si model. Atje, vija e konfliktit është e gjatë rreth 300 kilometra. Në Ukrainë, vija e frontit është rreth 1300 kilometra e gjatë. Si dëshironi t’i monitoroni ata me trupa paqeruajtëse?
Dhe edhe nëse trupat paqeruajtëse do të vepronin nën ombrellën e Kombeve të Bashkuara, për rusët ata do të ishin efektivisht trupa të NATO-s të vendosura në kufijtë e tyre. Pra, ne duhet të pyesim veten nëse nuk do të ishte më efektive që vende të tjera si Brazili, India, Afrika e Jugut dhe Kina të jepnin kuota. Por nëse nuk do të ishte një mision i pastër vëzhgues, por do të vendoseshin trupa të aftë për luftim në Ukrainë, do të nevojiteshin rreth 200,000 ushtarë. Kjo është utopike.
Është mirë që negociatat më në fund po bëhen mundësi. Është për të ardhur keq që u desh të vinte një president i çrregullt i SHBA-së dhe që evropianët as e provuan të vetëm dhe as nuk mundën ta bënin atë me qasjet e tyre. Kjo është shumë zhgënjyese. Tani Evropa është shumë vonë. Dy superfuqitë Rusia dhe SHBA-ja po e zgjidhin mes tyre. Siç tha historiani dhe strategu grek Thucydides: “Të fortët bëjnë atë që munden, dhe të dobëtit vuajnë atë që duhet”, unë them: do të kishte pasur alternativa më të hershme, më të mira dhe më paqësore që do të na kishin kursyer vdekjen e qindra mijëra njerëzve dhe shkatërrimin e Ukrainës. [Përktheu: ISHGJ]
