“E vetmja mënyrë për t’i dhënë fund luftës është përmes negociatave”
Si do të vazhdojë tani konflikti Rusi-Ukrainë? Krerët e zyrave të FES në Moskë dhe Kiev diskutojnë skenarë të ndryshëm.
Peer Teschendorf
Moska
Peer Teschendorf ka drejtuar zyrat e Fondacionit Friedrich Ebert në Federatën Ruse që nga viti 2018. Nga viti 2012 deri në vitin 2016 ka qenë shef i zyrave të FES në Kazakistan dhe Uzbekistan.
Marsel Rothig
Kiev
Marcel Röthig është përfaqësuesi i Fondacionit Friedrich-Ebert në Ukrainë dhe Republikën e Moldavisë. Më parë, ai ka punuar për fondacionin në Federatën Ruse dhe si përfaqësues për Bjellorusinë.
Intervista u realizua nga Anja Wehler-Schöck
Për muaj të tërë, Rusia ka pozicionuar forcat e saj ushtarake rreth Ukrainës. Megjithatë, shumë ishin të befasuar nga sulmi. I kemi keqinterpretuar shenjat apo kemi dashur t’i anashkalojmë ato?
Teschendorf: Është e vërtetë që dislokimi i trupave ishte shumë i dukshëm dhe ishte e qartë për disa kohë që Rusia mund të fillonte pushtimin. Megjithatë, shumë supozuan se ky ishte më shumë një sfond kërcënues për të detyruar lëshimet e pritshme, ose se në rastin më të mirë do të kishte të bënte me një aneksim të Ukrainës Lindore. Shumë – përfshirë analistë rusë – supozuan se një pushtim I plotë I Ukrainës do të ishte i palogjikshëm, sepse do të përfshinte gjithashtu kosto të mëdha për Rusinë. Ne gabuam sepse supozuam se racionaliteti ynë është edhe masa e veprimeve të udhëheqjes ruse. Që nga fjalimi i presidentit rus më 21 shkurt, është bërë e qartë se aspektet emocionale dhe irracionale ndikojnë më shumë për marrjen e vendimeve. Ne jetojmë në Evropë, në një botë ku negociojmë gjërat, peshojmë interesat dhe opsionet dhe gjejmë kompromise. Ne kemi harruar si t’i vlerësojmë emocionet si zhgënjimi, zemërimi, poshtërimi si një faktor në veprimin politik midis shteteve. Në fakt, vlerësimi ynë ësht pasqyrë e përparimit tonë qytetërues. Megjithatë, në situatën aktuale, kjo çoi në një keqkuptim.
Ne gabuam sepse supozuam se racionaliteti ynë është edhe masa e veprimeve të udhëheqjes ruse.
Röthig: Për një kohë të gjatë, ne supozuam se skenari më i keq në konflikt mund të ishte krijimi i fakteve ushtarake në Donbass: Së pari, njohja e dy zonave separatiste të Donetskut dhe Luhanskut, të rrethuara nga të ashtuquajturat trupa paqeruajtëse, dhe zgjerimi i mundshëm i zonave të tyre me dy të tretat deri në kufijtë e dy rretheve. Në rastin më të keq, kjo manovër do të mbështetej nga sulmet ajrore ndaj objektivave ushtarakë në të gjithë vendin. Askush në Ukrainë nuk kishte frikë se gjërat mund të shkonin aq keq – me një pushtim nga të tre palët – më pak gjasa nga qeveria.
Nga kjo duhet të mësojmë se vendimet e politikës së jashtme nuk merren më vetëm në bazë të gjykimeve racionale. Ne duhet të përshtatemi me motivet që shtyjnë disa vende në vendimmarrjen e tyre, të tilla si përpjekja për sferat e ndikimit dhe vullneti për të ndjekur këto qëllime ushtarakisht nëse është e nevojshme. Ne në fakt supozuam se ato motive do t’i linim pas vetes në shekullin e 21-të.
Ne nuk arritëm të njihnim shenjat e hershme paralajmëruese për këtë zhvillim. Njëri ishte sigurisht përshkallëzimi ushtarak në Nagorno-Karabakh. Fakti që një shtet përdori mjete ushtarake për të ndryshuar status quo-në në favor të tij, ishte një prelud i vogël i asaj që ne po përjetojmë aktualisht në Ukrainë.
________________________________________________________________________________
Se gjërat do të venin kaq keq – me invazion të Ukrainës nga të tri anët – edhe në Ukrainë askush nuk ka mundur të supozojë, e më së paku, me gjasë, qeveria.
________________________________________________________________________________
A ishin përpjekjet negociuese të Gjermanisë, Francës dhe SHBA-së të dënuara të dështonin që në fillim, apo ne thjesht ofruam shumë pak?
Teschendorf: Negociatat nuk janë kurrë të kota. Së pari, askush nuk mund të thoshte me siguri se Rusia mund të mos ishte e gatshme të negocionte një zgjidhje. Së dyti, ishte e rëndësishme t’u bënim të qartë të gjithëve se ishim gati për negociata serioze. Në tavolinë ishin çështjet përkatëse që do të kishin bërë të mundur një përmirësim të konsiderueshëm të situatës së sigurisë në Rusi dhe në këtë mënyrë në Evropë. Dhe këta ishin hapat e parë të negociatave. Më shumë edhe në rrethanat egzistuese, po, mund të kishte pasuar. Edhe në Rusi u perceptua se kishte mundësi për negociata. Jo të gjithë ishin të kënaqur me përgjigjen perëndimore, por shumica kanë vlerësuar insistimin për negociata të mëtejshme. Prandaj brenda vendit është e vështirë të paraqitet Perëndimi si një aktor agresiv i njëanshëm. Ajo do të jetë baza mbi të cilën ne mund të fillojmë sërish negociatat. Jo në të ardhmen e afërt, por një ditë.
Nuk mendoj se mund të kishim ofruar më shumë në këtë pikë. Unë nuk shoh se si një marrëveshje e justifikueshme për mos anëtarësimin e Ukrainës do të kishte ndryshuar diçka rrënjësisht. Rusia vazhdimisht akuzon Perëndimin se e ka thyer fjalën, por e interpreton njëanshëm të drejtën ndërkombëtare. Për çfarë arsye duhet një dokument tjetër ligjor për Ukrainën të sjellë më shumë siguri? Në fund të fundit, bëhej fjalë për çështjen e ndikimit në Ukrainë. Por nuk na takon ne të rrezikojmë sovranitetin e një shteti tjetër. Asnjë ofertë e mëtejshme nuk ishte e mundur këtu.
________________________________________________________________________________
Edhe në Rusi u perceptua se kishte mundësi për negociata. Prandaj është e vështirë të paraqitet Perëndimi si një aktor agresiv i njëanshëm brenda vendit.
________________________________________________________________________________
Röthig: E vetmja rrugëdalje nga çdo krizë dhe çdo luftë është përmes negociatave. Lufta aktuale mund të përfundojë vetëm me negociata. Përndryshe, një zhvillim që ne duam ta shmangim me çdo kusht do të përsëritet, domethënë ai i një Afganistani të dytë në vitet 1980 ose Iraku në 2003 – vetëm këtë herë në kufirin e jashtëm të BE-së. Kjo do të ishte atëherë një situatë në të cilën partnerët perëndimorë furnizojnë me armë konfliktin për vite me radhë dhe Rusia detyrohet të hyjë në një luftë rrënimi. Kjo nuk është në interesin e askujt, as në Rusi apo në Perëndim dhe sigurisht jo në Ukrainë.
Bisedimet u zhvilluan paraprakisht me një intensitet të konsiderueshëm. Ishte e rëndësishme që Rusisë t’i tregoheshin paraprakisht pasojat e një përshkallëzimi. Megjithatë, Rusia nuk u besoi këtyre paralajmërimeve. Aty supozohej se pas një përshkallëzimi ushtarak Perëndimi do të kthehej shumë shpejt në një status quo ante, të ngjashme me përvojën e pas luftës në Gjeorgji të vitit 2008. Bazuar në këtë supozim, Rusia mori një vendim dhe pasojat e kërcënuara tani janë materializuar.
Tani jemi në një situatë ku negociatat po vazhdojnë sërish. Edhe pse pala ukrainase dhe ruse dolën pa rezultat në ditën e parë të negociatave, ka shenja pozitive. Fakti që ata kanë negociuar për një kohë shumë të gjatë, që duan të vazhdojnë negociatat dhe që të dy palët kanë treguar se mund të jenë në gjendje të bien dakord për disa pika, është një shenjë e mirë. Megjithatë, është vetëm hapi i parë në një rrugë të gjatë drejt një zgjidhjeje. Është tragjike që lufta vazhdon paralelisht. Megjithatë, ajo mund të zgjidhet vetëm përmes negociatave.
Negociatat gjithashtu duhet të vazhdojnë midis Rusisë dhe Perëndimit. Askush nuk ka interes që sanksionet të mbeten përgjithmonë. Kushtëzimi i tyre – pra tërheqja e tyre e shpejtë, nëse lufta kundër Ukrainës përfundon – duhet të komunikohet qartë. Ne nuk duhet të ngremë përsëri të gjithë muret në Evropë dhe të përfundojmë me një situatë që më pas mund të bëhet më e keqe se Lufta e Ftohtë.
Si do të shkojë tani? A ka ende mundësi për zgjidhje diplomatike?
Teschendorf: Rusia ka vendosur të përdorë forcën për të zbatuar idenë e saj për një rend evropian. Nuk e shoh se si do të jetë e mundur në një të ardhme të afërt të negociohet me një president që u mohon shteteve të tjera të drejtën e tyre për të ekzistuar dhe që beson, pa asnjë bazë faktike, se duhet të kryejë denazifikimin në një shtet demokratik. Megjithatë, është e rëndësishme të kihet parasysh se, kjo luftë nuk mbështetet nga populli i Rusisë dhe se ka shumë ekspertë, gazetarë, intelektualë që e kundërshtojnë atë në mënyrë aktive. Kjo është baza mbi të cilën ne do të jemi në gjendje të rifillojmë negociatat në një të ardhme shumë të largët dhe të gjejmë një urdhër sigurie që është i drejtë për të gjithë. Në afat të shkurtër, detyra duhet të jetë të bëhet e qartë se, ndryshimet e detyruara me forcë nuk mund të jenë as të dobishme dhe as të pranueshme në plan afatgjatë.
Röthig: Nga këndvështrimi im tani ka dy skenarë të mundshëm. Së pari, do të ketë një marrëveshje të shpejtë midis Rusisë dhe Ukrainës, një kompromis që do t’i lejojë të dyja palët të dalin nga situata duke shpëtuar fytyrën. Kjo do të thoshte për Rusinë që ajo mund t’i konsideronte qëllimet e saj të shpallura të luftës si të arritura. Nga njëra anë, një demilitarizim i Ukrainës, i cili tashmë është arritur nga fakti se një pjesë e madhe e potencialit ushtarak të vendit është shkatërruar ditët e fundit. Kjo mund të kombinohet me sigurinë e Ukrainës se, ushtria nuk do të riarmatoset më në të njëjtën masë ose se ndihma ushtarake perëndimore nuk do të pranohet ose se do të shpërndahen përmasa të caktuara të kalibrit. Nga ana tjetër, heqja dorë nga anëtarësimi i Ukrainës në NATO tani dhe në të ardhmen. Dhe ndoshta edhe cedimi i territorit ukrainas ose njohja e humbjes së Krimesë. Megjithatë, në këtë skenar, kushdo që e nënshkruan këtë marrëveshje, do të vihej nën presion të madh të brendshëm. Nëse Zelenskyy do të qëndronte në detyrë, ai ka të ngjarë të përballet me sulme nga opozita, e cila do ta akuzonte atë për shitjen e Ukrainës. Atëherë mund të imagjinohet atmosfera si në Gjermani pas përfundimit të Traktatit të Versajës. Do të ishte një skenar që do të kursente Ukrainën nga gjakderdhja masive, por do ta linte atë përballë ndarjeve të mëdha brenda vendit.
Skenari i dytë do të ishte që të mos arrihet një marrëveshje sepse Rusia këmbëngul në kërkesat maksimale që Ukraina thjesht nuk mund t’i pranojë. Rezultati është një luftë e gjatë, e tmerrshme rrënimi me viktima të shumta nga të dyja anët, me miliona refugjatë, me një vend të shkatërruar dhe një përçarje në zgjerim midis Rusisë dhe Perëndimit. Ky është sigurisht skenari më i keq.
Sigurisht, zhvillime krejtësisht të papritura mund të ndodhin ende. Për shembull, që Marrëveshja e Minskut duhet të lejohet të hyjë përsëri në fuqi. Donetskut dhe Luhanskut do t’i jepej status special ose Ukraina do të federalizohej. Kjo do të ishte gjithashtu praktike për Rusinë, pasi ajo do të vazhdojë të ketë ndikim në Ukrainë në të dy zonat.
Shumë gjëra janë ende të mundshme në negociata. Asnjëherë nuk duhet të përjashtohet mundësia e një zgjidhjeje diplomatike, edhe nëse ajo mund të arrihet vetëm nëse të dyja palët bëjnë lëshime që janë ende të paimagjinueshme. Në fund të fundit, Rusia nuk mund të ketë ndonjë interes për një numër në rritje të ushtarëve të vdekur, një kolaps ekonomik dhe rritjen e tensioneve të brendshme politike.
