Ana tjeter e diplomacisë: bisedë me SH.T.Z. Martin Berishaj, Ambasador i Republikës së Kosovës në Kroaci
Intervistoi: Ina Stašević [GLAS SLAVONIJE]
“Si diplomat, qëllimi im do të ishte që Kosova të njihet jo vetëm si një destinacion ekonomikisht në rritje, por edhe si një parajsë turistike me natyrë të bukur, duke i fisnikëruar kulturën dhe duke ruajtur traditën në çdo aspekt të zhvillimit të saj.”
1. Cilat janë lidhjet kulturore dhe historike mes kroatëve dhe shqiptarëve?
Marrëdhëniet kulturore dhe tregtare midis Dubrovnikut dhe shqiptarëve u vendosën që në shekullin e 13-të, kur Dubrovniku lidhi një marrëveshje tregtare me fisnikun shqiptar Dimitri, birin e Progonit. Këto lidhje mbetën të forta gjatë shekujve, gjë që vërtetohet nga statuti i Dubrovnikut i vitit 1272, ku përmenden qytetet shqiptare si Durrësi, Vlora dhe Kruja.
Është interesant fakti se gjuha shqipe është përmendur për herë të parë në burimet e Dubrovnikut që në vitin 1285 dhe në mes të viteve 1382 dhe 1399 doli emri aktual kombëtar i shqiptarëve – Shqiptar. Gjatë shekujve 14 dhe 15, Dubrovniku ishte shtëpia e priftërinjve dhe murgjve të shumtë shqiptarë nga Tivari, Ulqini, Shasi, Shkodra dhe rajone të tjera, dhe ardhja e tyre ishte pasojë e persekutimit të katolikëve nën dinastinë serbe të Nemanjiqëve.
Ndër të ardhurit e rëndësishëm nga Shqipëria, më të njohurit ishin: Nikolla Arbanas, mësues në Ston (1345); Ivan, piktor nga Durrësi (1388 – 1389); Gjorge Span, mjek nga Shkodra (1439); Marul Tarkanjot nga Arta, poet latin (1453); Marin Beçikemi nga Shkodra, humanist dhe drejtor i shkollës së Dubrovnikut (1492 – 1496); Andrija nga Durrësi, doktor i Librit të Shenjtë provincial dhe inkuizitor (1438), më vonë peshkop në Senj (1443 – 1456). I njëjti ka qenë dëshmitar edhe në promovimin e Gjin Gazullit në Padovë.
Dy kryepeshkopë të Dubrovnikut ishin shqiptarë: Benedikti, dikur peshkop i Shasit në Shqipëri (1317-1317) dhe Andrija i Durrësit (1388-1393), i cili themeloi Vëllazërinë e Priftërinjve, portreti imagjinar i të cilit nga shekulli i 18-të ruhet në seminarin e Dioqezës së Dubrovnikut. Sot, varri i tij ndodhet në të djathtë të derës hyrëse të kishës Domenikane nga klostri me një pllakë guri gri me një mbishkrim në gotik. Poshtë panelit është një statujë reliev e kryepeshkopit në një pozicion të shtrirë me një shkopin pastoral në duar të kryqëzuara mbi krahror.
Don Paulus Albanesis (1363 – 1368) përmendet ndër kancelarët shtetrorë të parë të në Ston.
Ne hasim testamente të ndryshme të shqiptarëve, e ndër to janë interesante ato në të cilat dhurohen libra. Kështu, për shembull, prifti nga Piloti u largua në 1428: një përmbledhje, një fjalor, një psalter, një homoliar dhe letra e apostullit Shën Pali, një libër për Shën Gjergjin, i cili ishte në purgator, dhe statutet dhe ordinancat e Kishës.
Pak më herët, deri në vitin 1401, disa shqiptarë renditën librat e tyre në testamentet e tyre, por edhe informacione të vlefshme historike, siç mësojmë në testamentin e Fr Jacom Greco, se turqit e shkatërruan Drishtin në vitin 1399: “li se Turchi devastasse Drivasto1399”.
Më tej, Lagari Albanensis lë: psalteri, saltiero francescano, ndërsa don Alexi de Georgio, prift i kishës së Shën Palit në Pulat, lë: një meshar, një libër për gramatikën dhe Rregulloren e Shën Donatës, përmbledhje dhe libër fillestar.
Në mesin e shqiptarëve të Dubrovnikut spikat Gjin Gazzulli dhe vëllezërit e tij. Ky personalitet i veçantë i periudhës humaniste lindi rreth vitit 1400 dhe vdiq më 19 shkurt 1465 në Dubrovnik. Babai i tij ishte shqiptar nga Zadrima. Vëllai i tij Pali përmendet si rektor i shkollës në Dubrovnik (1442 – 1444) dhe ishte përfaqësues i heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti Skënderbeut (1453).
Në kohët e fundit është shkruar shumë, sidomos, për shqiptarët që kanë jetuar dhe punuar në bregdetin kroat gjatë Rilindjes, në veçanti, skulptori dhe ndërtuesi i famshëm Andrija ALEŠI, lindur në Durrës, por që krijoi veprën e tij artistike në Split, Trogir, Zarë dhe Rab.
Më 8 mars 1332, në një seancë të Këshillit të Madh të Dubrovnikut, u mor vendim për emërimin e një konsulli në Prizren, një nga qytetet autonome më të njohura të Evropës Juglindore (Quod eius mansio sit në Prisren). Kjo datë shënon fillimin e jetës diplomatike-konsullore të Kosovës, 676 vjet para shpalljes së pavarësisë së Republikës së Kosovës (2008)! (dokumet të cilin e ka zbuluar Profesor Jahja Drançolli).
Lidhja e kulturës shqiptare me atë kroate ndihej edhe nëpërmjet letërsisë. P. Gjergj Fishta, poet i madh shqiptar; ai dhe Shtjefen Gjeçovi u frymëzuan nga veprat e Ivan Mažuranić, Fr. Grga Martiq dhe Silvio Strahimir Kranjçeviq, të cilit P. Gjergj. Fishta i kushtoi edhe një poezi në italisht.
Këto të dhëna historike dëshmojnë për lidhjet e thella mes kroatëve dhe shqiptarëve, të cilat u krijuan përmes tregtisë, fesë, artit dhe letërsisë dhe lanë gjurmë të qëndrueshme në trashëgiminë kulturore të dy kombeve.
Si litoglif në atë mozaik të aleancës historike shqiptaro-kroate, historiani kroat “pravash” Dr.Milan Šufflay, themeluesi i albanologjisë, i vrarë në Zagreb në shkurt të vitit 1931. Me vrasjen e tij, studimet mesjetare shqiptare mbetën pa vepra vendimtare që do të dëshmonin për një histori të ndryshme shqiptare nga ajo që për fat të keq njohim sot!
2. Republika e Kosovës është një vend i vogël me vetëm dy milionë banorë. Pasi një krahinë përbërëse hyri në Kushtetutën e RSFJ-së, e më pas në Kushtetutën e Republikës së Serbisë, më në fund u bë e pavarur në vitin 2008. A jeni optimist për zhvillimin ekonomik të vendit tuaj?
Republika e Kosovës mund të jetë një vend i vogël me dy milionë banorë, por potenciali i saj është shumë më i madh se përmasat e saj. Që nga pavarësia në vitin 2008, Kosova ka hedhur themelet e një ekonomie moderne dhe dinamike, dhe sot me krenari mund të themi se po shënojmë rritje të vazhdueshme ekonomike dhe rritje të njohjes në skenën ndërkombëtare. Si ambasador, detyra ime është të forcoj urat ekonomike, të tërheq investime dhe ta promovoj Kosovën si një partner të besueshëm. Pikat tona të forta qëndrojnë në një popullsi të re, të arsimuar dhe inovues të cilët i japun frymë sektorit të teknologjisë së informacionit në zhvillim të shpejtë, projektet strategjike të infrastrukturës dhe burimet natyrore. E gjithë kjo e bën Kosovën tërheqëse për investitorët dhe një lojtar kyç në rajon. Edhe pse ka sfida, ne i përjetojmë ato si mundësi. Kosova është e përkushtuar ndaj reformave, digjitalizimit dhe forcimit të marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare. Qëllimi ynë nuk është vetëm rritja ekonomike, por qëndrueshmëria dhe konkurrenca afatgjatë. Në këtë frymë, optimizmi nuk është vetëm i domosdoshëm – ai bazohet në një vizion të qartë dhe lëvizje strategjike që e çojnë Kosovën drejt një të ardhmeje edhe më të fortë dhe më të begatë.
3. Kosova është ende e lidhur me tensione me Serbinë, krizë… Çfarë imazhi dëshironi t’i ofroni botës si shtet?
Kosova nuk është vetëm një histori për sfidat e kaluara, por edhe për një të ardhme të mbushur me inovacion, zhvillim dinamik dhe partneritete strategjike. Qëllimi ynë është ta paraqesim Kosovën para botës si një vend i paqes, stabilitetit dhe mundësive ekonomike – një vend modern, i orientuar drejt Evropës që kontribuon në sigurinë rajonale dhe bashkëpunimin ndërkombëtar.
Ne duam të ndërtojmë identitetin tonë mbi tre shtylla kryesore: inovacionin, vlerat demokratike dhe rritjen ekonomike. Kosova është shtëpia e njerëzve të rinj dhe të talentuar, me një shpirt jashtëzakonisht sipërmarrës, të cilët tashmë po arrijnë sukses në industritë globale – nga sektori i
TI-së në industritë kreative. Ne duam të jemi të njohur si një vend me institucione të forta, një mjedis biznesi transparent dhe partneritete të forta ndërkombëtare.
Tensionet që përmenden shpesh, fatkeqësisht nuk janë ende pjesë e së kaluarës, për shkak të regjimit autokratik të Aleksandër Vuçiqit, mirëpo, vizioni dhe puna jonë janë të përqendruara ekskluzivisht në të ardhmen. Çdo ditë forcojmë praninë tonë në organizatat ndërkombëtare, punojmë për të forcuar stabilitetin rajonal, zhvillojmë diplomacinë e bazuar në bashkëpunim dhe respekt të ndërsjellë. Sot, Kosova është sinonim i vendosmërisë, inovacionit dhe perspektivës evropiane – dhe ky është imazhi që duam të ndajmë me botën.
4. Cilat janë marrëdhëniet me fqinjët tuaj, me vendet e tjera të Ballkanit, veçanërisht me Serbinë, e cila për fakte historike nga e kaluara e afërt pretendon territorin tuaj dhe nuk e njeh shtetësinë e Kosovës?
Kosova mban marrëdhënie shumë të mira me të gjithë fqinjët e saj, përfshirë Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi dhe Shqipërinë, të cilët janë partnerët tanë të ngushtë dhe të rëndësishëm në shumë fusha. Megjithatë, ekziston vetëm një faktor në rajonin tonë që paraqet kërcënim për të gjithë fqinjët – dhe ai është Serbia. Serbia ka marrëdhënie të tensionuara pothuajse me të gjitha vendet fqinje, sepse vazhdimisht ndërhyn në punët e tyre të brendshme dhe përpiqet të destabilizojë rajonin përmes formave të ndryshme të luftës hibride dhe ndërhyrjes direkte, e cila kërcënon sigurinë dhe sovranitetin e vendeve fqinje. Në këtë kontekst, është thelbësore që Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës t’i qasen seriozisht çështjeve që lidhen me Serbinë. Është e qartë se besnikëria ndaj vlerave dhe parimeve evropiane nuk është diçka që mund të blihet me para, investime apo marrëveshje tregtare. Besnikëria nuk realizohet nëpërmjet transaksioneve financiare, si blerja e litiumit, por nëpërmjet ndryshimeve të mirëfillta politike që nënkuptojnë demokratizimin e vendit. Fatkeqësisht, nuk pres që ministrat që kanë qenë pjesë e regjimit të Sllobodan Millosheviqit, si Vuçiq dhe Daçiq, as njerëz që janë në listat e zeza të Shteteve të Bashkuara dhe Mbretërisë së Bashkuar, si Aleksandar Vulin, të mund të bëjnë reformat e nevojshme për demokratizimin e Serbisë. Ky proces kërkon angazhim të madh nga të gjithë ne, sepse Serbia mbetet në qendër të problemeve politike dhe të sigurisë në të gjithë rajonin. Nga ana tjetër, marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Kroacisë janë jashtëzakonisht të mira në të gjitha aspektet. Së fundmi kemi pasur dy Forume Ekonomike, ku është dëshmuar interesimi i madh i kompanive kroate për të investuar në Kosovë. Ekonomia e Kosovës ka shënuar rritje të jashtëzakonshme në katër vitet e fundit, ndërsa lufta kundër korrupsionit dhe forcimi i sundimit të ligjit kanë tërhequr shumë investitorë të huaj. Ky bashkëpunim në shumë fusha – duke përfshirë ekonominë, sigurinë, bashkëpunimin ushtarak, kulturën dhe arsimin – e bën Kroacinë një partner kryesor strategjik të Kosovës. Më vjen mirë që vazhdon tradita e mirë e bashkëpunimit të viteve 80-90, kur ishim gjithmonë në të njëjtin krah. Gjithashtu, nuk duhet harruar se të rinjtë shqiptarë nga Kosova luftuan krah për krah me ushtrinë kroate në luftën kundër agresionit serb. Oficerët nga Kosova nuk kishin asnjë shqetësim se në cilën anë ishin në luftën ndërmjet Serbisë dhe Kroacisë.
Mbështetja e palëkundur e Kroacisë për pavarësinë e Kosovës, si dhe angazhimi i saj i vazhdueshëm brenda Bashkimit Evropian dhe NATO-s për të mbështetur aspiratat legjitime të Kosovës, po ashtu konfirmojnë se Kroacia është një partner i sinqertë dhe i fortë strategjik i Kosovës në të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë dhe përparimin e rajonit tonë.
Kosova vazhdimisht qëndron për marrëdhënie të mira fqinjësore, stabilitet rajonal dhe vlera evropiane, sepse besojmë se vetëm përmes bashkëpunimit mund të sigurojmë paqe të qëndrueshme dhe përparim për të gjithë Ballkanin.
Ne kemi marrëdhënie të shkëlqyera me shumicën e vendeve fqinje, të bazuara në respektin reciprok të interesave të përbashkëta, qoftë bashkëpunimi ekonomik, çështjet e sigurisë apo integrimet euroatlantike. Fatkeqësisht, Serbia vazhdon të ndjekë një politikë të mohimit të shtetësisë sonë dhe në mënyrë aktive po përpiqet të minojë pozicionin e saj ndërkombëtar. Në vend që të përballet me të kaluarën dhe të kthehet nga e ardhmja, Beogradi vazhdon me provokime dhe aktivitete destabilizuese. Megjithatë, Kosova mbetet e fokusuar në dialog si e vetmja mënyrë për të zgjidhur çështjet e hapura – por dialog që bazohet në barazi dhe njohje reciproke, dhe jo në përpjekje për të rishikuar historinë apo për të sfiduar të drejtat tona sovrane.
Fokusi ynë nuk është në konfrontim, por në forcimin e pozicionit tonë si një anëtar i përgjegjshëm dhe i përkushtuar i komunitetit ndërkombëtar. Perspektiva evropiane e rajonit mbetet prioritet dhe ne besojmë se përmes integrimit të BE-së dhe NATO-s marrëdhëniet mes të gjitha vendeve të Ballkanit, përfshirë Serbinë, do të jenë më të qëndrueshme dhe më konstruktive në të ardhmen. Në këtë proces, Kosova do të mbetet një avokate e vendosur e paqes, demokracisë dhe respektit të ndërsjellë.
5. A mundet që inkursionet e grupeve terroriste dhe nxitja sistematike e trazirave të shkaktojnë destabilizimin serioz të qeverisë dhe të kërcënojnë pavarësinë?
Në shtator të vitit 2023, në Banjë [Banjska], Serbia nisi një sulm të hapur ndaj Kosovës, duke ndjekur taktikat që Putin përdori në Ukrainë. Ata dërguan një grup luftëtarësh paraushtarakë, të armatosur me armë [nga fabrikat ruse dhe serbe], me qëllim që të pushtonin një pjesë të territorit tonë. Gjatë konfliktit ka mbetur i vrarë heroi ynë, rreshter Afrim Bunjaku. Forcat paramilitare u tërhoqën në manastirin e shekullit të 14-të në Banjë [Banjskë], ku u mundën, u vranë ose u dëbuan nga forcat tona, pa viktima civile apo dëmtime të manastirit.
Më vonë, në nëntor të të njëjtit vit, Serbia kreu një sulm në një infrastrukturë të rëndësishme civile, konkretisht në kanalin Ibër-Lepenc. Ky sulm ndodhi vetëm dy ditë pas një sulmi të ngjashëm të Putinit në Ukrainë, gjë që tregon se shumë nga lëvizjet e Aleksandër Vuçiqit drejt Kosovës janë kopje e taktikave të Putinit. Sulmi, i cili përfshinte rreth 15 kilogramë eksploziv, kishte për qëllim të shkaktonte ndërprerje të mëdha në furnizimin me ujë, energji elektrike, lojëra në internet në Kosovë, duke u përpjekur të shkaktonte panik.
Megjithatë, inxhinierët tanë dhe shërbimet e sigurisë e riparuan shpejt dëmin, fillimisht përkohësisht, e më pas përgjithmonë, duke siguruar kështu stabilitetin e furnizimit me energji elektrike. Ne jemi të vetëdijshëm për kërcënime të tilla dhe jemi të gatshëm të përballemi me to, sepse e dimë që Vuçiq shpesh e përdor Kosovën si një mënyrë për të shkëputur vëmendjen nga problemet e brendshme, duke mobilizuar nacionalistët në vendin e tij. Ne dhe partnerët tanë duhet të jemi vazhdimisht vigjilentë dhe të përgatitur mirë, sepse me një fqinj të tillë si Serbia autokratike nën udhëheqjen e Aleksandar Vuçiqit, siguria dhe paqja në rajon janë gjithmonë në rrezik.
6. Së fundmi keni nënshkruar një deklaratë të përbashkët për bashkëpunimin në mbrojtje me vendin tonë dhe Shqipërinë. Çfarë dëshironi të arrini me të?
Padyshim që është një çështje bashkëpunimi që lind natyrshëm mes tre vendeve që ndajnë një histori të përbashkët dhe që prej shumë vitesh kultivojnë marrëdhënie jashtëzakonisht të mira. Kjo lidhje forcon më tej deklaratën, qëllimi kryesor i së cilës është përmirësimi i ndërveprimit strategjik dhe operacional me forcat tona ushtarake. Kjo marrëveshje mbulon katër fusha kryesore. Së pari, theksi vihet në zhvillimin dhe forcimin e industrisë së mbrojtjes përmes bashkëpunimit të tre vendeve. Aspekti i dytë i referohet stërvitjeve të përbashkëta, stërvitjeve ushtarake dhe aktiviteteve të tjera përgatitore që do të forcojnë më tej njësitë tona përmes koordinimit të ndërsjellë. Dimensioni i tretë përfshin forcimin e kapaciteteve të forcave të armatosura të të tre vendeve. Elementi i katërt ka të bëjë me gatishmërinë e ndërsjellë për t’u përballur me kërcënimet hibride, duke përfshirë dezinformimin dhe veprimet e aktorëve me qëllime destabilizuese, veçanërisht atyre me qëllime autokratike dhe hegjemoniste.
Sa i përket NATO-s, Ministria e Mbrojtjes dhe Forcat e Sigurisë së Kosovës komunikojnë rregullisht me përfaqësuesit e Aleancës përmes një ekipi të përhershëm ndërlidhës. Të gjitha angazhimet ndërkombëtare janë të koordinuara me NATO-n dhe misionet diplomatike, përfshirë edhe këtë marrëveshje, e cila nuk është e drejtuar kundër askujt, por ekskluzivisht në thellimin e bashkëpunimit rajonal. Marrëveshje të tilla dërgojnë gjithashtu një mesazh të qartë për të gjithë ata me interesa konfliktuale se vendet tona janë të vendosura të mbrojnë vlerat dhe interesat e tyre të përbashkëta. Kur bëhet fjalë për pretendimet e Serbisë se kjo marrëveshje shkel dispozitat e marrëveshjes së vitit 1996 për kontrollin e armëve, është e qartë se akuza të tilla nuk kanë bazë. Ky dokument nuk kufizon format dypalëshe apo shumëpalëshe të bashkëpunimit ndërmjet shteteve, duke përfshirë bashkëpunimin në mbrojtje. Arsyeja e reagimeve të tilla qëndron në faktin se Serbia e percepton integrimin rajonal si një kërcënim për ambiciet e veta hegjemoniste. Ajo vazhdon të përpiqet të ushtrojë ndikim në rajon dhe të mbajë pretendimet e saj ndaj Kosovës në kushtetutën e saj, e cila paraqet një sfidë të vazhdueshme politike dhe të sigurisë jo vetëm për Kosovën, por edhe për stabilitetin e të gjithë rajonit.
7. A i sheh Bashkimi Evropian vendet e Ballkanit si një kërcënim për stabilitetin e Evropës?
Bashkimi Evropian nuk i sheh vendet e Ballkanit si një kërcënim të drejtpërdrejtë për stabilitetin e Evropës, por është i vetëdijshëm se paqëndrueshmëria në Ballkan mund të ketë pasoja të rënda për sigurinë dhe prosperitetin e rajonit më të gjerë. Megjithëse BE-ja mbështet integrimin e Ballkanit përmes procesit të zgjerimit, i cili përfshin reforma politike, ekonomike dhe sociale në vendet kandidate, vetë BE-ja njeh gjithashtu sfidat specifike me të cilat përballet Ballkani, duke përfshirë tensionet etnike, paqëndrueshmërinë politike, korrupsionin dhe ndikimin e aktorëve të jashtëm si Rusia dhe Kina. Gjatë viteve, BE-ja ka vazhduar të investojë në stabilizimin e Ballkanit, por me theksin se çdo vend duhet të plotësojë kriteret për anëtarësim në BE, duke siguruar kështu stabilitet politik dhe ekonomik afatgjatë. Gjithashtu, BE-ja inkurajon bashkëpunimin ndërmjet vendeve të Ballkanit dhe përpiqet të ulë tensionet përmes dialogut dhe ndërtimit të besimit, me synimin për të reduktuar potencialin për përshkallëzim konflikti. Megjithatë, BE-ja ende përballet me sfida në lidhje me politikat që ajo udhëheq në disa vende të Ballkanit, veçanërisht në kontekstin e institucioneve demokratike, sundimit të ligjit dhe të drejtave të njeriut. Paqëndrueshmëria në këto zona mund të përbëjë një kërcënim për mjedisin më të gjerë të sigurisë në Evropë. Megjithëse Bashkimi Evropian nuk i konsideron vendet e Ballkanit një kërcënim në kuptimin tradicional, rajoni ende kërkon vëmendje, mbështetje dhe reforma për të siguruar stabilitetin që është me rëndësi vendimtare për të gjithë Evropën.
8. Keni një diasporë të fortë kosovare, 200.000 në Zvicër, 400.000 në Gjermani, … cili është roli i tyre në krijimin politik dhe ekonomik të vendit?
Diaspora kosovare, e cila sot është e pranishme në vende si Zvicra, Gjermania e shumë të tjera, tashmë që nga ky vit ka të drejtën e votës në zgjedhjet parlamentare, në Ambasadat tona nëpër botë, që paraqet një kthesë në jetën politike të vendit. Kjo mundësi jo vetëm që i mundëson diasporës të ndikojë në vendimet politike, por siguron një lidhje më të thellë me atdheun, duke forcuar kontributin e saj politik, ekonomik dhe kulturor. Politikisht, diaspora ka një rol kyç në formësimin e politikës së Kosovës, sepse me votat e saj merr pjesë drejtpërdrejt në përzgjedhjen e liderëve dhe partive politike që do ta çojnë vendin drejt integrimeve evropiane dhe reformave demokratike.
Diaspora historikisht ka qenë motori i lobimit politik për njohjen e Kosovës në skenën ndërkombëtare dhe tani me të drejtën e saj të votës ka mundësinë të formësojë edhe dinamikën e brendshme politike. Ky hap nxit ndjenjën e përgjegjësisë politike tek kosovarët jashtë vendit dhe u mundëson atyre që të jenë pjesëmarrës të barabartë në formësimin e së ardhmes së vendit të tyre.
Ekonomikisht, diaspora mbetet shtylla kryesore e Kosovës, veçanërisht përmes remitancave, të cilat përbëjnë një përqindje të konsiderueshme të PBB-së së Kosovës. Këto remitanca u mundësojnë shumë familjeve të mbajnë jetën e tyre të përditshme, por edhe të kontribuojnë në rritjen më të gjerë ekonomike dhe investimet. Diaspora luan një rol kyç në financimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, sektorin e pasurive të paluajtshme dhe nisjen e nismave të reja që ndihmojnë në uljen e papunësisë dhe forcimin e stabilitetit të tregut të punës.
Gjithashtu, përmes investimeve në arsim dhe shëndetësi, diaspora kontribuon në përmirësimin e cilësisë së jetës dhe ndërtimin e themeleve për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik.
Nuk duhet neglizhuar ndikimi kulturor i diasporës. Duke ruajtur lidhjet kulturore, gjuhësore dhe fetare me Kosovën, diaspora jo vetëm që mbron identitetin kosovar, por edhe e promovon atë në mbarë botën. Përmes projekteve kulturore, iniciativave arsimore dhe lidhjes së brezave të rinj, diaspora kontribuon në njohjen globale të Kosovës, duke u mundësuar vendeve pritëse të kuptojnë më mirë shoqërinë dhe kulturën e Kosovës. Duke kombinuar këto aspekte, diaspora e Kosovës bëhet një faktor i pashmangshëm në formësimin e së tashmes dhe të ardhmes së vendit.
Kontributi i saj nuk është vetëm ekonomik, por edhe politik e kulturor, duke krijuar themele të forta për stabilitet dhe zhvillim të përhershëm. Si diplomat, kuptimi dhe vlerësimi i këtij kontributi më mundëson që të vazhdoj të përmirësoj marrëdhëniet ndërkombëtare dhe të kontribuoj në afirmimin e Kosovës në skenën globale.
9. Qeveria zvicerane është partner strategjik i Kosovës. Në këtë kontekst, ajo e mbështeti Kosovën gjatë procesit të pavarësisë dhe ndihmon avancimin e grupeve etnike të të drejtave të njeriut si boshnjakët, kroatët në Kosovë, serbët, romët, ashkalitë, egjiptianët etj. Cilat janë të drejtat e tyre dhe si do të ndërtoni një të ardhme multietnike?
Qeveria zvicerane, si një nga partnerët strategjikë të Kosovës, luajti një rol kyç në mbështetjen e procesit të pavarësisë dhe vazhdoi të ofrojë ndihmë në një numër sektorësh, duke përfshirë të drejtat e njeriut dhe integrimin e pakicave etnike. Zvicra jo vetëm që ka mbështetur politikisht njohjen e Kosovës, por është gjithashtu e angazhuar në mënyrë specifike në promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut të të gjitha komuniteteve etnike në Kosovë, duke përfshirë boshnjakët, kroatët, serbët, shqiptarët, shqiptarët e Kosovës, romët, ashkalitë, egjiptianët etj. Kjo mbështetje nuk është vetëm simbolike; ato reflektohen në projekte dhe iniciativa të ndryshme që u mundësojnë komuniteteve të kenë akses në arsim, kujdes shëndetësor, punësim, por gjithashtu ofrojnë një platformë për pjesëmarrje politike në shoqëri. Në këtë kontekst, të drejtat e pakicave në Kosovë bazohen në kornizën kushtetuese dhe traktatet ndërkombëtare të ratifikuara nga Kosova. Këto të drejta përfshijnë të drejtën për arsimim në gjuhën amtare, akses në shërbimet publike pa diskriminim, përfaqësim politik dhe pjesëmarrje në të gjitha aspektet e jetës së vendit.
Qeveria zvicerane, përmes programeve të saj zhvillimore dhe mbështetjes për shoqërinë civile, merr pjesë aktive në fuqizimin e komuniteteve pakicë dhe promovimin e politikave gjithëpërfshirëse të bazuara në të drejta dhe mundësi të barabarta për të gjithë qytetarët e Kosovës.
Ndërtimi i një të ardhmeje multietnike për Kosovën kërkon një respekt të thellë për diversitetin dhe një përkushtim të vërtetë për integrimin social dhe politik të të gjitha komuniteteve. Qasja ime ndaj këtij misioni bazohet në disa udhëzime kryesore: Inkurajimi i dialogut dhe bashkëpunimit të ndërsjellë: Përmes programeve arsimore dhe kulturore që u mundësojnë të rinjve të komuniteteve tona etnike të njihen më mirë, të kuptojnë dhe të bashkëpunojnë. Këtu përfshihen projekte të përbashkëta arsimore, shkëmbime studentore, festivale kulturore dhe platforma për dialog, në mënyrë që të reduktohen stereotipet dhe paragjykimet dhe të ndërtohet besimi reciprok. Kjo është thelbësore për ndërtimin e një mjedisi politik që do të mundësojë zhvillim të gjithanshëm, sepse çdo qytetar, pavarësisht nga përkatësia etnike, është po aq i rëndësishëm për të ardhmen e vendit. Mbrojtja e identiteteve kulturore: Përmes projekteve që u mundësojnë të gjitha komuniteteve të ruajnë dhe ushqejnë identitetin e tyre kulturor dhe gjuhësor, duke promovuar në të njëjtën kohë vlera të përbashkëta që lidhin të gjithë qytetarët. Kosova duhet të jetë një vend ku diversiteti kulturor do të përjetohet si aset dhe jo si pengesë. Sigurimi i mundësive të barabarta ekonomike: Inkurajimi i iniciativave ekonomike dhe aksesi në punësim për të gjithë qytetarët, përfshirë anëtarët e komuniteteve pakicë. Duke zhvilluar iniciativa biznesi dhe duke krijuar një ekuilibër në punësim, Kosovës i mundësohet të ndërtojë një shoqëri të qëndrueshme dhe të begatë. Qeveria zvicerane, me angazhimin e saj afatgjatë, ka treguar se bashkëpunimi ndërkombëtar mund të jetë çelësi për ndërtimin e stabilitetit dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut.
10. Çfarë mund t’u ofroni investitorëve të huaj në zhvillimin ekonomik të vendit? Jeni një vend me peizazhe malore tepër të bukura, kanione, manastire të vjetra, kisha, xhami… Çfarë tjetër mund të tërheqë vizitorët, si do të bëheni më interesantë për turistët?
Kosova ofron mundësi të jashtëzakonshme për investitorët e huaj, jo vetëm për shkak të pozitës së saj strategjike në zemër të Ballkanit, por edhe për shkak të pasurisë së saj të burimeve dhe sektorëve të ndryshëm që presin zhvillim. Si një vend me peizazhe malore jashtëzakonisht të bukura, kanione, manastire të vjetra, kisha dhe xhami, Kosova ofron një kombinim unik të trashëgimisë kulturore dhe natyrore që është baza për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm dhe një destinacion tërheqës për investime.
Për investitorët e huaj, Kosova ofron disa përparësi kryesore:
Mjedisi i favorshëm i biznesit: Kosova ka bërë përparim të konsiderueshëm në miratimin e ligjeve që mbështesin investimet, duke përfshirë lehtësirat tatimore për investitorët e huaj, normat tatimore jashtëzakonisht konkurruese dhe procedurat e përshpejtuara administrative. Klima e biznesit është e favorshme për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe investitorët mund të presin një kthim të shpejtë të investimit.
Fuqia punëtore e kualifikuar: Kosova është krenare për fuqinë punëtore të re dhe të arsimuar, e cila është e gatshme t’u përshtatet teknologjive të reja dhe sfidave të tregut. Nismat e arsimit dhe aftësimit profesional sigurojnë që fuqia punëtore e Kosovës të vazhdojë të zhvillohet në përputhje me standardet globale të industrisë, duke e bërë vendin jashtëzakonisht konkurrues për industrinë e teknologjisë, prodhimit dhe shërbimeve.
Resurset natyrore të pashfrytëzuara: Kosova ka resurse të pasura natyrore, duke përfshirë mineralet, energjinë dhe kushte jashtëzakonisht të favorshme për prodhimin bujqësor. Këto zona, së bashku me projektet e infrastrukturës, krijojnë mundësi të mëdha për zhvillim industrial dhe prodhim, të cilat mund të tërheqin investitorët e huaj për të investuar në sektorin e energjisë, bujqësisë dhe minierave.
Qasja e tregut të Eurasisë: Kosova ka nënshkruar marrëveshje tregtare me BE-në dhe shumë vende të tjera, gjë që e bën atë shumë tërheqëse për tregtinë dhe shpërndarjen ndërkombëtare. Nisur nga pozita e saj e favorshme gjeografike dhe politike, Kosova mund të konsiderohet si pikë hyrëse për zgjerim në tregjet e Bashkimit Evropian, por edhe në tregjet e Evropës Juglindore.
Sa i përket turizmit, Kosova ofron një pasuri të trashëgimisë kulturore dhe historike që mund të zhvillohet më tej dhe të profilizohet si një destinacion turistik që tërheq vizitorë nga e gjithë bota.
Për turistët, Kosova ofron: Bukuri natyrore: Kosova është shtëpia e peizazheve malore, lumenjve, liqeneve dhe kanioneve të pabesueshme, disa prej të cilave janë praktikisht të panjohura për turizmin masiv. Turizmi i ecjes, çiklizmit dhe aventurës mund të bëhet baza për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm, ndërsa alpinizmi dhe dimërimi gjithashtu mund të tërheqin vizitorë në kërkim të përvojave autentike.
Trashëgimia e pasur kulturore: Kosova është shtëpia e manastireve, kishave dhe xhamive të shumta, shumë prej të cilave janë në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, si Manastiri i Deçanit dhe Patriarkana e Pejës. Këto monumente historike ofrojnë një mundësi për turizëm fetar dhe kulturor, duke tërhequr vizitorë që duan të eksplorojnë historinë e pasur të Ballkanit.
Ofertë autentike gastronomike: Kosova ofron specialitete unike gastronomike të bazuara në lokale, përbërës të freskët dhe metoda tradicionale të përgatitjes së ushqimit. Zhvillimi i turizmit të kuzhinës, i cili përfshin vizita në tregjet lokale, restorantet dhe bodrumet e verës, mund të promovojë më tej produktet rajonale dhe të krijojë mundësi të reja biznesi për investitorët.
Zhvillimi i turizmit Wellness dhe Spa: Duke pasur parasysh burimet natyrore, burimet termale dhe natyrën e paprekur, Kosova ka potencial për të zhvilluar turizmin Wellness dhe Spa, të cilat mund të tërheqin turistët që kërkojnë paqe, shëndet dhe relaksim në një mjedis natyror.
11. Si do të tërheqni vizitorë?
Zhvillimi i infrastrukturës, investimi në promovim, siç është qëndrueshmëria apo turizmi i qëndrueshëm, do të jenë faktorë kyç në arritjen e qëllimit që Kosova të bëhet një destinacion i kërkuar për turistët. Gjithashtu, përmes marketingut të synuar dhe krijimit të paketave specifike turistike, duke përfshirë turne me tematikë, evente festivalesh dhe manifestime kulturore, Kosova mund të profilizohet si një vend që ofron përvoja autentike, por edhe si një destinacion i sigurt dhe mikpritës. Në bashkëpunim me partnerët ndërkombëtarë, Kosova ka potencialin të ndërtojë njohje globale si një destinacion turistik që ofron bukuri të jashtëzakonshme natyrore, trashëgimi të pasur kulturore dhe mikpritje autentike.
Në fund të fundit, si diplomat, qëllimi im do të ishte që Kosova të njihet jo vetëm si një destinacion ekonomikisht në rritje, por edhe si një parajsë turistike me natyrë të bukur, duke i fisnikëruar kulturën dhe duke ruajtur traditën në çdo aspekt të zhvillimit të saj.
