[20 dhjetor, 2023]
Nga Leo von Breithen Thurn [Geopolitical Monitor]
Dy ditë më parë më 17 dhjetor, zgjedhjet e përgjithshme dhe lokale u zhvilluan në Serbi, një vend i Ballkanit Perëndimor i lidhur shpesh me konflikte. Rezultatet e zgjedhjeve tashmë po sfidohen nga shumica e liderëve të opozitës, veçanërisht brenda koalicionit “Serbia kundër dhunës”. Rezultatet e këtyre zgjedhjeve në Serbi pritet të komplikojnë më tej çështjet që lidhen me stabilitetin, sigurinë, pajtimin, integrimin evropian dhe lirinë e shtypit në Ballkanin Perëndimor.
Më 18 dhjetor, komisioni zgjedhor shpalli zyrtarisht triumfin e Partisë Progresive Serbe në zgjedhjet e fundit parlamentare, duke siguruar 46,71% të votave (1,721,572), ndërsa koalicioni opozitar pro-evropian “Serbia kundër dhunës” mori 23,58%. Nga 6,500,666 votues të regjistruar, 58,84% morën pjesë në zgjedhje, me rreth 2,7% të votave të konsideruara të pavlefshme.
Performanca e partisë “Serbia kundër dhunës” (Srbija Protiv Nasilja) ka treguar se ka hapësirë për opozitë ndaj regjimit aktual. Megjithatë, aparati shtetëror ka marrë në mënyrë aktive masa për të zvogëluar kapacitetin e tyre për të ndikuar në publik. Pyetja kryesore qëndron në zhvillimin e ardhshëm të kësaj partie, e cila, nëse trajtohet me mençuri, mund të evoluojë në një forcë të frikshme që përbën një kërcënim të vërtetë për Vuçiqin në vitet e ardhshme. Arritja e kësaj do të kërkonte sigurimin e më shumtë të shikueshmërisë mediatike dhe përfshirjen në konflikte me Vuçiqin, veçanërisht për çështjen e Kosovës, duke paraqitur zgjidhje alternative që publiku do të ishte i gatshëm t’i pranonte. Ky skenar është shumë i diskutueshëm.
Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq ka kërkuar zgjedhje të jashtëzakonshme si pjesë e një lëvizjeje strategjike për të demonstruar autoritetin e tij dhe për të përforcuar dominimin absolut të Partisë Progresive Serbe (Srpska Napredna Stranka – SNS) mbi vendin. Sidomos përmes personalizimit të fushatës që SNS të sigurojë vota.
Në javën para zgjedhjeve, si analist dhe komentator i politikës dhe punëve të jashtme në Evropë dhe Ballkanin Perëndimor, u shfaqa si i ftuar në Newsroom-in N1 të Kroacisë. Gjatë atij diskutimi, unë parashikova se partia e Presidentit Vuçiq do të siguronte fitoren përmes zgjedhjeve jo etike. Qeverisja e Partisë Progresive Serbe mund të krahasohet disi me sundimin e korruptuar të Lukashenkos në Bjellorusi. Shqetësimet janë rreth çështjeve të tilla si liria e medias, korrupsioni politik, trajtimi i pakicave dhe marrëdhëniet diplomatike me Kroacinë, Kosovën, Malin e Zi, Shqipërinë dhe Bosnjë e Hercegovinën.
Që nga shpërbërja e Jugosllavisë dhe krijimi i Republikës së Serbisë, është shfaqur një prirje, ku politikanët dhe udhëheqësit e lidhur me regjimin e mëparshëm të presidentit kriminel lufte Slobodan Millosheviç dominojnë qeverinë, gjyqësorin, ushtrinë dhe shërbimet publike serbe, duke përfshirë institucionet vendimtare. Ky infiltrim i politikës dhe i partisë në pushtet në shtet, përbën një ““deep state”, të aftë për të ndikuar dhe kontrolluar procesin zgjedhor.
Sipas opozitës dhe liderit të saj, Miroslav Aleksiq, zgjedhjet e fundit në Serbi ishin të manipuluara, me shkelje të shumta të rregullave të raportuara. Miroslav Aleksiq, lideri i opozitës, pohoi se individët që banonin jashtë Beogradit transportoheshin me autobusë, furgonë dhe makina për të votuar sikur të ishin qytetarë vendas. Ai më tej pretendoi se 40,000 dokumente identiteti ishin lëshuar për individët që nuk banonin në kryeqytetin serb. Duke shprehur mosmiratim të fortë, Aleksiq deklaroi se, “ne do të përdorim të gjitha mjetet e disponueshme demokratike për të trajtuar manipulimin e votave në Beograd dhe Serbi. Ajo që ndodhi sot nuk është diçka që ne mund ta pranojmë si rezultat i një zgjedhjeje demokratike dhe të ndershme.”
Në këtë kontekst, është intriguese të vëzhgosh disa liderë rajonalë që qëndrojnë përkrah presidentit Vuçiq dhe kryeministres Brnabiq. Shifra të rëndësishme përfshijnë Milorad Dodik, president i Republika Srpska, Nenad Nesic, ministër i sigurisë së Bosnjë dhe Hercegovinës, ministria e të cilit funksionon efektivisht si agjenci shtetërore e inteligjencës dhe Andrija Mandic, president i Parlamentit të Malit të Zi. Prania e presidentit Dodik dhe ministrit Nesic mund të lidhet gjithashtu me pretendimet se ata po ndihmojnë presidentin Vuçiç dhe Partinë Progresive Serbe (SNS) duke mobilizuar njerëzit nga Republika Srpska për të marrë pjesë në votime në Serbi.
Pakicat, duke përfshirë kroatët në Serbi, përjetuan përfaqësim të kufizuar në zgjedhjet e së dielës, pa asnjë përfaqësues të zgjedhur me sukses në parlamentin serb. Ai gjithashtu thekson nevojën që Serbia të rrisë përpjekjet drejt mbrojtjes së të drejtave dhe mbrojtjes së pakicave. Për shembull, Kroacia me ligj garanton përfaqësimin e pakicave në Parlament, prej të cilave 3 vende janë të rezervuara për përfaqësuesit e pakicës serbe në Kroaci. Serbia në të njëjtën mënyrë duhet t’i mbrojë pakicat dhe të garantojë përfaqësimin e tyre në parlament dhe qeveri. Kroacia duhet ta trajtojë këtë shqetësim brenda kornizës së BE-së, veçanërisht në kontekstin e procesit të negociatave të Serbisë për integrimet në BE.
Marrëdhëniet e ndërlikuara mes kroatëve dhe serbëve në Bosnje dhe Hercegovinë kontribuojnë në këtë çështje, duke vepruar si një platformë për konfliktet midis dy vendeve. Faktorë të tillë si përpjekjet për destabilizimin e presidentit Milorad Dodik në Republika Srpska, sfidat me Ligjin Zgjedhor, mospërputhja me Kushtetutën dhe mospërfillja e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjë dhe Hercegovinës janë ndër çështjet e rëndësishme në këtë vend shumë të ndarë.
Punëdhënësi më i madh në Serbi është padyshim vetë shteti, nën kontrollin e bashkëpunëtorëve të presidentit Vuçiç, i përdorur në mënyrë strategjike për të formësuar narrativën e politikës shtetërore, politikës së jashtme dhe ekonomisë. Në një sistem të tillë, arritja e një tregu vërtet të lirë ose lehtësimi i investimeve të huaja bëhet jashtëzakonisht sfidues, duke pasur parasysh pengesat burokratike dhe dominimin e biznesmenëve të lidhur me partinë në pushtet. Objektivi kryesor i kësaj strukture është dukshëm të ushtrojë kontroll mbi punët e përditshme në Serbi dhe burimet financiare. Këto fonde ishin të rëndësishme për të ndikuar në zgjedhjet e së dielës, më 17 dhjetor, me reklama, prani në media dhe mjete të ndryshme të “blerjes së votave” që konsideroheshin vendimtare për presidentin Vuçiç dhe partinë e tij për të konsoliduar autoritetin e tyre përfundimtar mbi Serbinë.
Viti i ardhshëm ka një rëndësi të madhe në çështjet globale dhe gjeopolitikën, duke e shtyrë Presidentin Vuçiç të iniciojë në mënyrë proaktive zgjedhje të jashtëzakonshme në Serbi. Masa synon të pozicionojë veten dhe Serbinë në mënyrë strategjike përpara zgjedhjeve të mëdha në Evropë, Rusi dhe Shtetet e Bashkuara. Vladimir Putin vazhdon ta konsiderojë Vuçiqin si një aleat të rëndësishëm brenda sferës ruse.
Pavarësisht reagimit relativisht të heshtur nga Shtetet e Bashkuara në lidhje me pushtimin ilegal të Kosovës dhe shpërthimin e afërt të luftës në Ballkanin Perëndimor këtë vit, ka një pranim se Vuçiq është i gatshëm të tërhiqet kur të udhëzohet. SHBA pret gjithashtu përfshirje të shtuar nga BE në adresimin e këtyre çështjeve. Ndërsa BE-ja mbetet partneri dhe financuesi kryesor tregtar i Serbisë, ekziston një mirëkuptim i pashprehur nga të dyja palët se rruga evropiane e Serbisë po vonon efektivisht taktikat për të ardhmen e parashikueshme.
Presidenti Vuçiq, duke pohuar përkushtimin e Serbisë në rrugën evropiane në periudhën aktuale, nënvizon në mënyrë të veçantë shprehjen “për momentin”. Ky theksim është thelbësor për të kuptuar qasjen e tij për ruajtjen e marrëdhënieve me BE-në për përfitime ekonomike, duke nxitur njëkohësisht lidhjet me Rusinë. Strategjia e Vuçiqit përfshin koketimin me të dyja palët për të arritur përfitime nga dy burime të begata, me synimin për të siguruar përfitime financiare për miqtë dhe kolegët e tij. Një aspekt tjetër i këtij akti balancues diplomatik është parashikimi i tij për zgjidhjen e konfliktit në Ukrainë dhe drejtimin e ardhshëm të BE-së. Vuçiq synon të pozicionohet në mënyrë të favorshme bazuar në rezultatet më të begata në këto zhvillime gjeopolitike.
Kina shpreh kënaqësinë për marrëdhëniet e saj me Serbinë, veçanërisht e theksuar nga miqësia e forcuar midis Presidentit Xi dhe Presidentit Vuçiç përmes Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të krijuar së fundmi dy muaj më parë. Marrëveshja forcon më tej pozicionin e Serbisë si një post i rëndësishëm evropian në kuadër të nismës gjeopolitike të Kinës, projektit “Brez dhe Rrugë”. Interesat e ndërsjella nga të dyja palët pritet të sjellin përfitime për individët e lidhur me presidentin Vuçiq dhe bizneset kineze, duke e pozicionuar Serbinë si një portë për në BE.
Duke marrë parasysh korrupsionin e natyrshëm në Serbi, pritet një marrëveshje kalimtare import/eksporti për mallrat kineze, duke i hapur rrugën tregut të Ballkanit Perëndimor dhe potencialisht edhe BE-së. Për më tepër, kjo paraqet një mundësi për Kinën që të shtrijë ndikimin dhe interesat e saj gjeopolitike në Ballkanin Perëndimor, si zgjerimi i saj në Afrikë. Kroacia pritet të luajë një rol vendimtar në mbrojtjen e kufijve të jashtëm të BE-së dhe të zonës Shengen në këtë kontekst.
Një pjesë e konsiderueshme e popullsisë serbe duket se është nën ndikimin e retorikës nacionaliste, duke e drejtuar vëmendjen drejt çështjeve që nuk fokusohen plotësisht në sfidat me të cilat përballet zhvillimi i vendit. Presidenti Vuçiq dhe partia e tij vazhdojnë të paralajmërojnë kombin se kanë armiq dhe se janë viktima të fuqive të huaja. Në këtë mënyrë ata po krijojnë një atmosferë ku njerëzit mendojnë se autoritetet janë të vetmet që i mbrojnë ata dhe interesat kombëtare të Serbisë. Rrjedhimisht, ka më pak entuziazëm për integrimin në BE dhe angazhimin në negociata, veçanërisht duke pasur parasysh rivalitetin dhe pozicionin më të fortë ekonomik të Kroacisë, një objektiv i aspiratave të ‘Serbisë së Madhe’. Në këtë mënyrë retorika nacionaliste po influencon publikun dhe po përdor marrëdhëniet me Kroacinë për të krijuar rolin “shpëtimtar” dhe “mbrojtës” të presidentit Vuçiq, i cili gjeneron opinione të favorshme në pjesën më të madhe të popullatës serbe të moshuar dhe rurale.
Opozita dhe studentët në Serbi kanë organizuar dje një protestë jashtë selisë së Komisionit Zgjedhor të Republikës. Gjatë demonstratës ata paraqitën dëshmi për shkelje të rregullave zgjedhore dhe kërkuan anulimin e rezultateve të zgjedhjeve. Ministria e Jashtme gjermane ka shprehur shqetësimin për shkeljen e rregullave zgjedhore dhe përdorimin e metodave joetike për të siguruar vota. Kjo shton dyshimet në rritje në lidhje me drejtësinë e zgjedhjeve dhe mbështet parashikimet e mia të mëparshme për procesin zgjedhor në Serbi. Rusia mbështet fitoren e partisë së presidentit Vuçiq dhe SHBA-ja po mban qëndrim diplomatik, duke deklaruar se pret me padurim bashkëpunimin me qeverinë e re. Anëtari i misionit vëzhgues të BE-së për zgjedhjet në Serbi dhe eurodeputeti i Austrisë Andreas Schieder ka kritikuar zgjedhjet dhe ka deklaruar se nuk ka vend për vjedhje të votave dhe korrupsion në botën demokratike.
Qëndrimi politik i “Serbisë mbi të gjithë” nuk ka gjasa të hapë rrugën për një të ardhme pozitive për kombin. Ndërsa demokracia në Serbi përballet me kërcënime, fokusi aktual i liderëve evropianë, Shteteve të Bashkuara dhe Mbretërisë së Bashkuar qëndron në çështjet urgjente të politikës së brendshme dhe të jashtme. Nga ana tjetër, Aleksandar Vuçiq, si lider, mund të shihet si i pranueshëm sepse ai është tashmë i njohur si për fuqitë perëndimore ashtu edhe ato lindore, duke lejuar një nivel kontrolli përmes marrëveshjeve, kërcënimeve dhe korrupsionit të ndryshëm. Prandaj, pas zgjedhjeve të së dielës në Serbi kemi Millosheviçin pas Millosheviçit me lëvizje të ardhshme politike të parashikueshme. [Përktheu: ISHGJ]
______________________
[Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull u përkasin vetëm autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht ato të ISHGJ]
