Shkruan Jacques Rupnik për The Conversation
Ky nuk është “fundi i historisë” i paralajmëruar nga disa pas vitit 1989, por sigurisht fundi i një epoke të shënuar nga aleanca transatlantike e pasluftës e demokracive perëndimore. Aleanca u krijua me nxitjen e Shteteve të Bashkuara; po zhbëhet nga Shtetet e Bashkuara. Iniciatiava e Trump-it ndaj Rusisë në trajtimin e luftës në Ukrainë mbyll një kapitull 75-vjeçar të historisë sonë. Ajo lë pas një sërë viktimash, jo vetëm dëme kolaterale. Këtu janë skicuar shkurtimisht më të rëndësishmet.**
Viktima e parë është Ukraina
Pas Aleancës, e para dhe më e dukshme është Ukraina. Pas pjekjes që iu bë presidentit Zelensky në Shtëpinë e Bardhë , e transmetuar drejtpërdrejt në botë, mesazhi është i qartë: do të jetë një ‘paqe’ e negociuar nga Trump-i dhe Putin-i (takimi i ministrave të tyre të jashtëm u mbajt në Ryad) dhe u imponua ukrainasve. Nuk është një negociatë “jap e merr”, është “merre ose lëre”. Trump-i e cilësoi si një trofe të vogël në fjalimin e tij në Kongres më 4 mars 2025, letrën e marrë nga presidenti ukrainas, duke rishikuar qëndrimin e tij sfidues: “Unë dua paqen shpejt dhe jam i përgatitur të negocioj tani”. “Negocion”? Ai deri më tani nuk është ftuar në një negociatë që do të jetë për Ukrainën pa Ukrainën . Zgjidhni analogjinë tuaj historike: Mynihu ku Britania dhe Franca ia braktisën Çekosllovakisë Hitlerit në 1938 ose pakti Hitler-Stalin i gushtit 1939 që ndau sferat e ndikimit të Evropës Lindore mes tyre.
Në pranimin e ” marrëveshjes së paqes ” të mundshme, Ukraina do t’i jepte gjithashtu SHBA-së akses në tokë të rrallë në Ukrainë (disa prej tyre ndodh të jenë në Donbas të kontrolluara nga Rusia). Shkurtimisht, zgjedhja e Ukrainës, e privuar tani nga mbështetja ushtarake e SHBA-së (përfshirë inteligjencën dhe kapacitetin për të goditur në territorin rus), është: a doni të vazhdoni të luftoni vetë me rrezikun e rraskapitjes dhe pushtimit gradualisht nga Rusia apo jeni të gatshëm t’i dorëzoni, të themi, gjysmën e territorit tuaj – kompanisë minerare “Donald Trump & Co”? Merreni mendjen shpejt pasi presidenti amerikan premtoi se marrëveshja do të zgjidhej brenda njëqind ditësh.
Viktima e dytë është Evropa
Viktima e dytë është Evropa ose më saktë gjendja e vështirë politike dhe e sigurisë e trashëguar nga epoka e Luftës së ftohtë dhe e konfirmuar gjatë “momentit unipolar” të Amerikës (Charles Krauthammer) që pasoi 1989. Momenti ishte pikërisht ai, një moment. Deri më tani, shumica dërrmuese e shteteve anëtare të BE-së e vlerësonin si një nen besimi idenë se ombrella amerikane e sigurisë ishte dhe do të qëndronte atje. Kjo nënkuptonte kapjen pas agjendës së jashtme dhe të sigurisë së SHBA-së dhe ofrimin e mbështetjes për aventurat ndërkombëtare të SHBA-së, përfshirë luftën e vitit 2003 në Irak. Veçanërisht evropianët lindorë ishin të prerë: ju ndiqni SHBA-në në shkretëtirën e Mesopotamisë, pavarësisht nëse besoni apo jo se rasti u bë për të, por sepse e konsideruat atë si investimin më të mirë në sigurinë tuaj, ashtu siç po i bashkoheshit NATO-s. Amerika ishte dhe mbeti “kombi i domosdoshëm” siç e tha Madeleine Albright . Për shumë njerëz, veçanërisht në Gjermani, mandati i parë i Trump-it në detyrë u pa thjesht si një parantezë. Tani është presidenca e Biden-it që duket si një parantezë midis Trump I dhe Trump II .
Thirrja e Macron për “autonomi strategjike” evropiane ose “sovranitet evropian” u pa me njëfarë dyshimi si ndoshta një tjetër mashtrim neo-Gaullist për të distancuar evropianët nga aleatët e tyre amerikanë. Një keqperceptim siç propozonte Macron ishte “Eurogaullizmi”, pra jo “autonomia strategjike” franceze, por europiane.
E vërteta e ashpër rreth strumbullarit të Trumpit ndaj Rusisë
Tani evropianët në një gjendje shoku duhet të përballen me disa të vërteta të ashpra në lidhje me strumbullarin e Trump ndaj Rusisë dhe Aleancës duke humbur asetin e saj më të çmuar: besimin. Garancia e nenit 5 të NATO-s – parimi i mbrojtjes kolektive, që do të thotë se një sulm kundër një aleati konsiderohet si një sulm kundër të gjithë aleatëve – është ende zyrtarisht atje, por besimi në garancinë amerikane është zhdukur.
Ajo që sapo kemi dëshmuar është ‘çlidhja’ mes aleatëve evropianë dhe amerikanë. Ky kishte qenë një objektiv afatgjatë i politikës së jashtme sovjetike gjatë Luftës së Ftohtë; tani bëhet realitet nën Putinin. Në vitet 1980, kur raketat sovjetike SS20 me rreze të mesme u vendosën (mund të godasin Evropën Perëndimore, jo SHBA), evropianët perëndimor mbështetën vendosjen e raketave amerikane Pershing. Presidenti francez Mitterrand shkoi në Bundestag për të ngritur çështjen përballë një reagimi të fortë pacifist në Gjermani: “Les misiles sont à l’Est, les pacifistes sont à l’Ouest” (“Raketat janë në Lindje, pacifistët janë në Perëndim”), tha Mitterrand.
Një moment përcaktues për evropianët
Ky është tani një moment përcaktues për evropianët dhe mbetet për t’u parë nëse dhe si do të ngrihen në këtë rast. Konferenca e Mynihut shfaqi një version jo fort inkurajues. J.D. Vance fillimisht e befasoi audiencën e tij duke thënë se ai ishte më i shqetësuar për kërcënimin nga brenda (liberalizmi dhe vlerat e tij liberale dhe/ose progresive) sesa nga jashtë (Putin). Ai i qortoi evropianët për mosrespektimin e vlerave demokratike, duke e lënë të pranishmën në konferencë të habitur dhe të habitur strukturën evropiane: jo vetëm lufta në Ukrainë, por edhe demokracia ishte tani në mënyrë të qartë pjesë e ndarjes së re të Atlantikut. Tensionet midis sovranitetit popullor siç shprehet në zgjedhje, dhe shtetit të së drejtës me ndarjen e pushteteve dhe kufizimet e tij kushtetuese, ka qenë në qendër të një debati më shumë se dy shekullor në të dy anët e Atlantikut (kthehu tek Tocqueville dhe paralajmërimet e tij për “tiraninë e shumicës”). Vance bëri rastin për versionin Trumpian të “demokracisë populiste” duke sulmuar versionin mbizotërues evropian të demokracisë liberale të bazuar në sundimin e ligjit. Në vend që të përgjigjej në të njëjtën mënyrë, ndërsa Vance nxitoi në takimin e tij me liderin e ekstremit të djathtë AfD, presidenti i konferencës së Mynihut, Christoph Heussgen , një diplomat gjerman me përvojë, u rrëzua në lot. Djali që fshikullon kundër djalit që qan. Një moment i trishtuar simbolik për Evropën.
Megjithatë, në përgjigje të strumbullarit të Trump-it ndaj Rusisë, evropianët po pajtohen me faktin se tani janë më vete. Takimi i organizuar në Londër më 2 mars 2025, sugjeron se një koalicion i vullnetarëve është duke u bërë në mbështetje të Ukrainës dhe i vendosur për t’i dhënë thelbin një “politike të përbashkët të sigurisë dhe mbrojtjes” evropiane të diskutuar prej kohësh, tani për t’u zbatuar.
Kush do të jetë pjesë e saj?
Kush do të jetë pjesë e saj? Franca dhe Britania, për shkak të kapacitetit të tyre ushtarak, statusit të fuqisë bërthamore dhe kulturës së tyre të vjetër strategjike. Trekëndëshi i Weimarit Paris-Berlin Varshavë ka të ngjarë të jetë boshti i tij vendimtar brenda BE-së. Macron ka marrë një qëndrim gjithnjë e më të ashpër ndaj Rusisë dhe mund të pretendojë të jetë një pararendës për sa i përket “autonomisë strategjike” të Evropës. Kancelari i ri gjerman, Friedrich Merz, ka sugjeruar për herë të parë hapur se shpenzimet e mbrojtjes nuk duhet të kufizohen nga kufijtë e shpenzimeve të vjetruara dhe se siguria gjermane/evropiane do të duhet të parashikohet në mënyrë të pavarur nga SHBA. Donald Tusk i Polonisë, tani në krye të presidencës së rradhës të BE-së, ka qenë një pararendës në paralajmërimet e tij për ambiciet ekspansioniste ruse dhe është më i shprehuri midis evropianëve në lidhje me përpjekjet e nevojshme në drejtim të ndërtimit të një kapaciteti mbrojtës evropian (Polonia shpenzon 4,5% të PBB-së për mbrojtje). Koalicioni do të përfshijë gjithashtu vendet nordike: Danmarkën, e mobilizuar në mbrojtje të… Grenlandës (!), Finlandës dhe Suedisë që dinë një ose dy gjëra për kërcënimin rus dhe tani janë bashkuar me NATO-n vetëm për të zbuluar se themeluesi i saj është në rrugëdalje… Siç e ka thënë me vend Tusk: “500 milionë europianë presin që 340 milionë amerikanë t’i mbrojnë nga 140 milionë rusë”. Është koha që evropianët të marrin përsipër fatin e tyre.
[Përktheu: Rruga Press]
