Sa shumë ka përllogaritur gabim Putini me Ukrainën, tregohet nga fakti se Moska po humbet vazhdimisht ndikimin dhe fuqinë në “oborrin e saj” të Kaukazit Jugor. Nuk ka asnjë shtet në horizont që mund të garantojë një rend të ri rajonal – madje as Turqia.
Nga Dr. Stefan Meister [NZZ]
Që kur Putini filloi luftën e tij të agresionit kundër Ukrainës në shkurt 2022, rënia e fuqisë perandorake ruse është përshpejtuar. Në Kaukazin e Jugut në veçanti, mund të vërehet fundi i hegjemonisë ruse dhe ngritja e Azerbajxhanit dhe Turqisë si aktorë qendrorë në një rend të ri rajonal.
Pas fitores së Azerbajxhanit në luftën e dytë mbi rajonin e Nagorno-Karabakut në vitin 2020, u bë e qartë se Kremlini mund të negocionte një armëpushim vetëm me lëshime. Moska arriti të vendosë “paqeruajtës” në Nagorno-Karabakh për të mbrojtur popullsinë armene. Megjithatë, pasi Azerbajxhani pushtoi plotësisht rajonin e kontestuar në vitin 2023 dhe ishte në gjendje të dëbonte armenët e Karabakut, Moskës iu desh të binte dakord për një tërheqje të hershme të trupave të saj.
Kufijtë e fuqisë mbrojtëse
Po kështu, Rusia ka zhvendosur trupat më të afta luftarake në Ukrainë nga bazat e saj ushtarake në Gyumri, Armeni dhe në rajonet gjeorgjiane të pushtuara nga Rusia, Abkhazi dhe Osetia e Jugut. Kjo dobëson rolin e Rusisë si një aktor i politikës së sigurisë në Kaukazin e Jugut.
Në veçanti Armenia, fuqia tradicionale mbrojtëse e së cilës është Moska, e ka ndjerë këtë. Jo vetëm që Kremlini nuk ishte i gatshëm të mbronte armenët në Nagorno-Karabakh, Baku madje ishte në gjendje të kapte pika të rëndësishme strategjike në territorin kombëtar armen në kufirin e përbashkët, pavarësisht stacionimit të trupave kufitare ruse.
Edhe një Rusi e dobësuar mbetet një lojtar me ndikim në Kaukazin e Jugut.
Sipas një sondazhi të vitit 2023 nga Instituti Ndërkombëtar Republikan, numri i armenëve që pajtohen se vendi i tyre ka marrëdhënie të mira me Rusinë ra nga 93 në 31 për qind që nga viti 2019. Në vitin 2024, zyrtarët e kufirit rusë duhej të largoheshin nga aeroporti në Jerevan dhe gjithashtu kufiri armen me Azerbajxhanin dhe Iranin. Për këtë qëllim, BE-ja ka vendosur një mision vëzhgues civil në kufirin me Azerbajxhanin dhe tani është përherë në vend me deri në 200 vëzhgues për herë të parë.
Që nga fundi i Bashkimit Sovjetik, kompanitë ruse kanë qenë deri tani furnizuesi më i rëndësishëm i armatimit të Armenisë, me një pjesë prej mbi 90 për qind. Ndërkohë, Rusia jo vetëm që ka nevojë për të gjitha armët që prodhon në Ukrainë, por gjithashtu duhet të blejë municion, raketa dhe drone nga Koreja e Veriut dhe Irani. Kështu, India ka zëvendësuar Rusinë si furnizuesi më i rëndësishëm i armëve.
Gjithashtu, kryeministri armen Nikol Pashinyan ka ngrirë marrëdhëniet me aleancën e sigurisë të udhëhequr nga Rusia CSTO dhe po kërcënon të largohet nga organizata për shkak të mosveprimit të saj. Kremlini nuk është më i përfshirë në mënyrë të konsiderueshme në negociatat për një traktat paqeje midis Baku-së dhe Erevan-it, gjë që do të ishte e paimagjinueshme disa vite më parë.
Interesat e ripërcaktuara
Me luftën kundër Ukrainës, interesat e Kremlinit në Kaukazin e Jugut kanë ndryshuar. Për shkak të sanksioneve perëndimore, vendi ka nevojë për rrugë alternative tregtare drejt tregjeve të reja. Irani është bërë një partner i rëndësishëm i Rusisë në luftën kundër Ukrainës, veçanërisht me furnizimin me dronë. Kjo është arsyeja pse korridori veri-jug përgjatë Kaukazit Jugor është kaq i rëndësishëm për Moskën. Kjo vazhdon nëpërmjet territorit iranian në Indi, një tjetër partner i rëndësishëm tregtar i Moskës. Përveç kësaj, shtetet e Kaukazit Jugor – mbi të gjitha Gjeorgjia dhe Armenia – si dhe Turqia përdoren për të anashkaluar sanksionet.
Tregtia midis Rusisë dhe Armenisë u trefishua midis 2021 dhe 2023. Gjeorgjia, nga ana tjetër, ka zgjeruar masivisht tregtinë e saj me vendet e Bashkimit Ekonomik Euroaziatik, i cili dominohet nga Rusia: në vitin 2023 me Kirgistanin me 640 për qind dhe me Kazakistanin me 200 për qind krahasuar me një vit më parë. Sipas një studimi të pavarur, të dy vendet vazhdojnë të eksportojnë këto mallra në Rusi – një biznes fitimprurës anashkalues.
[Në foto: Forcat paqeruajtëse ruse në Nagorno-Karabakh në 2020.]
Azerbajxhani është bërë një shtet kyç në Kaukazin e Jugut. Si një vend turqishtfolës, ai është kulturalisht dhe politikisht shumë afër Turqisë. Ankaraja ka ndihmuar në modernizimin e ushtrive të Azerbajxhanit dhe Gjeorgjisë nëpërmjet trajnimit të NATO-s. Ajo kontribuoi ndjeshëm në fitoren e Azerbajxhanit në luftën e dytë të Nagorno-Karabakh përmes dronëve, mbështetjes ajrore dhe zbulimit.
Me armët e saj të vjetruara ruse, Armenia nuk kishte asnjë shans kundër ushtrisë së Azerbajxhanit të pajisur në mënyrë moderne. Për shkak të epërsisë së saj ushtarake, Baku de facto dikton rregullat për një marrëveshje paqeje me Armeninë. Udhëtimi dy-ditor i Putinit në Azerbajxhan në gusht tregoi rëndësinë e shtuar strategjike dhe ekonomike të Azerbajxhanit. Rusia tani po eksporton më shumë gaz në vendin e pasur me burime, në mënyrë që të vazhdojë të eksportojë gazin e saj natyror në BE. . .
Irani tani është gjithashtu më aktiv në Kaukazin e Jugut, pasi Moska nuk mund të garantojë më stabilitet rajonal dhe rivali i tij Turqia po fiton ndikim. Për sa kohë që Rusia, si hegjemon rajonal, ishte në gjendje të frenonte ndikimin perëndimor në Kaukazin e Jugut, Irani nuk kishte nevojë të ndërmerrte veprime. Kjo tani ka ndryshuar, veçanërisht si rezultat i bashkëpunimit më të ngushtë të Republikës Islamike me Armeninë dhe një afrimi të kujdesshëm me Gjeorgjinë.
Teherani hapi një konsullatë në Kapan, Armeninë jugore dhe i ofroi udhëheqjes armene të vendoste trupa në territorin e Armenisë për të penguar sulmet e Azerbajxhanit. Jerevani e ka refuzuar këtë për shkak të afrimit të tij me BE-në dhe SHBA-në, por e bën të qartë se Irani nuk beson më se Moska mund të parandalojë sulme të mundshme në territorin armen.
Armenia dhe Kaukazi i Jugut
Kartengrundlage: © Openstreetmap, © Maptiler1
Provinca Tavush
Udhëheqja iraniane kundërshton me forcë korridorin ekstraterritorial të kërkuar nga Azerbajxhani në enklavën e tij Nakhichevan nëpërmjet territorit armen direkt në kufirin me Iranin. Rusia e mbështet këtë korridor me kusht që të vendosë trupat e saj kufitare atje për mbikëqyrje. Për Iranin, kjo do të rriste ndikimin azerbajxhano-turk në kufirin e tij verior. Izraeli, një furnizues kryesor i armëve në Baku, tashmë përdor territorin e Azerbajxhanit për operacione në territorin iranian.
Akoma më shumë paqëndrueshmëri
Të gjitha këto zhvillime tregojnë se me përfundimin e hegjemonisë ruse në Kaukazin e Jugut, shtetet tjera po fitojnë ndikim në rajon, me të cilët Moska do të duhet të bëjë kompromise. Kina dhe BE gjithashtu kanë zgjeruar aktivitetet e tyre në rajon. Të dy ndajnë një interes për një korridor alternativ tranziti në të gjithë Kaukazin e Jugut, midis Detit të Zi dhe Azisë Qendrore.
Kina ka fituar kontratën për të ndërtuar portin gjeorgjian të Detit të Zi në Anaklia. Ai është i rëndësishëm në zhvillimin e korridorit të mesëm në të gjithë Kaukazin e Jugut, i cili ofron një alternativë të kufizuar ndaj rrugës veriore të tranzitit nëpër territorin rus. Pasi Grupi i Minskut i OSBE-së për negociatat për Nagorno Karabakun humbi besueshmërinë e tij, BE-ja siguroi platformën thelbësore për negociatat midis Armenisë dhe Azerbajxhanit për një periudhë të caktuar kohore.
Në kontekstin e luftës kundër Ukrainës, Brukseli i ka ofruar Gjeorgjisë, së bashku me Ukrainën dhe Moldavinë, të aderojnë në BE. Duke e larguar Armeninë nga Moska, Brukseli ka zgjeruar bashkëpunimin e sigurisë me Jerevanin, ka rritur ndihmën ekonomike dhe ka hapur negociatat për viza me vendin.
Megjithatë, një Rusi e dobësuar mbetet një lojtar me ndikim në Kaukazin e Jugut. Kompanitë ruse zotërojnë pothuajse të gjithë infrastrukturën strategjike të Armenisë, si rrjetet e gazit dhe energjisë elektrike, telekomunikacionin dhe hekurudhat armene. Rusia është furnizuesi kryesor i vendit me gaz dhe operon me prodhuesin kryesor të energjisë elektrike, termocentralin bërthamor Mezamor.
Në Gjeorgji, partia në pushtet Ëndrra Gjeorgjiane dhe themeluesi i saj, miliarderi Bidzina Ivanishvili, aktualisht po largohen nga BE-ja. Ivanishvili ka frikë nga një humbje e pushtetit me integrimin në BE, pasi partia e tij më pas do të duhet të përballet me zgjedhje konkurruese dhe ai do të humbasë ndikimin mbi Gjykatën Kushtetuese, duke forcuar sundimin e ligjit. Duke futur një ligj për të kontrolluar financimin e huaj të organizatave joqeveritare dhe një ligj kufizues për LGBTQ, Ëndrra Gjeorgjiane po kopjon legjislacionin rus. Meqenëse Moska ka trupa të stacionuara në Abkhazi dhe Osetinë e Jugut, fqinji i saj i fuqishëm përbën gjithmonë një kërcënim ushtarak për Gjeorgjinë.
Për sa kohë që BE-ja nuk mund të ofrojë garanci sigurie për vendet e Kaukazit Jugor, ata gjithmonë do të duhet të përpiqen të mbrohen kundër fuqive rajonale dhe rrjedhimisht edhe Rusisë. Hegjemonisë ruse në Kaukazin e Jugut po i vjen fundi, por asnjë shtet tjetër, përfshirë Turqinë, nuk është në gjendje të garantojë një rend të ri rajonal. Kjo çon në paqëndrueshmëri; kjo sjell në pushtet të fortit dhe po hap mundësi të aranzhimeve para së gjithash mes shteteve autoritare. Në këtë mënyrë, Rusia vazhdon të ushtrojë ndikim mbi rajonin pavarësisht burimeve të kufizuara.
[https://www.nzz.ch/meinung/es-gilt-die-macht-des-staerkeren-das-ende-der-russischen-hegemonie-im-suedkaukasus-laesst-unruhige-zeiten-anbrechen-ld.1862813]
____________________
Dr. Stefan Meister drejton Qendrën për Evropën Lindore, Rusinë dhe Azinë Qendrore në Shoqatën Gjermane për Politikën e Jashtme [Deutschen Gesellschaft für Auswärtige Politik] në Berlin.
