Konferenca e paqes në Zvicër dha rezultate mjaft të dobëta. Arsyet për këtë ishin veçanërisht dy qëllime të papajtueshme.
Nga Christos Katsioulis* [IPG]
Ka një veçori simpatike në gjermanishten zvicerane. Njerëzit nga Republika Alpine shumë shpesh i mbyllin fjalitë e tyre me një “ose” dhe kështu i shtojnë një pikëpyetje deklaratës së tyre, përndryshe mjaft të qartë. Ky ndoshta do të kishte qenë titulli më i përshtatshëm për konferencën mbi Byregenshtok [Bürgenstock]: Samiti për Paqe, apo jo?
Ishte konferenca më e madhe ndërkombëtare e organizuar ndonjëherë nga Zvicra. “Samiti për paqen në Ukrainë”, siç u quajt përfundimisht takimi, mblodhi së bashku përfaqësues nga 92 shtete dhe tetë organizata ndërkombëtare në Bürgenstock-un magjepsës në liqenin e Lucernit.
Rezultati lexohet mjaft i dobët në letër dhe kështu justifikon pikëpyetjen zvicerano-gjermane. Komunikata përfundimtare është formuluar mjaft qartë. Ai bën thirrje për rivendosjen e integritetit territorial dhe sovranitetit të Ukrainës, mbrojtjen e objekteve bërthamore dhe eksportet e grurit, si dhe riatdhesimin e të burgosurve civilë. Por vetëm 80 nga 92 përfaqësuesit e shteteve të pranishëm e nënshkruan atë dhe dymbëdhjetë të munguarit përfshinin disa prej peshave të rënda të konferencës, si Arabia Saudite, Meksika, India dhe Afrika e Jugut.
Por do të ishte e padrejtë të gjykohej samiti vetëm nga rezultatet e tij të drejtpërdrejta. Që kur negociatat midis Ukrainës dhe Rusisë dështuan në Stamboll në prill 2022, rruga drejt paqes mes dy vendeve është bllokuar nga një sërë pengesash. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, kërkesat maksimale të Presidentit Putin të shpallura pak përpara samitit ilustrojnë se sa pak Moska është e gatshme të përfshihet në negociata që përfshijnë domosdoshmërisht lëshime. Nga perspektiva ruse, ai po vendos një kundërvënie ndaj planit prej dhjetë pikash të Presidentit ukrainas Zelensky. Pjesë të këtij plani përbënin axhendën e konferencës në Bürgenstock, konferencë e cila u organizua edhe nga presidenti zviceran me kërkesë të Kievit.
Papajtueshmëria e pozicioneve ruse dhe ukrainase ishte e njohur që në fillim dhe nuk ishte menduar të ishte temë e takimit. Askush nuk kishte shpresë se ky (ose ndonjë tjetër) samit do të çonte në një zgjidhje të drejtë të konfliktit në një afat të shkurtër. Por problemi themelor i samitit ishte i ndryshëm: ai kombinoi dy qëllime që janë të papajtueshme me njëri-tjetrin. Nga njëra anë, synohej të jepte shtysë për një proces paqeje midis Rusisë dhe Ukrainës, por nga ana tjetër, ishte një lloj takimi solidariteti për Ukrainën për t’i bërë të qartë botës se sa e gjerë është mbështetja globale për Kievin. Përshtypja e një konflikti “Perëndimi kundër pjesës tjetër” duhet të shpërndahet me një foto sa më të larmishme sa të jetë e mundur. Në të njëjtën kohë, Moskës duhet t’i dërgohet një mesazh se Putini nuk është i vetmi që flet për paqen dhe në këtë mënyrë përpiqet të monopolizojë diskursin. Në këtë drejtim, samiti ishte një sukses, apo jo?
Në garën për vëmendjen globale, Bürgenstock-u ka arritur sukses të pjesshëm. Thjesht fakti që një numër vendesh të BRICS-it ishin të pranishëm tregon se shqetësimi global për luftën, respektivisht agresionin e Rusisë shtrihet më tej sesa thjesht koalicioni i mbështetjes së drejtpërdrejtë për Ukrainën. Fotoja e larmishme në grup përballë sfondit mbresëlënës është një shenjë e rëndësishme e vëmendjes që Ukraina vazhdon të marrë edhe pas dy vjet e gjysmë lufte. Mungesa e pritshme e Rusisë është më pak problem. Hendeku që lë Kina pas është më i thellë, por edhe fakti që presidenti amerikan Joe Biden preferoi të udhëtonte në Hollywood nga samiti i G7 në Itali në një ngjarje për mbledhjen e fondeve me George Clooney dhe Julia Roberts dhe jo në Zvicër.
Megjithatë, e vërteta është se pavarësisht njoftimeve të plota për negociata, Rusia, por edhe Ukraina, për shkak të gjendjes aktuale të frontit, vazhdojnë të mbështeten në një zgjidhje ushtarake të konfliktit dhe janë të mendimit se është koha duke punuar për ta. Megjithatë, takimi ishte shumë më i rëndësishëm për Ukrainën, strategjia ushtarake e së cilës varet nga mbështetja e jashtme, sesa për Rusinë.
Në afat të mesëm, samiti mund të bëhet më i rëndësishëm nëse shmangen gabimet e Bürgenstock-ut. Shpresa që në fillim ishte se kjo konferencë do të ishte pjesë e një procesi afatgjatë që nuk duhej të fillonte nga e para. Tashmë ka një sërë diskutimesh të drejtpërdrejta midis Rusisë dhe Ukrainës, veçanërisht në fushat e shkëmbimit të të burgosurve, sigurisë bërthamore dhe eksporteve të grurit. Prandaj fokusimi në këto tema mundëson modularizim që është pranuar dhe praktikuar tashmë nga të dyja palët. Kjo shmang mbingarkimin me pritshmëri. Në të njëjtën kohë, pas Zvicrës, të cilën Rusia nuk e percepton më në mënyrë eksplicite si neutrale, vendet e tjera duhet të marrin stafetën dhe të ofrojnë formate të ngjashme, por me diskutime gjithëpërfshirëse. Paraprakisht u fol për Arabinë Saudite, që ndoshta është një arsye e kuptueshme pse ministri i Jashtëm saudit nuk e nënshkroi komunikatën përfundimtare.
Një proces që synon të çojë në negociata premtuese midis Ukrainës dhe Rusisë në afat të gjatë, nuk mund të zhvillohet në afat të gjatë pa përfaqësues nga Moska. Kjo kërkon gjithashtu një format tjetër dhe mbi të gjitha konfidencialitet më të madh. Vëmendja e medias për ngjarjen në Zvicër dhe komenti i çdo pranimi apo refuzimi paraprakisht krijonte përshtypjen se pjesëmarrja tashmë shoqërohej me mbajtjen e anës. Shumë shtete nuk e duan këtë, ndaj ose qëndruan larg ose nuk nënshkruan një deklaratë të përbashkët. Mosgatishmëria për të zgjedhur njërën ose tjetrën anë është e përhapur, veçanërisht jashtë Veriut Global dhe nuk ka kuptim t’i caktohen shtetet që refuzojnë ta bëjnë këtë në kampin tjetër.
Prandaj, pika e fillimit të procesit të mëpasshëm duhet gjithashtu të zgjidhet ndryshe. Frymëzimi i konferencës nga plani i paqes i Zelenskit dukej, jashtë rrethit të menjëhershëm të mbështetjes së Ukrainës, si një partishmëri e njëanshme nga ana e Zvicrës. Si rrjedhojë, pranimi i këtij formati vuajti që në fillim sepse objektivi i dyfishtë – shfaqja e solidaritetit dhe procesi i paqes – ishte konfuz. Qëllimi i parë në veçanti kërcënonte ta kthente samitin në një ngjarje të diplomacisë publike. Planifikimi direkt pas Konferencës së Rimëkëmbjes së Ukrainës në Berlin dhe samitit të G7 në Itali ishte gjithashtu fatkeq në këtë kuptim.
Por një proces që jo vetëm mund të negociojë paqen, por edhe ta sigurojë atë, kërkon një grup të ndryshëm shtetesh pjesëmarrëse. Koncesionet nga Rusia, e cila sheh pak arsye për t’u tërhequr nga kërkesat e saj maksimale për shkak të situatës në front, është e vështirë të arrihen, për shembull, duke përfshirë Papën ose një përfaqësues të Kosta Rikës. Kjo kërkon një numër aktorësh që mund t’i bëjnë oferta të besueshme Moskës – dhe gjithashtu kërcënojnë me sanksione – domethënë Kinën, SHBA-në, por edhe Turqinë dhe shtetet e Gjirit. Vetëm me përfshirjen e tyre afatgjatë mund të trajtohet në mënyrë të besueshme problemi i angazhimit në marrëveshjet e mundshme me Rusinë. Vetëm me bashkëpunimin e tyre mund të trajtohet shqetësimi legjitim se Rusia mund të mos aderojë në një marrëveshje të mundshme.
Për momentin ka mbetur pak nga Bürgenstock-u, përveç komunikatës përfundimtare dhe fotos së samitit. Megjithatë, Zvicra ka menaxhuar me sukses aktin e vështirë balancues midis impulsit serioz të paqes dhe mbështetjes për Ukrainën. Pritshmëritë ishin të ulëta dhe për këtë arsye nuk mund të zhgënjeheshin. Por nëse ishte vërtet një sukses do të bëhet e qartë vetëm më vonë. Pikëpyetja për “samitin për paqen, apo jo?” do të zhduket vetëm në muajt e ardhshëm. [Përktheu: ISHGJ]
________________
* Christos Katsioulis drejton zyrën rajonale për bashkëpunim dhe paqe në Fondacionin Friedrich Ebert në Vjenë. Më parë, ai drejtoi zyrat e FES në Londër, Athinë dhe Bruksel.
