Sigurimi dhe mbrojtja e Bosnjës në mes të pushtimit rus të Ukrainës

Nga Reuf Bajroviq*
(FPRI) — Pushtimi i Ukrainës nga Federata Ruse ka ripërtërirë shqetësimet se vendi do të përdorë përfaqësuesit e tij në Bosnje dhe Hercegovinë (BiH) për të hapur një front të dytë kundër Perëndimit në Ballkanin Perëndimor. Michal Baranowski, drejtor i zyrës së Fondit Gjerman Marshall në Varshavë, ka vënë në dukje mirë se presidenti rus Vladimir Putin “ka thënë që në fillim se kjo nuk ka të bëjë vetëm me Ukrainën”. Në të vërtetë, konflikti aktual rrjedh nga planet më madhështore gjeopolitike të Putinit për të kundërshtuar ndikimin e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) në Evropën Lindore. Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit Evropian për Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë, Josep Borrell, pajtohet, duke paralajmëruar në mënyrë ogurzezë, “Rusia nuk do të ndalet në Ukrainë”. Duke i bërë jehonë parashikimeve të shumë zyrtarëve perëndimorë, Borrell shprehu shqetësimin për vendet fqinje të Rusisë, si Moldavia dhe Gjeorgjia, si dhe vendet e Ballkanit Perëndimor, “veçanërisht Bosnja, e cila mund të përballet me destabilizimin nga Rusia”.
Përveç cenueshmërisë së përbashkët të shumë vendeve të Evropës Lindore që nuk janë pjesë e NATO-s apo BE-së, ka një sërë faktorësh specifikë politikë dhe socialë që e vënë Bosnjën veçanërisht në rrezik të ndërhyrjes dhe agresionit rus. Peizazhi i thyer politik dhe institucional i vendit – produkt i Luftës së Bosnjës nga 1992-1995 dhe dispozitat strukturore të Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit (DPA) – ofrojnë tokë pjellore për ndërhyrjen ruse. Mekanizmat e vetos të ndërtuara në PDSH janë përdorur së fundi nga partitë pro-ruse në Parlamentin e BiH për të parandaluar miratimin e sanksioneve kundër Rusisë.
BiH është një mikrokozmos i të ashtuquajturit “konflikt qytetërues” që Putin imagjinon midis Rusisë dhe Perëndimit. Territori dhe struktura administrative e saj janë ndarë përgjysmë. Në entitetin e Republika Srpska (RS), serbët ortodoksë të Bosnjës, kundër të cilëve Perëndimi ndërhyri për t’i dhënë fund agresionit të tyre kundër myslimanëve boshnjakë në vitet 1990, kanë afinitete kulturore, historike dhe ideologjike me Rusinë. Shumica e serbëve vazhdojnë të kundërshtojnë rreshtimin me Perëndimin, duke u mbështetur në narrativat e viktimizimit (jo ndryshe nga vetë Rusia) nga vitet 1990 dhe duke penguar përpjekjet më të gjera në vend drejt integrimit perëndimor.
Përpjekjet e Putinit për të bashkëpunuar me Kroacinë dhe kroatët e Bosnjës, veçanërisht për ndryshimin e ligjit zgjedhor të Bosnjës, shkojnë paralelisht me negociatat e udhëhequra nga BE-ja për ndryshimin e aspekteve kyçe të ligjit. Udhëheqësi kroat i Bosnjës, Dragan Çoviç, është ankuar publikisht se “nuk ka mjaft ndikim rus në Bosnje”, ndërsa presidenti i Kroacisë Zoran Milanovic çuditërisht kundërshton anëtarësimin në NATO të Ukrainës, të cilën ai e quajti gjithashtu “një nga vendet më të korruptuara në tokë”. Diplomatët rusë i kanë kthyer simpatitë nacionaliste kroate duke miratuar plotësisht propozimet e Çovicit për një ligj të ri zgjedhor në Bosnje. Pavarësisht kësaj, zyrtarët e BE-së kanë bërë të pamundurën për t’i bërë presion përfaqësuesve politikë boshnjakë që të bien dakord për të ndryshuar mënyrën e zgjedhjes së zyrtarëve kryesorë. Propozimi i paraqitur nga BE do t’i jepte më shumë vlerë votave të kroatëve nga zonat e vendit ku qeveris Bashkimi Demokratik Kroat (HDZ) nacionalist. Organizatat e shoqërisë civile dhe aktivistët e të drejtave të njeriut kanë reaguar shumë negativisht ndaj asaj që paditësja e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) Azra Zornic e quan “një plan për të shpërblyer agjendat nacionaliste”.
Kjo tërheqje e luftës midis ideologjive antipodale dhe fuqive korrespondon me botëkuptimin antagonist të Putinit. Me dështimet e tij në rritje në Ukrainë dhe izolimin ndërkombëtar në rritje të Rusisë, është e mundur që Putini të përpiqet të përdorë përfaqësuesit e tij në Ballkanin Perëndimor me shpresën për të destabilizuar rajonin. Duke pasur parasysh kushtet politike tashmë të paqëndrueshme dhe pas vitesh të forcimit të sektorit të sigurisë në RS dhe promovimit të narrativave pro-ruse dhe antiperëndimore, ai ka të ngjarë ta konsiderojë BiH një objektiv ideal për një fitore që është ushtarakisht e përshtatshme dhe simbolike. Ambasadori rus në Bosnje ka shtuar presionin së fundmi duke thënë:
Nëse [Bosnja dhe Hercegovina] vendos të jetë anëtare e ndonjë aleance, kjo është një çështje e brendshme. Përgjigja jonë është një çështje tjetër. Shembulli i Ukrainës tregon atë që ne presim. Nëse ka ndonjë kërcënim, ne do të përgjigjemi.
Situata e brendshme në BiH i ndërlikon më tej gjërat. Njësia me shumicë serbe e vendit, RS, mbetet nën udhëheqjen e Milorad Dodik, një nga përfaqësuesit më të devotshëm të Putinit. Dodik ka deklaruar vazhdimisht qëllimin e tij për të shpërbërë shtetin boshnjak me forcë, nëse është e nevojshme. Për të realizuar ambiciet e tij irredentiste, Dodik ka kaluar pjesën më të madhe të 16 viteve të tij si udhëheqës de fakto i RS-së, duke ndërtuar kapacitetet e sigurisë dhe ushtarake të entitetit në shkelje të drejtpërdrejtë të kushtetutës së Bosnjës. Në këtë proces, Federata Ruse nën Vladimir Putin ka qenë aleati i tij më mbështetës.
Një raport i mëparshëm nga Instituti i Kërkimeve të Politikës së Jashtme dokumentoi policinë dhe forcat e sigurisë të RS duke marrë trajnime dhe pajisje dukshëm të ngjashme me atë të një ushtrie – me mbështetje të konsiderueshme ruse. Në shkelje të drejtpërdrejtë të PDSH-së, Ministria e Brendshme e RS ka blerë dhe parakaluar armë të shumta të nivelit ushtarak çdo vit gjatë disa viteve të fundit. Për më tepër, rusët kanë ndihmuar organizatat ekstremiste të rrisin kapacitetet për luftë hibride. Ujqërit e natës janë organizata më e shquar pro-ruse në rajon dhe ata e kanë bërë të njohur praninë e tyre për gati një dekadë, duke përfshirë vizitat në Serbi nga udhëheqësi i tyre, i njohur si “Kirurgu”, i cili ishte një figurë kyçe në pushtimin e Krimesë nga Rusia.
Rusia ushtron gjithashtu ndikim të rëndësishëm në mediat boshnjake. Ndërsa Rusia ka qenë prej kohë një burim dezinformimi, një artikull i fundit në Revistën e NATO-s raporton se që nga fillimi i pandemisë COVID-19, sulmi rus në hapësirën e informacionit në Ballkan është bërë veçanërisht intensiv, duke reflektuar disa nga të njëjtat trope retorike, me të cilat regjimi justifikon pushtimin e tij në Ukrainë. Raporti i NATO-s e identifikon BiH-në si një nga vendet më të prekura nga fushatat e dezinformatave ruse. Temat më të zakonshme të identifikuara përfshijnë “demonizimin e Shteteve të Bashkuara dhe NATO-n”, “paraqitjen e BE-së si të dobët dhe të ndarë”, “reklamimin e fuqisë ushtarake ruse” dhe “përforcimin e perceptimeve të kërcënimit, miteve dhe tensioneve etnike”.
Këto tregime shërbejnë si ind lidhës midis agresionit rus në Ukrainë dhe planeve të Kremlinit për Ballkanin Perëndimor. Siç u përmend, lufta e Putinit në Ukrainë është një pjesë e objektivit të tij më të gjerë gjeopolitik për të kundërshtuar atë që ai e sheh si hegjemoninë perëndimore përmes konfrontimit me SHBA-në, BE-në, NATO-n dhe rendin ekzistues ndërkombëtar më gjerësisht. Brenda kësaj matrice ideologjike, B&H shquhet si një objektiv për shkak të historisë së saj të fundit si dhe klimës aktuale sociale dhe politike.
A mund të vuajë Bosnja të njëjtin agresion si Ukraina nëse BiH do të vazhdojë përpjekjen e saj për t’u bashkuar me NATO-n? Sanksionet perëndimore, duke përfshirë ndalimin e avionëve në pronësi ruse, e bëjnë të pamundur vendosjen e trupave ruse. Megjithatë, kapacitetet hibride të përfaqësuesve rusë e bëjnë Bosnjën të pambrojtur ndaj destabilizimit. Pas më shumë se një dekade mohimi se, dështimi i aftësive të saj parandaluese po krijon një vakum sigurie në vend, BE ka pranuar se ka një boshllëk që duhet të plotësohet me trupa shtesë. Në vitin 2004, BE-ja krijoi një forcë shumëkombëshe stabilizuese (EUFOR ALTHEA, pasardhëse ligjore e SFOR-it), e cila u ngarkua me zbatimin e Aneksit 1-A dhe Aneksit 2 të PDSH-së. EUFOR ALTHEA që atëherë ka pasur rolin kryesor stabilizues, të paqes nën aspektet ushtarake të PDSH-së. Ekspertët kanë paralajmëruar për më shumë se një dekadë se qëndrimi aktual i EUFOR-it përbënte një hendek parandalues. Misioni EUFOR është përmirësuar kohët e fundit me mbërritjen e 500 trupave nga katër vende të BE-së, tre prej të cilave janë gjithashtu anëtarë të NATO-s. Një minimum prej 5,000 trupave kërkohen, nëse duam që misioni i EUFOR të zbatohet me sukses – shumë larg nga niveli aktual i trupave prej 1,100.
Në vend që të fokusohen në mbylljen e hendekut të sigurisë, BE-ja dhe SHBA-ja kanë marrë një vendim të çuditshëm për t’u fokusuar në negociatat mbi ligjin zgjedhor të vendit – duke fuqizuar drejtpërdrejt përfaqësuesit e Rusisë në Bosnje, të cilët duan ndryshimin e ligjit për t’i dhënë më shumë peshë votave të zgjedhësve të tyre. Duke marrë parasysh premtimet e përsëritura të fushatës së Bidenit se të drejtat e njeriut dhe demokracia do të jenë qendrore për politikën e tij të jashtme dhe përdorimin e pozitave të tij parimore pro-Bosnjës dhe antigjenocidit nga vitet 1990 për të gjykuar votuesit boshnjako-amerikanë në shtetet kyçe, si Iowa në 2020 , është befasuese që administrata Biden do të mbështeste një përpjekje de fakto për të ndarë më tej Bosnjën sipas vijave etnike.
BE në fakt hoqi dorë nga mundësia e sanksionimit të liderit secesionist serb të Bosnjës, Milorad Dodik dhe aleatit të tij kroat boshnjak Dragan Çoviç, duke iu dorëzuar kërkesave të kryeministrit hungarez Victor Orban për të ndryshuar kërkesat e votimit nga shumica e peshuar në unanimitet më 19 mars 2022.
Është koha e fundit për një ndryshim në politikën perëndimore në rajon. Mohimi i mundësisë së Putinit për të destabilizuar Ballkanin Perëndimor mund të arrihet shpejt me dy hapa kyç që mund të ndërmarrë Perëndimi. Së pari, duke përdorur instrumentet e ofruara për Perëndimin nga PDSH, veçanërisht Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR), e cila mund të largojë nga detyra zyrtarët që mendohet se pengojnë zbatimin e Marrëveshjes. Bazuar në Shtojcën 10, Këshilli për Zbatimin e Paqes (PIC) i kërkoi në vitin 1997 “Përfaqësuesit të Lartë të largonte nga detyra zyrtarët publikë që shkelin angazhimet ligjore dhe Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit, dhe të vendosë ligje siç e sheh të arsyeshme nëse organet legjislative të Bosnje dhe Hercegovinës dështojnë për ta bërë këtë.” Përdorimi i kompetencave të OHR-së për të hequr Dodik-un për shkeljen e PDSH-së, do të ndikonte shumë në dërgimin e mesazhit të duhur për vendosmërinë perëndimore për të mbrojtur stabilitetin e rajonit. Ky nuk do të ishte një vendim i paprecedentë, pasi OHR ka shkarkuar tashmë mbi 100 zyrtarë që kanë shkelur rendin kushtetues në vend. Paqja në Bosnje u ruajt për gati 27 vjet nga një angazhim i Perëndimit ndaj rendit të pasluftës në vend, duke përfshirë përdorimin muskulor të mekanizmave të zbatimit të PDSH-së. Tani nuk është koha për t’u turpëruar për t’i përdorur ato sërish.
Së dyti, NATO duhet të përshpejtojë procesin e anëtarësimit të Bosnjës. Meqenëse ka një shans të arsyeshëm që – edhe nëse nuk shkarkohet nga OHR – Dodik të humbasë zgjedhjet e përgjithshme të tetorit në Bosnje, NATO duhet të jetë gati të përdorë periudhën e ardhshme katërvjeçare për të pranuar Bosnjën si anëtare. Më e rëndësishmja, Bosnja po zbaton me sukses Planin e Veprimit të Anëtarësimit në NATO. Forcat e Armatosura të Bosnjës kanë demonstruar gatishmëri dhe ndërveprueshmëri gjatë stërvitjeve të fundit dypalëshe me Ushtrinë e SHBA-së në Bosnje, të cilat ishin pjesë e stërvitjes Defender Europe 21. Prandaj, anëtarësimi në NATO është një mundësi realiste afatshkurtër për Bosnjën. Duke marrë parasysh se sa ngurrues janë rusët për të sulmuar anëtarët e NATO-s, Bosnja do të ishte në mënyrë efektive jashtë gamës së sulmeve hibride dhe proxy të Putinit dhe do të pushonte së qeni thelbi i butë i arkitekturës evropiane të sigurisë.
Lufta tragjike e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës është një kujtesë e dhimbshme se qetësimi i ngacmuesve nuk është kurrë një zgjidhje afatgjatë. Pranimi me taktikat e krahut të fortë të Dodik-ut dhe Coviç-it është e njëjta strategji që Perëndimi shpresonte se do ta kënaqte Putinin. Paqësimi mund të përfundojë duke ndihmuar aktorët keqdashës të destabilizojnë Bosnjën dhe Ballkanin.
*Rreth autorit: Reuf Bajrović (@ReufBajrovic) Është Zëvendës President në Aleancën SHBA-Evropë në Uashington, DC. Më parë, ai ka shërbyer si president i Institutit të Demokracive në zhvillim në Uashington, DC dhe president i partisë politike Aleanca Qytetare në Bosnje dhe Hercegovinë.