Nga Syed Raiyan Amir [ Eurasia Review, 12 nëntor 2024]
Politika e fuqive të mëdha është ndikuar prej kohësh nga një ndërlidhje komplekse e motivimeve psikologjike dhe interesave ekonomike. Psikologjia politike gërmon se si perceptimet, paragjykimet dhe ideologjitë drejtojnë vendimet e liderëve dhe kombeve, ndërsa ekonomia politike analizon se si burimet, dinamika tregtare dhe politikat ekonomike përcaktojnë marrëdhëniet e pushtetit dhe ndikojnë në strategjitë globale. Së bashku, këto disiplina ndriçojnë forcat themelore që formojnë ambiciet, rivalitetet dhe aleancat që karakterizojnë politikat e fuqive të mëdha, duke ofruar njohuri mbi strategjitë e përdorura nga kombet në ndjekje të dominimit dhe sigurisë.
Rrënjët historike të pushtetit dhe psikologjisë
Historikisht, dinamikat e fuqive të mëdha janë ndikuar nga faktorë psikologjikë dhe ekonomikë. Qasja realpolitike, që shpesh i atribuohet Niccolò Machiavelli-t dhe Otto von Bismarck-ut, theksoi fuqinë dhe pragmatizmin, të bazuar në një kuptim psikologjik të interesit vetjak dhe të mbijetesës. Udhëheqësit si Bismarck përdorën në mënyrë strategjike fuqinë ekonomike për të konsoliduar aleancat dhe për t’iu kundërvënë rivalëve, duke ilustruar sesi mprehtësia psikologjike dhe aftësia ekonomike kanë qenë qendrore për ruajtjen e ndikimit.
Epoka e Luftës së Ftohtë e shekullit të 20-të nënvizon më tej ndikimin e psikologjisë politike dhe ekonomisë në sjelljen e fuqive të mëdha. Lufta ideologjike midis Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik u nxit nga elementë psikologjikë, të tillë si frika e shkatërrimit reciprok të sigurtë, si dhe konkurrenca ekonomike për ndikim nëpërmjet ndihmës për zhvillim dhe marrëveshjeve tregtare me vendet aleate. Ky rivalitet bipolar ilustron se sa thellësisht faktorët psikologjikë dhe ekonomikë përcaktojnë jo vetëm marrëdhëniet dypalëshe, por edhe shtrirjen e shteteve të palëve të treta.
Fuqia ekonomike si një mjet ndikimi
Në politikën bashkëkohore të fuqive të mëdha, ndikimi ekonomik është bërë një mjet kryesor për projektimin e pushtetit dhe sigurimin e aleancave. Koncepti i Joseph Nye për “fuqinë e butë” nënvizon se si strategjitë ekonomike – të tilla si marrëveshjet tregtare, investimet në infrastrukturë dhe ndihma ekonomike – u lejojnë kombeve të formësojnë politikën globale pa ndërhyrje të drejtpërdrejtë ushtarake. Për shembull, Iniciativa Kineze Belt and Road (BRI) nuk është vetëm një sipërmarrje ekonomike, por një strategji gjeopolitike që synon shtrirjen e ndikimit në të gjithë Azinë, Afrikën dhe Evropën. Nëpërmjet BRI, Kina po kënaq interesat ekonomike dhe po formëson rreshtimet politike globale, duke reflektuar rolin e dyfishtë të psikologjisë politike dhe ekonomisë në strategjinë e saj ndërkombëtare.
Sanksionet ekonomike, siç zbatohen nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian kundër rivalëve, tregojnë më tej se si ekonomia politike ndërthuret me taktikat psikologjike. Sanksionet nxisin ndërvarësinë ekonomike për të detyruar shtetet të bëjnë ndryshime politikash pa konflikt të armatosur, duke përfituar nga presionet psikologjike të shqetësimit financiar dhe frikës nga izolimi. Ky mjet ilustron se si masat ekonomike mund të synojnë qëndrueshmërinë psikologjike të një shteti, duke synuar dobësimin e moralit dhe krijimin e presionit të brendshëm politik.
Drejtuesit psikologjikë prapa vendimmarrjes strategjike
Dimensioni psikologjik i politikës së fuqive të mëdha shpesh përqendrohet në identitetin kombëtar, prestigjin dhe nevojën e perceptuar për siguri. Udhëheqësit e fuqive të mëdha shpesh ndikohen nga paragjykimet njohëse, të tilla si teoria e perspektivës, e cila sugjeron që vendimmarrësit i japin përparësi shmangies së humbjeve sesa arritjes së përfitimeve ekuivalente. Kjo neveri ndaj humbjes shpesh i shtyn shtetet të aplikojnë politika të jashtme agresive dhe t’i rezistojnë ndryshimeve që mund të zvogëlojnë statusin e tyre, edhe nëse strategji të tilla janë të kushtueshme. Për shembull, aneksimi i Krimesë nga Rusia në vitin 2014, pavarësisht sanksioneve ekonomike, pasqyron një vendim të nxitur nga identiteti kombëtar dhe neveria ndaj humbjeve, duke i dhënë përparësi lidhjeve historike dhe interesave strategjike mbi shqetësimet ekonomike.
Identiteti dhe statusi kombëtar janë gjithashtu shtytës psikologjikë kritikë. Hulumtimi mbi teorinë e identitetit social, i prezantuar fillimisht nga Henri Tajfel, zbulon se si grupet e përcaktojnë veten duke u dalluar nga “të tjerët”. Në politikën e fuqive të mëdha, kjo përkthehet në një ndjekje të statusit dhe njohjes në skenën globale. Për shembull, Shtetet e Bashkuara dhe Kina shpesh angazhohen në sinjalizime psikologjike, secila duke promovuar sistemin e saj – demokracinë kundrejt kapitalizmit autoritar – si superior, ndërsa konkurrojnë për udhëheqje në organizatat globale si Kombet e Bashkuara dhe Organizata Botërore e Shëndetësisë.
Rivalitetet gjeopolitike dhe konkurrenca ekonomike
Konkurrenca ekonomike midis fuqive të mëdha nxit rivalitetet, ku ekonomia politike luan një rol të rëndësishëm në formimin e aleancave, politikave tregtare dhe kontrollit të burimeve. Konkurrenca për epërsi teknologjike në fusha si inteligjenca artificiale (AI) dhe llogaritja kuantike ilustron se si fuqia ekonomike mbështet ndikimin gjeopolitik. Vende si Shtetet e Bashkuara dhe Kina investojnë shumë në teknologji, duke e parë atë si një aset ekonomik dhe një avantazh strategjik në inteligjencën, mbrojtjen dhe produktivitetin ekonomik.
Rivaliteti mbi mineralet e rralla të tokës – një burim kyç për elektronikën e avancuar dhe teknologjinë e gjelbër – thekson më tej vlerën strategjike të aseteve ekonomike në konkurrencën e fuqive të mëdha. Ndërsa Kina kontrollon shumicën e prodhimit të tokës së rrallë, fuqi të tjera si Shtetet e Bashkuara, Japonia dhe Bashkimi Evropian po zhvillojnë politika për të diversifikuar zinxhirët e tyre të furnizimit. Kjo konkurrencë pasqyron jo vetëm interesat ekonomike, por edhe dimensionet psikologjike të mosbesimit, konkurrencës dhe dëshirës për siguri ndaj ndërprerjeve të furnizimit.
Roli i Psikologjisë Politike të brendshme në formimin e Politikës së Jashtme
Opinioni publik i brendshëm dhe ndjenja kombëtare ndikojnë ndjeshëm në politikën e fuqive të mëdha. Udhëheqësit shpesh kujdesen për presionet e brendshme psikologjike, si nacionalizmi, për të fituar mbështetjen e publikut për iniciativat e politikës së jashtme. Koncepti i Graham Allison-it për “Kurthin e Thucydidit” argumenton se fuqitë në rritje (si Kina) dhe fuqitë e etabluara (si Shtetet e Bashkuara) janë të prirura për konflikt për shkak të mosbesimit dhe konkurrencës reciproke. Këto baza psikologjike formojnë mënyrën se si politika e brendshme ndikon në politikën e jashtme, pasi udhëheqësit kërkojnë të mbledhin mbështetjen e publikut duke i inkuadruar shtetet rivale si kërcënime për sigurinë dhe identitetin kombëtar.
Zgjedhjet dhe ciklet politike ndikojnë gjithashtu në sjelljen e fuqive të mëdha. Politikanët shpesh miratojnë politika të jashtme agresive për të apeluar ndaj ndjenjave nacionaliste gjatë zgjedhjeve, duke krijuar përshkallëzime afatshkurtra në politikën globale. Kjo tendencë është e dukshme si në demokraci ashtu edhe në regjime autoritare, ku liderët kërkojnë të unifikojnë opinionin publik përmes qëndrimeve të politikës së jashtme që theksojnë forcën dhe qëndrueshmërinë.
Lufta Psikologjike dhe Komunikimi Strategjik
Operacionet psikologjike dhe lufta e informacionit janë gjithnjë e më qendrore për konfliktet e fuqive të mëdha. Fushatat e dezinformimit, spiunazhi kibernetik dhe propaganda shfrytëzojnë paragjykimet njohëse, duke formuar opinionin publik dhe duke minuar kohezionin social të kundërshtarëve. Përdorimi i luftës së informacionit nga Rusia në zgjedhjet e vitit 2016 në SHBA tregon se si taktikat psikologjike mund të ndikojnë në peizazhin politik të shteteve rivale, duke i destabilizuar ato nga brenda.
Ndikimi mediatik i Kinës në Afrikë dhe Azi gjithashtu ilustron taktikat psikologjike në strategjinë gjeopolitike. Duke kontrolluar narrativat përmes mediave shtetërore, Kina kërkon të formësojë perceptimet e modelit të saj të lidershipit, duke sfiduar ndikimin perëndimor në rajonet në zhvillim. Strategji të tilla psikologjike plotësojnë investimet ekonomike, duke synuar të nxisin ndjenjën pozitive publike dhe mbështetjen politike në rajone me vlerë strategjike.
Konkluzioni
Marrëdhënia midis psikologjisë politike dhe ekonomisë politike është thelbësore për të kuptuar kompleksitetin e politikës së fuqive të mëdha. Faktorët psikologjikë si identiteti, statusi dhe perceptimi i kërcënimeve drejtojnë vendimet strategjike, ndërsa asetet dhe politikat ekonomike ofrojnë mjetet për të zbatuar këto strategji. Ndërsa dinamikat e fuqisë globale vazhdojnë të ndryshojnë, konvergjenca e psikologjisë politike dhe ekonomisë do të mbetet thelbësore në formësimin e sjelljes dhe ambicieve të fuqive të mëdha, duke nënvizuar lidhjen e qëndrueshme midis psikikës njerëzore, interesave ekonomike dhe ndjekjes së ndikimit global. [Përktheu: ISHGJ]
