Përballë protestave të vazhdueshme politike në vend, presidenti serb po ecën në një litar të tendosur gjeopolitik: duke u afruar me Pekinin dhe Moskën, ndërsa njëkohësisht kundërshton Brukselin.
[The Geopost]
Presidenti serb Aleksandar Vuçiq po kalon valën multipolare. Ai po zvarrit bisedimet e pranimit në BE, ndërkohë që po krijon lidhje më të ngushta me SHBA-në, Rusinë dhe Kinën.
Serbia është një nga dhjetë vendet që po negociojnë anëtarësimin në BE, një proces që filloi në vitin 2014. Për Vuçiqin, anëtarësimi premton burime financiare, akses në treg dhe legjitimitet – por kërkon gjithashtu reforma dhe një zgjidhje për çështjen e Kosovës.
Publikisht, Vuçiq ka miratuar një qëndrim pro-evropian dhe e ka paraqitur anëtarësimin në BE si një qëllim kombëtar. Në praktikë, ai po thellon marrëdhëniet me fuqitë botërore rivale: Kina po ndërton autostradat e Serbisë dhe Rusia po furnizon energjinë e saj. Brukseli vazhdon të ofrojë legjitimitet, pavarësisht ritmit të ngadaltë të reformave. Ky akt balancimi i ka mundësuar Vuçiqit të pozicionohet si reformator dhe sundimtar rajonal.
Aftësia e Vuçiqit për të ecur në një litar të tendosur midis Perëndimit, Rusisë dhe Kinës është pjesërisht rezultat i lodhjes nga zgjerimi në Bruksel, gjë që po e zvogëlon ndikimin e tij. Ndërkohë, Serbia vazhdon të shtypë lirinë e medias dhe të drejtat demokratike. Kjo i ka dhënë Vuçiqit mundësinë për t’u angazhuar me fuqitë rivale, ndërkohë që flet me zë të ulët për integrimin në BE.
«Ai po përpiqet të ngatërrohet dhe të fitojë disa avantazhe taktike, afatshkurtra», i tha parlamentit Filip Ejdus, profesor i studimeve të sigurisë në Universitetin e Beogradit. “Bazohet në idenë se në një botë gjithnjë e më shumëpolare, ka më shumë kuptim të mbrohesh sesa të bëhesh aleat me një nga fuqitë e mëdha.”
Gjatë një vizite në Serbi më 22 maj, shefja e politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas, i tha Vuçiqit se “nuk ka rrugë të shkurtra për anëtarësim”, duke shtuar se “hapat e ardhshëm përfshijnë lirinë e medias, luftën kundër korrupsionit dhe reformën zgjedhore”. Në fillim të muajit, Presidenti i Këshillit Evropian, António Costa, e përshkroi pranimin e Serbisë si një “proces ndërtimi besimi” dhe bëri thirrje për reforma të shpejta për të hapur kapitullin tjetër të negociatave.
Pavarësisht këtij inkurajimi diplomatik, rruga e Serbisë drejt anëtarësimit ka ngecur kryesisht. Që nga fillimi i negociatave në vitin 2012, Serbia ka hapur zyrtarisht 22 nga 35 fushat e reformës, të njohura si “kapituj”, por ka përfunduar vetëm dy. Me reformat demokratike që duket se kanë ngecur, Vuçiq vazhdon të rezistojë ndaj përafrimit të plotë me politikën e jashtme të BE-së, veçanërisht në lidhje me Ukrainën.
Strategjia e Vuçiqit i ka fituar atij disa pikë në vend midis të djathtëve dhe nacionalistëve. Por protestat e udhëhequra nga studentët vazhdojnë ta trondisin vendin. Ata po protestojnë kundër korrupsionit qeveritar pasi 16 persona vdiqën kur çatia e një stacioni treni në qytetin e Novi Sadit nëntorin e kaluar.
Ndërsa fuqitë globale konkurrojnë për ndikim në Ballkanin Perëndimor, Serbia është bërë një gur prove për ndikimin e BE-së në fqinjësinë e saj. Por pa pasoja për kthim prapa demokratik, autokratët inkurajohen dhe kufijtë e ndikimit gjeopolitik të Brukselit zbulohen.
Ndikimi në rënie i BE-së në Beograd
Ndërsa Serbia balancon midis fuqive të ndryshme gjeopolitike, ajo vazhdon të legjitimohet nga krerët e shteteve dhe qeverive të BE-së. Ata e mirëpritën Vuçiqin si aleat, iu referuan “fatit demokratik” të Serbisë dhe deklaruan se BE-ja në tërësi nuk mund të ekzistojë pa Serbinë.
Në letër, Serbia është më afër anëtarësimit në BE sot sesa në të kaluarën. Megjithatë, në realitet, vendi është larguar edhe më shumë nga standardet dhe rregullat e BE-së. Blloku përballet gjithashtu me një numër sfidash ekzistenciale, duke përfshirë rikthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, luftën e vazhdueshme të Rusisë në Ukrainë – fillimisht një katalizator për axhendën e zgjerimit – dhe regresin e sundimit të ligjit midis anëtarëve ekzistues.
“BE-ja është në krizën e vet… dhe për këtë arsye nuk është në gjendje të flasë qartë për shumë çështje dhe politika të ndryshme”, tha para parlamentit Marko Kmeziq, një studiues në Qendrën për Studime të Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit.
Lidhur me Ukrainën, Beogradi ka eksportuar municione në Kiev përmes palëve të treta, por Vuçiq nuk ka arritur ta dënojë pushtimin rus – ai madje shkoi aq larg sa të festonte Ditën e Fitores në Moskë së bashku me Presidentin rus Vladimir Putin në fillim të majit.
«Mendoj se kjo është një provë për BE-në», tha para parlamentit Radomir Lazović, bashkëkryetar i Frontit të Majtë të Gjelbër (ZLF) në Asamblenë Kombëtare Serbe. “Nëse ai mund t’i bëjë këto gjëra dhe të jetë ende kampioni i tyre i integrimit evropian, siç tha Ursula von der Leyen, atëherë mendoj se kjo thotë shumë për hipokrizinë e Unionit.”
Edhe pse Vuçiq ka bërë marrëveshje të dobishme për BE-në – të tilla si furnizimi i armëve në Ukrainë, nënshkrimi i një marrëveshjeje litiumi me Gjermaninë dhe blerja e avionëve ushtarakë nga Franca – kjo nuk i ka zbutur tendencat e tij të forta apo përqafimin e tij ndaj Kremlinit.
“Ai i mban të gjithë të lumtur dhe kjo i jep njëfarë ndikimi kur bëhet fjalë për politikë. BE-ja nuk sheh alternativë ndaj sundimit të tij në Serbi”, tha Kmeziq.
Manovrat diplomatike të Vuçiqit ndihmojnë në ruajtjen e pushtetit të tij, ndërkohë që përparojnë prioritetet kryesore ekonomike të BE-së, veçanërisht ato që lidhen me burimet e pasura natyrore të Serbisë, siç është depozita e madhe e litiumit në Jadar.
«Edhe pro-evropianët ndihen të braktisur nga BE-ja», tha Ejdus. Ish-kancelari gjerman Olaf Scholz dhe udhëheqës të tjerë të BE-së “i dhanë përparësi qëllimeve të tyre strategjike për metalet e rralla dhe litiumin, si dhe industrinë e automobilave dhe konkurrencën me kinezët në automjetet elektrike, mbi ‘problemet e vogla’ me demokracinë serbe”, shtoi ai.
Duke luajtur Lindje kundër Perëndimit
Vuçiq ka qenë prej kohësh pro BE-së në letër. Kur Serbia mori statusin e kandidatit për në BE në vitin 2012, ajo bëri një sërë lëshimesh. Ai pranoi të njihte pavarësinë e Kosovës pas luftës serbo-kosovare dhe të afrohej më shumë me standardet e BE-së mbi sundimin e ligjit, biznesin dhe të drejtat e njeriut – por pak përparim është bërë në të gjitha këto angazhime.
Ndërkohë, Vuçiq ka thelluar marrëdhëniet me Pekinin. Kina ka investuar më shumë se 10 miliardë dollarë në Serbi si pjesë e Iniciativës së saj “Një Brez, një Rrugë”, ku shumica e këtyre parave shkojnë në infrastrukturë, siç janë urat, ndërtesat dhe transporti.
Kina e forcoi pozicionin e saj në Beograd gjatë pandemisë Covid-19 duke dërguar ekspertë dhe pajisje mbrojtëse personale (PPE) në Serbi për të ndihmuar në luftimin e pandemisë. Në atë kohë, Vuçiq tha se “nuk ka solidaritet evropian” dhe se “Serbia tani po i kthen sytë nga Kina”.
“Mendoj se Covid ishte pika e kthesës ku kinezët hynë vërtet në rajon si një nga lojtarët kryesorë”, tha Ejdus.
Një tjetër lojtar i rëndësishëm është Rusia, marrëdhëniet energjetike të së cilës me rajonin ekzistonin edhe para Vuçiqit. Në vitin 2008, Serbia shiti 51 përqind të aksioneve të kompanisë së saj të naftës dhe gazit NIS te Gazprom i Rusisë për 400 milionë euro dhe 550 milionë euro në investime të zotuara; Gazprom më vonë e rriti pjesëmarrjen e tij në 56.5%.
Megjithatë, roli i Rusisë në Serbi shkon përtej investimeve ekonomike. Mbetet një aleat i rëndësishëm politik dhe i inteligjencës, duke e mbrojtur Beogradin nga presioni ndërkombëtar mbi çështjen e Kosovës. Të dyja palët kanë qenë të bllokuara në një konflikt të ngrirë që kur Kosova, një ish-provincë serbe, shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë në vitin 2008, pas një lufte brutale në fund të viteve 1990. Serbia refuzon ta njohë shtetësinë e Kosovës dhe mbështetet shumë në të drejtën e vetos së Rusisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për të bllokuar njohjen ndërkombëtare të Kosovës.
Kjo e ka inkurajuar Serbinë që të mos e mbështesë plotësisht Perëndimin në çështje të rëndësishme gjeopolitike. Mbështetja vjen me një kosto të vogël për Rusinë dhe në këmbim i siguron asaj një marrëveshje të favorshme për energjinë. “Kjo është arsyeja pse Serbia e pati shumë të vështirë t’i bashkohej politikës së jashtme dhe të sigurisë së BE-së mbi sanksionet, sepse ka frikë se Rusia nuk do të jetë më në gjendje të vërë veton në çështjen e Kosovës”, tha Ejdus.
Në të njëjtën kohë, Vuçiq i është afruar edhe SHBA-së. Deri vonë, Beogradi, nën udhëheqjen e dhëndrit të Trump, Jared Kushner, po ecte përpara me planet për të ndërtuar një hotel luksoz prej 500 milionë dollarësh mbi mbetjet e dëmtuara të ish-Ministrisë së Mbrojtjes Jugosllave, e cila u bombardua nga avionët e NATO-s në vitin 1999.
Rritja e lëvizjes protestuese në Serbi
Në vend, Vuçiq përballet me pakënaqësi në rritje për çështjet mjedisore, favorizimin e klientëve dhe mosfunksionimin e qeverisë. Që nga shembja e stacionit të trenit në Novi Sad, protestuesit kanë denoncuar mashtrimin endemik dhe kanë kërkuar transparencë më të madhe qeveritare.
Stacioni ishte rinovuar së fundmi si pjesë e një rindërtimi të udhëhequr nga kinezët që filloi në vitin 2021 dhe, sipas autoriteteve lokale, përmbushi “standardet evropiane” deri në korrik 2024. Dokumentet kryesore të projektit janë klasifikuar.
Pas dorëheqjes së ish-kryeministrit Milos Vuçiq mes protestave në janar, një kabinet i ri u konfirmua në prill nën drejtimin e të sapoardhurit politik Djuro Macut, një aleat i Vuçiq. Shumica e ministrave – 22 nga 30 – mbetën në detyrë dhe roli i kryeministrit është kryesisht ceremonial. Për shumë protestues të rinj, riorganizimi i kabinetit ishte thjesht kozmetik, duke dështuar në adresimin e frustrimeve sistemike.
“Ne nuk po punojmë kundër Vuçiqit. Ky nuk është qëllimi ynë. Nuk na intereson ai”, tha para parlamentit Aleksandra, 23 vjeç, një studente në Universitetin e Novi Sadit e cila ka marrë pjesë në protesta që nga dhjetori.
“Ne duam që institucionet tona të funksionojnë, jo përmes kukullave të vendosura atje për të drejtuar funksionet. Ne duam që ato të funksionojnë si institucione të pavarura, siç duhet”, shtoi ajo.
Studentët protestues kanë bërë thirrje për zgjedhje të parakohshme parlamentare, të cilat aktualisht janë planifikuar të mbahen në fillim të vitit 2027.
Veljko, 23 vjeç, i cili së fundmi është bashkëorganizator i një proteste me biçikleta nga Novi Sadi në Strasburg, e cila bëri bujë në media, tha: “Shpresojmë t’u kemi treguar njerëzve se jemi gati të bëjmë një ndryshim dhe se kemi nevojë për mbështetje.”
Vuçiq ndonjëherë i ka fajësuar protestat “aktorët perëndimorë” si CIA dhe i ka quajtur ato një “revolucion me ngjyra”. Për një audiencë perëndimore, kjo sugjeron përfshirjen e Rusisë.
Deri më tani, nuk ka shenja se protestat do të qetësohen. Ajo që doli nga pikëllimi i publikut është kondensuar në një kërkesë ndërgjeneracionale për ripërtëritje institucionale.
“Ne u treguam njerëzve se regjimi nuk është i pamposhtur. Deri në tetor, ideja mbizotëruese ishte se ata ishin të pamposhtur dhe të pazëvendësueshëm”, tha Veljko. “Ne u treguam atyre se ky nuk është rasti, se edhe njerëzit e vegjël mund të ngrihen dhe të ngrenë zërin.”/The Parliament/
