Serbi-Kosovë: Lufta e dezinformimit
Nga IFIMES
Me afrimin e fundit të vitit 2023, tensionet në marrëdhëniet mes Serbisë dhe Kosovës janë në rritje. Pushtimi rus i Ukrainës, së bashku me zgjedhjet lokale në komunat e Mitrovicës, Leposaviqit, Zveçanit dhe Zubin Potokut të Kosovës veriore, të cilat u bojkotuan nga anëtarët e komunitetit shumicë serbe, kanë çuar në një rritje të tensioneve dhe dhunës.
Në shkurt 2023, të dërguarit nga Franca, Gjermania, BE, SHBA dhe Italia u takuan me presidentin serb Aleksandar Vuçiç (SNS) dhe kryeministrin kosovar Albin Kurti (LVV) në përpjekje për t’i bindur ata të nënshkruajnë një plan që synon qetësimin e tensioneve. dhe arritjen e normalizimit të plotë të marrëdhënieve. Rezultati ishte Marrëveshja e panënshkruar e Ohrit, e cila përshkruan angazhimet specifike të palëve për zbatimin. Kohët e fundit, Azerbajxhani nisi një operacion ushtarak, duke rimarrë me sukses enklavën secesioniste të Nagorno-Karabakut, një ngjarje që rrjedhimisht jehon në implikimet e saj për situatën në Kosovë.
Incidenti i izoluar i armatosur në katundin Banjë [Banjska] më 24 shtator 2023, kur një grup serbësh vendas u përleshën me policinë e Kosovës, përkeqësoi më tej shqetësimet në mesin e popullatës vendase dhe rriti tensionet. Milan Radoiçiq mori përgjegjësinë, duke deklaruar se ishte i pranishëm në Banjë me një grup serbësh vendas me qëllim që të inkurajonte “popullsinë serbe në atë rajon për t’i bërë rezistencë terrorit të përditshëm të cilit i nënshtrohen”. Pasojat e konfliktit të Banjës rezultuan në humbjen e jetës së një polici të Kosovës dhe tre serbëve. Që atëherë, qeveria e Kosovës ka kërkuar vazhdimisht sanksione ndaj Serbisë, duke e akuzuar atë për bashkëpunim në sulmin ndaj policisë së Kosovës. Në anën tjetër, misioni ushtarak i NATO/KFOR-it e ka hedhur poshtë vazhdimisht mundësinë e ‘marrjes së detyrave policore’ nga policia e Kosovës. Palë të shumtë të interesit po nxisin ‘zbërthimin e Kosovës’ secili duke ndjekur interesat e tyre përkatëse dhe duke ushtruar ndikim. Hedhja e fajit ekskluziv mbi një aktor të vetëm, Serbinë, apo presidentin e saj Aleksandar Vuçiq, pa një hetim të plotë të pavarur, do të tregonte mungesë profesionalizmi dhe kujdesi të duhur, pasi Serbia nuk ka pasur autoritet efektiv në Kosovë për më shumë se dy dekada. Kosova është një ekuacion kompleks i mbushur me elementë dhe variabla të shumtë, vendas dhe të huaj. Nëse bashkësia ndërkombëtare, e cila gjithnjë e më shumë po bëhet pjesë e problemit në Kosovë, dështon të ndryshojë qasjen e saj në adresimin e kësaj çështjeje të vazhdueshme, rezistenca spontane e popullatës serbe nuk duhet të zhvlerësohet.
Përfaqësuesit e BE-së, Shteteve të Bashkuara, KFOR-it dhe EULEX-it kanë deklaruar se do të presin rezultatet e hetimit para se të ndërmarrin ndonjë veprim në lidhje me Beogradin zyrtar.
Vladimir Bilčík[2], raportuesi i Parlamentit Evropian për Serbinë (EPP), në përgjigje të miratimit të rezolutës për Serbinë në Parlamentin Evropian, deklaroi: “Kjo rezolutë nuk është vetëm një mesazh për njërën palë; dërgon mesazh se e kaluara duhet kapërcyer për të shmangur përsëritjen e saj dhe nxjerr në pah përgjegjësinë e barabartë të Kosovës dhe Serbisë. Nga njëra anë, rezoluta përcjell atë që duhet të bëjë pala serbe, Beogradi, dhe ky është mesazhi kryesor. Megjithatë, ne gjithashtu presim që Prishtina të tregojë një përkushtim serioz ndaj dialogut, negociatave dhe çështjeve që lidhen me dialogun, siç është themelimi i Bashkësisë së Komunave Serbe (BKS), ulja e tensioneve dhe hetimi i plotë i të gjitha incidenteve të dhunshme, duke përfshirë edhe sulmet ndaj serbëve, si ai në prag të Krishtlindjeve të këtij viti. E gjithë kjo është e përshkruar në rezolutë dhe është e rëndësishme.”
Shpërthimi i dhunës në konfliktin izraelito-palestinez dhe implikimet e saj për Kosovën
Sulmi i lëvizjes militante Hamas ndaj Izraelit më 7 tetor 2023, ka futur një dimension të ri në marrëdhëniet ndërkombëtare, duke sjellë implikime për skenën globale, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor, i cili ka disa çështje të pazgjidhura, njëra prej të cilave është edhe Kosova.
Kulmi i tensioneve dhe dhunës, si në botë në përgjithësi ashtu edhe në veri të Kosovës, ka nxitur palët e interesuara ndërkombëtare drejt përfshirjes më të madhe dhe ndjekjes së vazhdueshme të dialogut politik ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Vizitat e fundit të Përfaqësuesit Special të BE-së Miroslav Lajčák, të dërguarit të posaçëm të SHBA-së për Ballkanin Perëndimor Gabriel Escobar, si dhe të këshilltarëve të Presidentit të Francës, kancelarit gjerman dhe kryeministrit të Italisë, të cilët u mblodhën me presidentin serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministrin kosovar, Albin Kurti, e kanë futur procesin e të normalizimit të marrëdhënieve në një dimension të ri.
Vizita e të ashtuquajturës Big Five dërgon një mesazh që nënvizon unitetin e BE-së dhe Shteteve të Bashkuara në angazhimin e tyre ndaj Marrëveshjes për Normalizimin e Marrëdhënieve, të cilën palët arritën më 27 shkurt në Bruksel, së bashku me aneksin e zbatimit të saj të rënë dakord. më 18 mars në Ohër. Megjithatë, pengesat për realizimin e planit mund të vijnë ende nga vendet anëtare të BE-së dhe NATO-s që nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës (Spanja, Sllovakia, Rumania, Qiproja dhe Greqia), si nga Rusia dhe Kina si anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, dhe nga të paktën gjysma e shteteve anëtare të OKB-së që gjithashtu nuk e njohin pavarësinë e Kosovës.
Bullgaria e shfrytëzon situatën aktuale në Kosovë
Kosova është e papërgatitur për të kryer një regjistrim të popullsisë në përputhje me standardet e EUROSTAT-it, në periudhën nga 1 nëntori deri më 15 dhjetor 2023. Regjistrimi ka një rëndësi të konsiderueshme për Kosovën pasi shërben për të mbledhur të dhëna të besueshme që do të informojnë për planifikimin e ardhshëm zhvillimor.
Përderisa metodologjia e OKB-së për regjistrimet e popullsisë nuk mandaton zbulimin e përkatësive etnike dhe fetare, në Kosovë dhe rajon një zbulim i tillë është me interes parësor (kombëtar). Mes tensioneve të përshkallëzuara mes serbëve dhe shqiptarëve, Bullgaria po shfrytëzon situatën aktuale për të ‘identifikuar’ sa më shumë bullgarë në Kosovë dhe për t’u dhënë atyre shtetësinë. Veçanërisht në shënjestër janë boshnjakët dhe goranët, numri i të cilëve pritet të zvogëlohet ndjeshëm për shkak të veprimeve agresive të Bullgarisë, pasi i shndërron ata në ‘bullgarë të porsaformuar’ duke u dhënë atyre shtetësinë dhe dokumentet bullgare. Procesi i bullgarizimit të Kosovës po intensifikohet kryesisht për shkak të regjistrimit të popullsisë së ardhshme, pasi Bullgaria kërkon të legalizojë praninë e bullgarëve në përbërjen demografike të Kosovës. Hapi i ardhshëm do të përfshijë njohjen formale të komunitetit bullgar në kuadër të Kushtetutës së Kosovës, në përputhje me kërkesat e bëra tashmë të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Objektivi është që bullgarët të njihen zyrtarisht si një nga të ashtuquajturat komunitete joshumicë në Kosovë.
Analistët mendojnë se sa i përket dokumenteve të udhëtimit (pasaportave) të lëshuara nga Serbia për serbët e Kosovës, duhet të aplikohet një model i ngjashëm me të ashtuquajturin ‘modeli kroat’, i përdorur nga BE-ja për mbajtësit e pasaportave kroate. Ky model u mundësonte qytetarëve kroatë të udhëtonin lirshëm brenda BE-së, pavarësisht nëse ata banonin në Kroaci, Bosnjë dhe Hercegovinë, apo në ndonjë pjesë tjetër të botës. Shqiptarët nga Kosova, me pasaporta shqiptare, mund të udhëtojnë pa pengesa nëpër Evropë, dhe një marrëveshje e ngjashme duhet të shtrihet edhe për serbët e Kosovës që posedojnë pasaporta serbe të lëshuara në Serbi me vendbanim të regjistruar në Kosovë.
Vuçiq përpiqet të parandalojë një përsëritje të shekullit të 20-të për serbët
Shekulli i 20-të ishte një epokë tragjike për popullin serb dhe Serbinë si komb. Sprovat e tmerrshme të përjetuara gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, si dhe shpërbërja tragjike e ish-Jugosllavisë, kanë lënë pasoja të qëndrueshme.
Kryeministri i parë i zgjedhur në mënyrë demokratike i Serbisë, Zoran Gjingjiq, i cili tragjikisht ra viktimë e një atentati, njëherë reflektoi mbi këto ngjarje duke thënë, ndër të tjera,: “Çështja e një të nesërme më të mirë është gjithmonë e pranishme. Do të doja që njerëzit të fillojnë të besojnë se e nesërmja mund të jetë më e mirë se sot. Filozofia ime e historisë serbe është se ne kemi humbur të gjithë shekullin e 20-të dhe jam i bindur se shekulli i 21-të mund të jetë një epokë e arritjeve tona”.[3]
Me ardhjen në pushtet të Aleksandar Vuçiqit dhe Partisë Progresive Serbe (SNS), Serbia është kthyer sërish në epiqendrën e ngjarjeve në rajon dhe një forcë lëvizëse në integrimet evropiane. Serbia po kalon një ringjallje ekonomike dhe po ndjek me zell anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Ajo ka arritur të mbajë një nivel të lartë të investimeve të huaja çdo vit, që arrijnë në afërsisht pesë miliardë euro në vit, një shifër kjo shumë më e madhe se totali i kombinuar i të gjitha vendeve të tjera të rajonit.
Shekulli 21 është bërë vërtet një epokë mundësish dhe arritjesh për Serbinë. Gjatë historisë, sa herë që Serbia përjetoi përparim të shpejtë, u bënë përpjekje për të ngadalësuar apo edhe penguar rrugën e saj. Kjo u dëshmua në të kaluarën e afërt me vrasjen e kryeministrit Zoran Gjingjiq.
Serbia e ka ripozicionuar dhe riemërtuar me sukses veten në marrëdhëniet rajonale dhe ndërkombëtare, veçanërisht evidente në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, ku presidenti Vuçiq prezantoi në mënyrë efektive paradigmën se “ata nuk mund të fitojnë gjithçka, ndërsa ne nuk fitojmë asgjë”. Për rrjedhojë, Shtetet e Bashkuara kanë miratuar. një qëndrim që mbron zbatimin e plotë të Marrëveshjeve të Brukselit dhe Uashingtonit, me theks të veçantë në krijimin e Bashkësisë së Komunave Serbe (BKS).
Në historinë e kohëve të fundit, Serbia i rezistoi në masë të madhe bashkëpunimit dhe propozimeve të bashkësisë ndërkombëtare, të cilat përfundimisht patën një kosto të lartë. Vuçiq është treguar burrë shteti duke u futur në mënyrë efektive në zgjidhjen e çështjes më sfiduese shtetërore dhe kombëtare, Kosovës, pavarësisht nga të gjitha sfidat dhe rreziqet që vijnë me të. Çdo destabilizim shtesë dhe përkeqësim i situatës së sigurisë në Kosovë prek kryesisht popullatën serbe, pasi paraqet kërcënim për zhdukjen e tyre fizike. Është e domosdoshme të arrihet një konsensus i gjerë shoqëror dhe politik ndërmjet qeverisë në pushtet dhe opozitës lidhur me këtë çështje madhore shtetërore dhe kombëtare, duke marrë parasysh qëndrimin e Kishës Ortodokse Serbe (KOS). Opozita serbe duket se e keqkupton rolin e saj historik; në vend që të jetë opozitë me Vuçiqin, ajo po bëhet gjithnjë e më shumë opozitë e vetë shtetit të Serbisë. Sa i përket Kosovës, pas Sllobodan Millosheviqit, dëmin më të madh për interesat e Serbisë e ka bërë dyshja Boris Tadiq dhe Vuk Jeremiq. Pa arsye të dukshme, ata iniciuan çështjen e ligjshmërisë së pavarësisë së Kosovës para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND) në Hagë, e cila vendosi se shpallja e pavarësisë së Kosovës ishte në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.
Zgjedhjet në Serbi më 17 dhjetor 2023: Kosova ende pret
Zgjedhjet e jashtëzakonshme parlamentare do të mbahen në Serbi, në Krahinën Autonome të Vojvodinës, në qytetin e Beogradit dhe në 65 qytete dhe komuna të tjera më 17 dhjetor 2023. Partitë opozitare kishin bërë thirrje për këto zgjedhje dhe kërkesa e tyre është pranuar nga presidenti Vuçiq.
Analistët argumentojnë se qasja e opozitës është me të meta, pasi ato i bazojnë aktivitetet e tyre politike në antagonizëm ekstrem ndaj Vuçiqit dhe jo në një platformë të shëndoshë politike. Strategjia e tyre për bashkimin e opozitës është e gabuar; në vend që të mblidhen rreth partisë më të vjetër politike, Partisë Demokratike (DS), ata po bashkohen rreth individëve që kanë copëtuar Partinë Demokratike. Kuptimi se ata që e kanë shpërbërë partinë më të madhe politike janë të paaftë për të formësuar të ardhmen e Serbisë po lind gjithnjë e më shumë tek qytetarët. Ajo që tërheq veçanërisht zemërimin e publikut është fakti se disa parti opozitare kanë ‘përvetësuar’ protestat civile kundër dhunës dhe kanë shfrytëzuar tragjeditë e familjeve individuale për ndjekjen e tyre të pushtetit. Bashkëpunimi ndërmjet opozitës serbe dhe kosovare është evident dhe i mirëkoordinuar, me qëllim të përbashkët rrëzimin e qeverisë aktuale me çdo kusht. Nuk ka të dhëna se në të ardhmen e afërt mund të mbahen zgjedhje të parakohshme parlamentare në Kosovë.
Analistët pretendojnë se Serbia ka arritur një zenit historik në zhvillimin e saj ekonomik dhe shoqëror dhe është e domosdoshme të mbahet dhe/ose të ruhet kjo trajektore pozitive. Bashkimi Evropian (BE) duhet të shmangë rrezikun e humbjes së Serbisë dhe duhet të miratojë një politikë më të drejtë ndaj saj, duke u përmbajtur nga kushtëzimet e vazhdueshme. Loja me Serbinë mund të çojë potencialisht në një rishfaqje të ngjarjeve historike në rajon nga afërsisht 30 vjet më parë.
Lufta e dezinformimit
Serbia është në prag të një fushate zgjedhore, duke sjellë në një epokë të një lufte të paparë dezinformimi. Në disa vende fqinje, tashmë janë krijuar qendra operacionale, të pajisura me burime të pakufishme të dedikuara për prodhimin e dezinformatave dhe taktikave hibride të luftës. Objektivi është nxitja e kaosit dhe rrëzimi i Aleksandar Vuçiqit dhe Partisë Progresive Serbe (SNS) nga pushteti, pavarësisht mbështetjes së qëndrueshme të partisë, e cila tejkalon 50% të votuesve. Qëllimi i tyre është të mashtrojnë qytetarët serbë, duke gërryer pozitën dhe besueshmërinë e Aleksandar Vuçiqit dhe Partisë Progresive Serbe. Rrjedhimisht, është jetike që institucionet shtetërore të ruajnë një shkallë të lartë profesionalizmi dhe gatishmërie për të kundërshtuar institucionalisht këtë sulm, veçanërisht në dritën e shkeljeve të fundit brenda sistemit të sigurisë, mbrojtjes dhe inteligjencës së vendit.
Tensionet në Kosovë pritet të përshkallëzohen, me mundësinë e një konflikti të armatosur të ripërtërirë, por këtë herë potencialisht me pasoja më të rënda. Shtetet e Bashkuara dhe NATO/KFOR-i duhet të përgatiten për të parandaluar çdo konflikt të ri të armatosur në rajon. Në këtë drejtim, roli i politikave të komunitetit ndërkombëtar është jetik, duke kërkuar një qasje më të ndjeshme dhe pragmatike ndaj çështjes së Kosovës.
Analistët pretendojnë se tejkalimi i bllokimit në dialogun ndërmjet Serbisë dhe Kosovës varet nga zbatimi i plotë i të gjitha marrëveshjeve të nënshkruara më parë. Ndër to, Marrëveshja e Brukselit e vitit 2013[4] shërben si bazë për themelimin e Komunitetit të Komunave Serbe (ZSO) në Kosovë. Ky hap do të lehtësonte riintegrimin e popullatës serbe në institucionet e Kosovës, nga të cilat ata u tërhoqën në nëntor të vitit 2022, dhe do të krijonte kushtet dhe mjedisin për përsëritjen e zgjedhjeve lokale me pjesëmarrjen e serbëve në katër komunat veriore të Kosovës me shumicë serbe. Mitrovicë, Leposaviq, Zveçan dhe Zubin Potok.
Prania joefektive e OKB-së në Kosovë
Debati në Këshillin e Sigurimit të OKB-së më 23 tetor 2023, lidhur me raportin gjashtëmujor për situatën në Kosovë, ka nxjerrë në pah joefektivitetin e plotë të Kombeve të Bashkuara për shkak të një morie çështjesh globale. OKB-ja përpiqet të identifikojë në mënyrë proaktive dhe t’i japë përparësi problemeve në mbarë botën, qoftë në Afrikë, Kaukaz, Lindjen e Mesme apo gjetkë. Misioni i UNMIK-ut në Kosovë kryesisht i shërben qëllimit të përpilimit të raporteve për Këshillin e Sigurimit të OKB-së, ndërsa Rezoluta 1244 ekziston në një kapacitet thjesht formal. Pavarësisht se Karta e OKB-së e përcakton organizatën si entitetin kryesor për adresimin e sfidave globale, OKB-ja është bërë një lojtar margjinal në Kosovë. [Përktheu: ISHGJ]
____________________
[1] IFIMES – Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit, me seli në Lubjanë, Slloveni, ka një status të veçantë konsultativ me Këshillin Ekonomik dhe Social të Kombeve të Bashkuara ECOSOC/OKB në Nju Jork që nga viti 2018 dhe është botues i revistës shkencore ndërkombëtare “European Perspectives .”
[2] Source: Al Jazeera Balkans: Evropski parlament usvojio rezoluciju o Kosovu i Srbiji https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/10/19/evropski-parlament-usvojio-rezoluciju-o-kosovu-i-srbiji [3] Source: Zoran Djindjić, link: https://www.zorandjindjic.org/sr/citati/ [4] Source: Brussels Agreement, link: https://www.srbija.gov.rs/cinjenice/283757