ROLI DHE NDIKIMI I KINËS NË BALLKANIN PERËNDIMOR

Gzim Rushiti, PhD

ABSTRACT

Faktori Kinë tashmë është një realitet qendror në rendin global, duke ndikuar në dimensionet ekonomike, diplomatike, strategjike, teknologjike, mjedisore dhe kulturore të marrëdhënieve ndërkombëtare. Pritjet kanë qenë që Kina të bëhet fuqia e dytë ekonomike e planetit në vitin 2020 por Kina e arriti këtë në vitin 2010 dhe kjo sigurisht që e ka bërë një faktor të rrëndësishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare në përgjithësi dhe poashtu edhe një aktor i rrëndësishëm në Ballkanin Perëndimor. Fuqia dhe ndikimi në rritje i Kinës po riformësojnë peizazhin global, duke ndikuar në mënyrën se si adresohen sfidat globale dhe si evoluojnë normat dhe praktikat ndërkombëtare.

Fuqitë botërore kanë ndikimin e tyre në ngjarjet që zhvillohen në Ballkanin Perëndimorë, ndër to edhe Kina si një ndër fuqitë më influencuese në botë poashtu e ka ndikimin e vetë në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Si një fuqi botërore, jo vetëm sa i përket aspektit demografik, por dhe si ekonomia e dytë në botë, Kina luan një rol të rëndësishëm në trajtimin e çeshtjeve ndërkombëtare në prëgjithësi dhe poashtu ka impaktin e saj edhe në disa çeshtje që ndodhin në Ballkanin Peërndimor në veçanti.

Përpjekje për tu vendosur ndikimi i Kinës në Ballkanin Perëndimor ka pasur dhe vazhdon të ketë dhe kjo ka dhënë rezultatet e veta sidomos në Serbi dhe për fat të mirë si shembull i mirë nga të gjitha shtetet e Ballkanit Perëndimor mund të merret Kosova ku ndikimi i Kinës nuk karritur që të shtrihet.

ROLI DHE NDIKIMI I KINËS NË BALLKANIN PERËNDIMOR

Influenca e Kinës në Ballkan lidhet me rritjen e hovshme ekonomike të saj në dekadat e fundit. Prezenca direkte e saj në Ballkan nuk ka ndonjë kronologji historike, kulturore apo ideologjike, përjashto ndonjë periudhë të shkurër si ajo në Shqipërinë Komuniste. Sot, Kina ka zënë vendin e saj mes Fuqive të Mëdha të boës me një ngritje dinamike ekonomike botërore. Aktualisht, fuqia ekonomike kineze renditet e dyta në botë, pas asaj të SHBA –ve. Ky zhvillim ka ndikuar në rritjen e investimeve kapitale në të gjitha vendet e boës duke përfshirë edhe ato ballkanike.[1]

Rajoni i Ballkanit Perëndimor ka tërhequr gjithmonë interesin e fuqive rajonale përreth, Rusisë dhe Turqisë, me vendndodhjen e tij gjeostrategjike. Megjithatë, objektivat dhe veprimet e Kinës mbeten relativisht të paqartë, si për politikëbërësit vendas, ashtu edhe për partnerët e saj perëndimorë, BE-në dhe SHBA-në. Disa studiues i referohen angazhimit kinez në Ballkanin Perëndimor në termat e koncepteve tradicionale të mishëruara në parimet e politikës së jashtme kineze, të tilla si përfitimi i ndërsjellë dhe situatat e favorshme. Të tjerë citojnë koncepte që janë zhvilluar kohët e fundit nga niveli më i lartë politik kinez, si zhvillimi harmonik dhe paqësor në një “komunitet të fatit të përbashkët” ndërsa disa e perceptojnë Kinën si “grabitqarin e vërtetë” në rajon, ose një kërcënim për unitetin e BE-së.[2]

Kina ka intensifikuar praninë e saj ekonomike në Ballkan pas ndikimit në rajon të krizës ekonomike botërore të vitit 2008, duke instrumentalizuar lodhjen që patën vendet e Ballkanit me zvarritjen e procesit të integrimit dhe nevojën e vazhdueshme të tyre për investime në rajon. Faktorët kryesorë që kanë nxitur rritjen e investimeve kineze në rajon janë mekanizmi i bashkëpunimit 16+1, i krijuar ndërmjet 16 vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore dhe Kinës, ku përfshihen të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor përveç Kosovës. Ky bashkëpunim i hapi rrugë përfshirjes së këtyre vendeve në nismën ekonomike “Një brez, një rrugë”, nismë që synon të lidhë Kinën me Evropën permes investimeve në infrastrukturë në rreth 70 vende.

Prania e Kinës në rajon përforcohet shumë edhe nëpërmjet mediave lokale dhe kombëtare. Në përgjithësi, mbulimi nga mediat i rëndësisë ekonomike dhe aftësisë teknologjike të Kinës ka një element të fortë reklame, në mos manipulimi të drejtpërdrejtë. Në disa raste, mbulimi mediatik është jokritik dhe përmbajtja e ofruar nga media kineze thjesht riciklohet nga mediat e Evropës Juglindore.[3]

Falë pozicionit të favorshëm gjeografik të tyre, vendet e Ballkanit Perëndimor janë me interes për Pekinin për zhvillimin e investimeve në infrastrukturë dhe rritjen e ndikimit në rajon. Duke shfrytëzuar nevojën e madhe për investime që ka rajoni, Kina ka investuar rreth 32 miliardë dollarë në 136 projekte që përqendrohen në sektorë strategjikë, si energjia, infrastruktura rrugore dhe ajo detare. Pjesa më e madhe e këtyre investimeve janë bërë në Serbi, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Greqi dhe më pak në Maqedoninë e Veriut dhe Shqipëri. Investimet ekonomike kineze kanë synuar objekte që tërheqin vëmendje të lartë publike, duke rritur kështu prestigjin e Kinës si një aktor në Ballkanin Perëndimor. Kjo strategji ndërthuret me një fushatë intensive të diplomacisë kulturore dhe ndërveprimit me elitat politike përmes shkëmbimeve dhe forumeve politike. Gjithsesi, ajo që është shqetësuese është se kreditë e investimeve kineze ndikojnë negativisht në procesin e integrimit evropian të vendeve të Ballkanit Perëndimor, duke qenë se këto kredi rrezikojnë të krijojnë varësi ekonomike ndaj Kinës, të ulin standardet mjedisore dhe të përjetësojnë politikat korruptive.[4]

Prezenca kineze në Ballkan duhet kuptuar brenda hapësirës dhe projekteve gjeostrategjike ruse. Shtrirja e ndikimve të Kinës drejt Ballkanit nuk mund të ndodhë pa një marëveshje paraprake të forcave gjeopolitike kontinentale ( Rusisë ) dhe atyre rajonale ( Serbisë dhe Greqisë ). Kina përmes investimeve të saj jo veëm që do ta fuqizoj rolin e saj në gjetjen dhe ndërtimin e rrugëve të reja tregtare për mallrat e saj drejt tregjeve evropiane, por mbi të gjitha prezenca në Ballkan dhe dalja e saj në Detin Mesdhe, duhet parë si balancim i forcave gjeopolitke në këtë rajon. Një Kinë e kapur fort pas investimeve miliardëshe në Ballkan, nënkupton një mobilizim të gjatë përballë pengesave kundër fuqizimit të rolit të saj në rajon. Fituesi i vetëm i këtij ndërveprimi kuptohet qartë se mbetet Rusia.[5]

MARRËDHËNIET E KINËS ME BOSNJË DHE HERCEGOVINËN

Bashkëpunimi diplomatik midis Bosnje-Hercegovinës dhe Republikës Popullore të Kinës filloi zyrtarisht me miratimin e “Deklaratës së Përbashkët të Vendosjes së Marrëdhënieve Diplomatike ndërmjet Bosnjë-Hercegovinës dhe Republikës Popullore të Kinës” në Zagreb në 27.03.1953 Kontakti i ndërsjellë u vendos përmes ambasadave të BiH dhe Kinës në Zagreb. Me atë rast u ra dakord që marrëdhëniet diplomatike do të vendosesshin zyrtarisht më 3 prill të po këtij viti.

Në korrik të vitit 1997, ambasadori i parë i Kinës në Bosnje dhe Hercegovinë, Wen Xigui, i dorëzoi kopjet e letrës së tij kredenciale Ministrit të atëhershëm të Punëve të Jashtme të Bosnjë-Hercegovinës, Jadranko Prlić. Gjatë pritjes dhe bisedave, ambasadori i parë kinez në Bosnje dhe Hercegovinë përshkroi parimet e politikës së jashtme të Kinës ndaj Bosnje-Hercegovinës dhe shprehu gatishmërinë e Kinës për të ndihmuar Bosnjën dhe Hercegovina në rinovimin dhe rindërtimin e pasluftës. Me hapjen e misionit diplomatik të Kinës në Bosnje dhe Hercegovinë, u hodh hapi i parë drejt bashkëpunimit në të gjitha fushat, veçanërisht në fushën e ekonomisë, politikës, arsimit, kulturës dhe sportit.

Me krijimin e misioneve diplomatike, Kina dhe Bosnjë e Hercegovina më në fund kanë mundur të arrijnë marrëdhënie dhe komunikim dypalësh që nuk bëhet ekskluzivisht përmes organizatave ndërkombëtare, siç ndodhte më parë. Hapja e misionit diplomatik të Bosnjë dhe Hercegovinës në Pekin ishte një bazë reale për forcimin e mëtejshëm të marrëdhënieve të ndërsjella. Vendimi për emërimin e ambasadorit të Bosnjë dhe Hercegovinë në Kinë u mor më 19 shtator 1997 dhe ambasadori i parë i Bosnjë e Hercegovinës në Kinë, Svetislav Mudrenoviç, i dorëzoi letrat kredenciale të tij një vit më vonë, në shtator 1998.[6]

Në aspektin ekonomik, marrëdhëniet Bosnje-Kinë janë intensifikuar gjatë dy viteve të fundit. Ngjashëm me zhvillimet në Serbi, Kina po bëhet një lojtar i rëndësishëm në sektorët ku kompanitë perëndimore kanë hequr ngadalë angazhimin e tyre. Shembujt ku kompanitë kineze të ndërtimit kanë marrë pjesë përfshijnë termocentralet e qymyrit, si termocentrali 300 MW Stanari pranë qytetit të Doboj, i cili ka përfunduar, dhe termocentrali 415 Tuzla, i cili është në ndërtim e sipër. Në mënyrë të ngjashme, ka pasur zhvillime të rëndësishme në ndërtimin e infrastruktures.

Politikisht, marrëdhëniet po evoluojnë ngadalë në një trend rritës. Politikanët boshnjakë janë mjaft të hapur në retorikën e tyre dhe komplimentojnë përfitimet e bashkëpunimit, duke lavdëruar mungesën e kushtëzimit, pragmatizmit dhe aspekteve zhvillimore të Kinës. Fushat prioritare të përcaktuara në mënyrë eksplicite të bashkëpunimit përfshijnë bujqësinë, transportin dhe energjinë. Veçanërisht, kinezët ndërveprojnë në të gjithë spektrin politik, në kontrast me aktorët e tjerë si Rusia, Turqia dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilët fokusohen në marrëdhëniet e tyre në grupet shoqërore të lidhura kulturalisht në Bosnje dhe Hercegovinë.

Bashkëpunimi akademik dhe kulturor po rritet gjithashtu. Prania mediatike e Kinës në BiH është shumë e paqartë, kryesisht informative dhe i mungon një tregim koherent. Kina gjithashtu ka filluar t’u afrohet organizatave të shoqërisë civile në mënyrë që të zhvillojë disa marrëdhënie, edhe nëse procesi mbetet i ngadaltë dhe në dukje i mungon koherenca dhe ambicia.[7]

Në të vërtetë, megjithëse është pjesë e iniciativës së gjerë Brez dhe Rrugë, Bosnja dhe Hercegovina nuk është në qendër të shqetësimeve të Kinës, siç dëshmohet nga investimet e pakta të bëra në këtë vend në përgjithësi. Nga njëra anë, ndërkombëtarisht, Bosnja dhe Hercegovina nuk ofron jehonë të madhe dhe nga ana tjetër, nuk është strategjikisht thelbësore për Kinën. Ndryshe nga Serbia, ku ndikimi kinez po rritet në mënyrë eksponenciale, Bosnja dhe Hercegovina duket se po përfiton vetëm në mënyrë të kufizuar nga prania e Kinës. Nga ky vëzhgim, duhet nxjerrë një përfundim thelbësor: më shumë se një paradoks i vërtetë, Kina, si çdo aktor racional në Marrëdhëniet Ndërkombëtare, synon të forcojë interesat e saj personale në Bosnje dhe Hercegovinë, pavarësisht parimeve që promovon në nivel ndërkombëtar. Mbështetja që i jep Republikës Srpska dhe Serbisë, refuzimi i nismave perëndimore dhe rruga alternative që u propozon disa shteteve të rajonit të Ballkanit Perëndimor – në kundërshtim, veçanërisht, me projektin e zgjerimit të BE-së me këto vende. – duket se janë elementë racionalë që shpjegojnë këtë paradoks në aspektin e politikës së jashtme të Kinës.[8]

NDIKIMI I KINËS NË MAL TË ZI

Që nga rifitimi i pavarësisë së tij në vitin 2006, fluksi hyrës i investimeve të huaja direkte në Mal të Zi ka shërbyer si një gjenerues i rëndësishëm për rritjen ekonomike të vendit. Investimet më të rëndësishme kanë ardhur nga Italia, Rusia, Serbia, Qiproja dhe së fundmi nga Emiratet e Bashkuara Arabe, Azerbajxhani, Kina dhe Shtetet e Bashkuara. Një pjesë e konsiderueshme e flukseve të investimeve e kanë origjinën në qendrat financiare në det të hapur. Turizmi, sektori bankar, energjia dhe pasuritë e paluajtshme janë sektorët ku investitorët e huaj investojnë më shumë në ekonominë e Malit të Zi.

Republika Popullore e Kinës ishte ndër vendet e para që njohu pavarësinë e Malit të Zi në vitin 2006. Që atëherë, bashkëpunimi ekonomik i Kinës është zhvilluar gradualisht.[9]

Që nga fitimi i pavarësisë në vitin 2006, Mali i Zi ka nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi dhe memorandume mirëkuptimi me Kinën. Marrëveshjet e tjera të nënshkruara midis dy vendeve kanë të bëjnë me bashkëpunimin qeveritar në fushat e diplomacisë, kulturës, arsimit, infrastrukturës, shëndetësisë, bujqësisë, transportit hekurudhor, mbrojtjes dhe antikorrupsionit. Në vitin 2008, transmetuesit publikë kinezë nënshkruan memorandume për bashkëpunim me transmetuesin publik malazez, Radio-Televizionin e Malit të Zi.

Programet e shkëmbimit të njerëzve ndërmjet Malit të Zi dhe Kinës janë të zhvilluara mirë dhe përfshijnë vizita të shpeshta të grupeve të mëdha që përbëhen nga aktorë të ndryshëm, si administrata publike, qeveritë lokale, shoqatat e biznesit, mediat, akademia, mësuesit e shkollave dhe nxënësit.[10]

Ndryshe nga Rusia apo Turqia, marrëdhëniet e Kinës me Malin e Zi apo ndonjë vend tjetër të Ballkanit Perëndimor nuk mbështeten në ndonjë lidhje historike, kulturore apo identiteti. Prania e saj në rajon është relativisht e re. Megjithatë, ajo ka qenë në rritje progresive gjatë dekadës së fundit, duke filluar nga viti 2008 me fillimin e krizës ekonomike globale dhe vakumit të pushtetit që krijoi vetë BE-ja. Sot, Kina zgjeroi gjurmën e saj të infrastrukturës dhe teknologjisë në rajon, e zbatuar kryesisht në kuadrin e Iniciativës Brez dhe Rrugë dhe formatin 17+1.

Prania kineze në Mal të Zi nuk duket të ketë aspirata politike, të paktën jo në kuptimin e ndërhyrjes së drejtpërdrejtë në punët e brendshme apo qëllimet e riorientimit të politikës së jashtme. Politika e tyre, në pjesën më të madhe, vendoset mbi interesat ekonomike, më e dallueshme në financimin e ndërtimit të seksionit të parë të autostradës Bar-Boljare. Kjo autostradë është projektuar për të lidhur qytetin port malazez të Tivarit me Beogradin, kryeqytetin e Serbisë dhe qytetin më të madh në Ballkanin Perëndimor. Mali i Zi mori një kredi prej 809 milionë euro në vitin 2014 nga Banka e Eksport-Importit të Kinës për të ndërtuar pjesën e parë të autostradës e ndërtuar nga China Road and Bridge Corporation, një kompani e madhe kineze në pronësi të shtetit.[11]

Sfida e Kinës ndaj interesave të BE-së në rajon është e ndryshme nga ajo që vjen nga Rusia. Kina mbështet dhe përfiton nga stabiliteti i rajonit, ndryshe nga Rusia, e cila mund të përfitojë nga destabilizimi i tij. Ajo nuk synon të minojë besimin në sistemet politike demokratike dhe nuk përdor mjete propagandistike për të eksportuar ideologji ose për të përmbysur pranimin e rajonit në BE ose NATO. Kina nuk ka ndonjë vizion politik alternativ për Ballkanin. Ajo është në fakt mbështetëse e perspektivës evropiane të rajonit, pasi i duhet një nivel i mjaftueshëm i stabilitetit politik për të lehtësuar interesat ekonomike të.

Qasja e Kinës ndaj rajonit bazohet në përdorimin e një shteti ekonomik të kalibruar për t’i shërbyer qëllimeve të saj kryesore të politikës së jashtme. Ajo mund të shprehë pakënaqësinë e saj për pranimin e Malit të Zi në NATO, por nuk do të kërkonte të ndëshkonte vendin për vendimin e tij me sanksione ekonomike si bëri Rusia. Në vend të kësaj, Kina kërkon të përdorë angazhimin e saj ekonomik për mbështetje politike në çështjet vendimtare të politikës së jashtme siç është vendimi i arbitrazhit të Detit të Kinës Jugore.[12]

NDIKIMI I KINËS NË SERBI

Marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kinës janë afatgjata dhe mjaft të forta. Ato filluan në vitin 1955, kur ish-Jugosllavia vendosi marrëdhënie diplomatike me Republikën Popullore të Kinës.

Që atëherë, kjo marrëdhënie ka kaluar tre faza, tipike për vendet tjera të Evropës Juglindore:

1. Faza e parë zgjati nga fillimi i viteve 1950 deri në pjesën e dytë të viteve 1970, kur Kina vendosi marrëdhënie diplomatike me Bashkimin Sovjetik,, Bullgarinë, Rumaninë, Shqipërinë, ish Republikën Socialiste Federative të Jugosllavisë, si dhe marrëdhëniet ekonomike dhe marrëdhënie të tjera me vendet e përmendura;
2. Faza e dytë filloi në vitin 1977, kur politika kineze doli në skenën botërore;
3. Faza e tretë filloi pas Luftës së Ftohtë, kur mbizotëruan interesat ekonomike, në vend të marrëdhënieve të motivuara politikisht.

Qeveritë e Republikës Popullore të Kinës dhe Republikës së Serbisë nënshkruan memorandumin e mirëkuptimit ndërmjet qeverisë së Republikës së Serbisë dhe qeverisë së Republikës Popullore të Kinës, për t’i shërbyer interesave të tyre reciproke lidhur me implikimet strategjike dhe ekonomike për Silk. Iniciativa e Brezit Ekonomik Rrugor dhe Rruga Detare e Mëndafshit e shekullit të 21-të. Ai është nënshkruar më 26 nëntor 2015. Qëllimet e memorandumit janë si më poshtë: “Dy palë do të marrin pjesë së bashku në Brez dhe Rrugë. Iniciativa, për të arritur qëllimet e ndërsjella të zhvillimit dhe për t’i kthyer marrëdhëniet politike, komplementaritetin ekonomik dhe bashkëpunimin në zhvillim të qëndrueshëm dhe koncepte të qarta bashkëpunimi (…) Palët shpresojnë që vendet e vendosura përgjatë Brezit dhe Rrugës do të përmirësojnë dhe përshpejtojnë bashkëpunimin e tyre, të zhvillojnë dhe forcojnë lidhjet e tyre rajonale dhe të përpiqen të realizojnë krijimin e Urës Tokësore Euroaziatike si dhe bashkëpunime të tjera ndërkombëtare, korridoret ekonomike, përmirësojnë bashkëpunimin e përgjithshëm me vendet e tjera, të krijojnë një kuadër të hapur, të balancuar dhe të disponueshëm bashkëpunimi ekonomik për të stimuluar paqen dhe prosperitetin në rajon, nga i cili përfitojnë të gjithë.[13]

Marrëdhëniet ekonomike ndërmjet Republikës së Serbisë dhe Republikës Popullore të Kinës, zhvillimi i këtyre marrëdhënieve dhe bashkëpunimit ekonomik bazohet në traditën e gjatë të marrëdhënieve të tyre të mira politike dhe diplomatike. Marrëdhënia e këtyre dy vendeve drejt tranzicionit dhe strategjitë e ndryshme në zbatimin e këtij procesi janë përcaktues të suksesit të tyre ekonomik dhe pozicionit që kanë në ekonominë globale. Marrëdhëniet ekonomike ndërmjet Serbisë dhe Kinës kanë shënuar rritje të shpejtë që nga fillimi i shekullit dhe se një trend i tillë do të vazhdojë edhe në të ardhmen në nivel dypalësh, por edhe në kuadër të programit të platformave të ndryshme të bashkëpunimit të iniciuara nga Kina dhe të nënshkruara nga Serbia. Pozicioni i Kinës në institucionet ndërkombëtare mundëson mbrojtjen e integritetit territorial të Serbisë, që është një tjetër dimension i rëndësishëm i marrëdhënieve të tyre të ndërsjella.[14]

Strategjia e zhvillimit të Serbisë mbështetet shumë në investimet e huaja, pra Kina, me ofertën e saj të gjerë, shihet në Beograd, si në Budapest kohët e fundit, si një partner pothuajse ideal ekonomik, tregtar, biznesi, apo edhe strategjik. Rasti i Malit të Zi fqinj duhet të jetë një kujtesë e duhur, megjithatë, se Kina me të vërtetë jep shumë, por ndonjëherë merr edhe më shumë. Ndërkohë, Beogradi ka zgjedhur të lejojë depërtimin në sektorë të ndryshëm të tregut dhe shoqërisë së tij. Këtu, nuk ka dyshim se Serbia, nën udhëheqjen e Presidentit Aleksandër Vuçiç, po bëhet gjithnjë e më shumë porta kryesore e investimeve për Kinën në Ballkanin Perëndimor.[15]

NDIKIMI I KINËS NË KOSOVË

Në dekadën e fundit Kina e ka shtuar dukshëm praninë e saj në Ballkan, duke forcuar marrëdhëniet me qeveri të ndryshme, synuar sektorë të veçantë të bashkëpunimit dhe duke ofruar stimuj ekonomikë në formë qasjeje në treg, financimit të zhvillimit dhe investimeve. Megjithatë, një vend ka mbetur vërejtshëm i pa përfshirë në këtë model: Kosova. Kina nuk e njeh pavarësinë e Kosovës dhe nuk ka krijuar lidhje diplomatike me të. Pozicioni zyrtar i Kinës është se e respekton integritetin territorial të Serbisë dhe media shtetërore kineze ende e përshkruan Kosovën si “krahinë autonome” nën sovranitetin serb. Pavarësisht linjës zyrtare partiake, shumë në Kinë janë të vetëdijshëm se “pavarësia e Kosovës si shtet është tashmë një fakt i pakthyeshëm”.

Roli i Kinës lidhur me Kosovën do të varet kryesisht nga marrëdhëniet Pekin-Washington. Nëse të dyja palët arrijnë të vendosin kufij për mosmarrëveshjet e tyre dhe të fillojnë të kërkojnë mënyra për t’i tejkaluar ato, mund të jetë e mundur që të diskutojnë për Kosovën dhe të arrijnë marrëveshje lidhur me çështje të tjera të hapura me interes reciprok dhe botëror. Nëse tensionet kineze-amerikane vazhdojnë të përhapen në çështje që në dukje nuk ndërlidhen, siç është lufta në Ukrainë, në një moment, Kosova mund të bëhet dëm kolateral. Fati i Kosovës do të varet edhe nga marrëdhëniet e Serbisë si me Kinën ashtu edhe me Perëndimin. Për sa kohë që Serbia afrohet me Kinën, ajo do të përdorë vullnetin e mirë të Kinës për mesazhe politike të brendshme. Vetëm nëse Serbia drejtohet më shumë nga Perëndimi, mund të privohet nga mbështetja e heshtur e Kinës sa i përket Kosovës. Roli i Kinës në çështjen e statusit ndërkombëtar të Kosovës nuk varet vetëm nga Kosova apo Serbia, por është i lidhur me peizazhin më të gjerë gjeopolitik global.[16]

Të gjitha premisat e realizmit neoklasik sugjerojnë se Kina ka të ngjarë të përpiqet për një rol më të madh në çështjen e Kosovës. Së pari, pas disa dekadash rritjeje të vazhdueshme ekonomike, aktualisht Kina zotëron mjetet dhe aftësinë për të ndikuar në vendet e treta. Për këtë qëllim, ajo ka në dispozicion një sërë mjetesh, ku më të spikaturit janë stimujt ekonomikë, si aksesi në treg, asistenca zhvillimore, investimet, financimi për projekte infrastrukturore etj.

Së dyti, nën udhëheqjen e Xi Jinping ajo ka gjithashtu një ambicie të qartë për t’u angazhuar në çështje më komplekse globale dhe për të qenë më e pranishme jashtë sferës së saj të menjëhershme të ndikimit. Së treti, Serbia shihet nga populli kinez dhe elitat politike si një nga aleatët më të afërt të Kinës, prandaj ka mbështetje të fortë publike për qeverinë për të mbështetur kauzën e Serbisë në lidhje me çështjen e Kosovës. Nga ana tjetër, ajo monitoron nga afër marrëdhëniet e vendeve të tjera, përfshirë Kosovën, me Tajvanin, si një faktor që formëson politikën e jashtme të Kinës ndaj këtyre vendeve.[17]

Për Kosovën, forca e marrëdhënieve Kinë-Serbi është një tjetër pengesë për arritjen e njohjes së plotë ndërkombëtare. Partneriteti ndërmjet Serbisë dhe Kinës mund të mos jetë në krye të listës së çështjeve që rëndojnë kosovarët, por mund të ketë një rëndësi të madhe, veçanërisht për aspiratat e Kosovës për anëtarësim në Kombet e Bashkuara një ditë. Bashkëpunimi ndërmjet Kinës dhe Kosovës mbetet pothuajse inekzistent. Teknikisht, Kina nuk e ka njohur Kosovën si vend të pavarur dhe nuk e ka përfshirë në platformën e bashkëpunimit rajonal që mbledh vendet nga Evropa Qendrore dhe Lindore. Edhe pse Kina ka një zyrë përfaqësuese në Prishtinë, marrëdhëniet diplomatike nuk janë zhvilluar. Nëse nuk do të ishte për marrëdhëniet e Pekinit me Beogradin, Kina nuk do të ishte një temë që shumica e kosovarëve mendojnë apo interesojnë. Megjithatë, edhe nëse Serbia nuk do të kishte zhvilluar lidhje kaq të forta me Kinën, pozicioni i Pekinit në temën e integritetit territorial do të ishte ende një çështje. Statusi i pavarur de facto i Tajvanit dhe ambiciet e Pekinit për bashkim janë arsyet kryesore që Kina dërgon një mesazh kaq të fortë për integritetin territorial dhe e konsideron Serbinë si një partner që përballet me probleme të ngjashme.

Pozicioni i Kosovës ndaj Kinës do të vazhdojë të përcaktohet nga marrëdhënia midis Pekinit dhe Beogradit, veçanërisht nëse procesi i dialogut të normalizimit të lehtësuar nga BE-ja nuk jep ndonjë rezultat dhe Serbia vazhdon të kundërshtojë pavarësinë e vendit. Vetëm nëse pozicioni i Serbisë për Kosovën ndryshon dhe procesi i normalizimit prodhon rezultate, qëndrimi kinez ndaj Kosovës mund të ndryshojë. [18]

NDIKIMI I KINËS NË SHQIPËRI

Dinamika e marrëdhënieve midis Kinës dhe Shqipërisë nuk ishte në asnjë mënyrë formë apo formë marrëdhëniesh që do të konsideroheshin të barabarta. Ndërveprimi i parë midis dy shteteve komuniste erdhi në vitin 1954, menjëherë pas vdekjes së Stalinit. Shteti kinez i shihte komunistët shqiptarë si një aleat të mundshëm. Të dy vendet nënshkruan një marrëveshje tregtare që u bë katalizator për ndërveprimet e mëvonshme midis Hoxhës dhe Kinës.[19]

Historia e kohëve të fundit e marrëdhënieve Shqipëri-Kinë daton që në periudhën e Luftës së Ftohtë. Pas prishjes së marrëdhënieve të Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik, Kina u bë partneri i vetëm i Shqipërisë deri kur kjo e fundit ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me të në vitin 1978, gjë që e zhyti vendin në izolim total. Nga partneriteti me Republikën Popullore të Kinës, Shqipëria plotësonte nevojat për mbështetje ekonomike dhe teknike, ndërsa për Kinën, Shqipëria ishte një mënyrë për të nxitur kritikat ndaj Bashkimit Sovjetik dhe për të përçuar kërkesat e saj në Kombet e Bashkuara, si në rastin e Rezolutës së paraqitur nga Shqipëria për njohjen e Republikës Popullore të Kinës si qeveri legjitime e Kinës. Që nga rënia e komunizmit, marrëdhëniet dypalëshe kinoshqiptare janë intensifikuar, veçanërisht pas vitit 2013, periudhë e cila përkon me krijimin e nismës ekonomike 16+1 mes Kinës dhe vendeve të Evropës Lindore dhe Qendrore, pjesë e së cilës është edhe Shqipëria.

Në terma ekonomikë, Kina është partneri i tretë kryesor tregtar i Shqipërisë dhe mbulon 8.9 për qind të totalit të importeve të vendit.[20]

Në një epokë ku mbizotëronte ideologjia, një ideologji e përbashkët luajti një rol vendimtar në formimin e aleancës kino-shqiptare, por siguria dhe ndihma ekonomike e Kinës për Shqipërinë luajti një rol më të madh në ruajtjen e aleancës. Ndërsa Kina dhe Shqipëria u përplasën për një sërë çështjesh, aspekti konfliktual i ideologjive të tyre u bë një mollë sherri dhe ndihmoi në shkaktimin e kolapsit të aleancës, anëtarët e së cilës ishin jashtëzakonisht asimetrik, të ndarë gjeografikisht me mijëra milje dhe nuk kishin histori. lidhje.[21]

Sot, Kina ndërvepron me të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe madje edhe më gjerë me Evropën Lindore përmes Iniciativës së saj ambicioze Brez dhe Rrugë dhe rrjetit përkatës 17+1. Kina është një investitor i rëndësishëm ekonomik në Shqipëri, pasi ka blerë kapital në dy sektorë kyç: prodhimin e naftës dhe transportin ajror. Viti 2016 shënoi fillimin e këtyre dy koncesioneve të mëdha: në mars, Banker’s Petroleum i Kanadasë ia shiti të drejtat e saj të kërkimit dhe shpimit në fushat e Patos–Marinze dhe Kuçovë Geo-Jade Petroleum të Kinës dhe në tetor, firmat kineze me bazë në Hong Kong, China Everbright dhe Friedmann Pacific Asset Management Ltd. fituan aksionet në Tirana International Airport (TIA), si dhe një licencë koncesionare për të operuar aeroportin deri në vitin 2027. Më parë, koncesioni i aeroportit të vetëm ndërkombëtar në Shqipëri i përkiste konsorciumit gjerman Hochtief. [22]

Kompani të ndryshme kineze po rrisin interesin për të investuar në Shqipëri, njësoj me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor. Ekspertët mendojnë se kompanitë kineze kanë përparësi të dukshme ndaj investitorëve perëndimorë: së pari, ato mbështeten nga subvencione të mëdha qeveritare dhe banka shtetërore; së dyti, ata janë të gatshëm të ndërtojnë me kosto të ulët, pavarësisht nga standardet mjedisore apo sociale. Në këto kushte, kufizimi i zgjerimit të Kinës në rajon bëhet i vështirë. Në këtë situatë komplekse, vende si Shqipëria tundohen të pranojnë oferta kineze edhe përballë presionit të partnerëve strategjikë si BE dhe SHBA, pavarësisht paralajmërimeve për kërcënime ndaj stabilitetit financiar dhe të sigurisë.[23]

NDIKIMI I KINËS NË MAQEDONINË E VERIUT

Shkëmbimi më i hershëm i rëndësishëm midis Republikës Popullore të Kinës dhe Republikës së atëhershme Socialiste të Maqedonisë u zhvillua në vitin 1979, kur udhëheqësi kryesor i Kinës Hua Guofeng udhëtoi në Shkup dhe shprehu publikisht mbështetjen për kombin maqedonas në luftën e tij për njohje ndërkombëtare. Pas shpërbërjes së federatës jugosllave, Kina e njohu pavarësinë e vendit në 1993 dhe e mbështeti atë gjatë rrugës për anëtarësimin në OKB. Gjatë gjithë viteve 1990, Kina u shfaq si partner zhvillimi i Maqedonisë së Veriut, përpjekja më domethënëse në këtë fushë është ndërtimi i digës së Kozjakut. Të dy palët patën një marrëdhënie përgjithësisht të përzemërt deri në vitin 2000, kur Shkupi njohu papritur Tajvanin si një vend të pavarur, duke shkelur kështu Parimin Një Kinë. Përveç ndërprerjes së marrëdhënieve me vendin, Kinës si hakmarrje vendosi edhe veton ndaj zgjatjes së misionit të misionit paqeruajtës të OKB-së në territorin maqedonas.

Fillimi i viteve 2000 pa një rivendosje graduale të marrëdhënieve maqedono-kineze. Ashtu si në vendet e tjera të rajonit, marrëdhëniet e Maqedonisë së Veriut me Kinën morën një rritje të konsiderueshme me krijimin e platformës për bashkëpunim ndërmjet Kinës dhe Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore fillimisht e quajtur 16+1 dhe 17+1 pas anëtarësimit të Greqisë në 2011–2012, dhe më pas, me fillimin e Iniciativës Brez dhe Rrugë ( BRI ) në 2013.[24]

Ndryshe nga Rusia, marrëdhëniet me Kinën pas ndryshimit të qeverisë në vitin 2017 mbetën mjaft të qëndrueshme. Megjithatë, ato janë shumë të varura nga ndryshimi në marrëdhëniet ndërmjet Brukselit, Uashingtonit dhe Pekinit dhe pozicionimi i Shkupit në këtë trekëndësh. E thënë me fjalët e kryeministrit Zoran Zaev, “Maqedonia e Veriut është një udhëkryq i bukur i interesave amerikane, evropiane dhe kineze”, që paraqet një mundësi dhe potencial për rritje.

Pavarësisht orientimit të saj properëndimor dhe në përputhje me deklaratën e tij se Maqedonia e Veriut është një udhëkryq interesash, qeveria e Zaev mbeti mbështetëse e nismës 17+1 – për ta,

një iniciativë plotësuese e objektivave Euro-Atlantike të Maqedonisë së Veriut duke e vlerësuar atë për mundësitë që ofron dhe duke përmirësuar bashkëpunimin me Kinën në fusha të ndryshme si bujqësia, teknologjia e informacionit, shkenca, kultura e të tjera.

Përveç kësaj, ka pasur një rritje të konsiderueshme në sasinë kumulative të IHD-ve kineze në vend, pra nga 1 milion € në vitin 2010 në 133 milionë euro në vitin 2018, megjithatë dukshëm më pak se flukset hyrëse të IHD-ve të BE-së për të njëjtën periudhë. Pekini ka qenë aktiv edhe në betejën kundër koronavirusit duke ofruar fonde, teste, reagentë dhe pajisje mjekësore, megjithëse më pak të dukshme në krahasim me vendet fqinje, dhe shumë më pak nëse krahasohet me ndihmën e marrë nga BE.[25]

Kina është e pranishme në Maqedoninë e Veriut kryesisht me projekte në sektorin publik, duke përfshirë kontrata publike dhe ndihmë zhvillimore, ndërsa kontratat janë lidhur kryesisht me kompani shtetërore kineze dhe nuk ka bashkëpunim me sektorin privat përkundër përpjekjeve të shumta për të krijuar një bashkëpunim të tillë.

Zgjerimi i jashtëm ekonomik i Kinës dhe investimet e mëdha në sektorë të ndryshëm, edhe gjatë krizës ekonomike botërore, i nxitën pritjet e Maqedonisë për bashkëpunim dypalësh. Maqedonia e Veriut ishte ndër vendet e para në Ballkanin Perëndimor që pranoi BRI dhe bashkëpunimin 17 + 1, duke shpresuar të rrisë dukshmërinë e saj në Kinë, veçanërisht në mesin e kompanive të mëdha kineze, në mënyrë që të krijojë mundësi të reja për bashkëpunim ekonomik dhe të përshpejtojë zhvillimin e ekonomisë së saj.[26]

PËRFUNDIM

Ballkani është fushë marshimi dhe betejash e interesave të huaja, territor permanent i kapërcimeve, ku fuqitë lindore dhe perëndimore i shtrijnë sferat e tyre të ndikimit dhe mundohet që të shtrijnë influencën e tye. Fuqitë autoritare kanë përdorur strategji, teknika dhe mjete të ndryshme për të shtrirë ndikimin e tyre në të gjithë gadishullin ballkanik në përgjithësi dhë në shtetet e rajonit të Ballkanit Peëndimor në veçanti.

Termi Ballkani Perëndimor është një shprehje që është përdorur në Bashkimin Evropian që nga fillimi i shekullit 21 për të shënuar kryesisht territoret e shteteve të Ballkanit me përjashtim të Turqisë, shtete të cilat nuk janë anëtare Bashkimit Evropian.

Rusia dhe Kina kanë synuar dhe synojnë që të ushtrojnë dhe të shtrijnë ndikimin e tyre në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor. Këto fuqi joliberale kanë shfrytëzuar ndarjet politike, të mbështetura në identitetin e përbashkët kulturor ose fetar, dhe kanë shfrytëzuar kanalet ekonomike për të ushtruar ndikim antidemokratik në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor në përgjithësi dhe veçanërisht kanë pasur rezultate të mira në këtë drejtim në dy shtete të rajonit të Ballkanit Perëndimore edhe atë në Serbi dhe në Malin e Zi.

Zhvillimi i vogël dhe i ngadaltë ekonomik i shteteve të rajonit të Ballkanit Perëndimor dhe reduktimi i kapaciteteve demokratike, si dhe qasja e rezervuar dhe prania e jo e mjaftueshme e aktorëve të tjerë perëndimor si që është Bashkimi Evropian dhe Shtetet të Bashkuara të Amërikës, i kanë mundësuar Kinës që të pozicionohet si një faktor i rëndësishëm në Ballkanin Perëndimor.

Rritja e ndikimit ekonomik të Kinës në rajon është e pamohueshme, ndonëse bëhet fjalë kryesisht për kredi dhe jo për investime kineze. Shtetet e rajonit marrin kredi te bankat kineze për të financuar projektet e mëdha si ura, autostrada apo hekurudha, të cilat ndërtohen nga firmat shtetërore kineze. Rastet e shteteve të Ballkanit Perëndimor të cilat kanë përfituar më së shumti nga Kina jan Mali i Zi dhe Serbia.

LITERATURA

1. Fidan Mustafa, Gjeopolitika e Ballkanit e ardhmja e shqiptarëve në rajon, Tiranë, 2022, f, 228
2. Ana Krstinovska, The Place of North Macedonia in China’s Strategy for the Western Balkans, Konrad-Adenauer-Stiftung, Office in Skopje, 2020, f, 2
3. Blerjana Bino, Besar Likmeta, Analizë e mediave : Diplomacia publike e Kinës në Shqipëri, Balkan Investigative Reporting Network in Albania dhe Science & Innovation for Development Tirana, 2023, f, 10
4. Po aty, f, 11
5. Fidan Mustafa, Gjeopolitika e Ballkanit e ardhmja e shqiptarëve në rajon, Tiranë, 2022, f, 230
6. Vlade Simović, Anja Mudrenović, BiH Diplomatic Perception on Cooperation with China: From 1995 to the BRI, China –CEE Institute, Budapest, 2020, f, 3
7. Wouter Zweers, Vladimir Shopov, Frans-Paul van der Putten, Mirela Petkova, Maarten Lemstra, China and the EU in the Western Balkans A zero-sum game?, Clingendael Report, Netherlands Institute of International Relations, Netherlands, 2020, f, 31
8. Robert Dopchie, Revisiting China’s Principle of Mutual Respect for Sovereignty and Territorial Integrity in Bosnia and Herzegovina. The Construction of a New Paradox?, Association française d’études sur les Balkans (Afebalk), Paris, 2024, f, f, 7
9. Milica Kovačević, Vulnerabilities to Chinese influence in Montenegro, Center for International Private Enterprise (CIPE) in Washington D.C.M, 2021, f, 7
10. Po aty, f, 6
11. Azra Karastanović, Montenegro between the East and West: Who will prevail in the ‘land of seas and mountains’?, The Strategic Role of External Actors in the Western Balkans, AIES STUDIES, Nr. 14, Vienna, 2020, f, 33
12. Michal Makocki, China in the Balkans: the battle of principles, Clingendael Spectator 4 – 2017 (vol.71) – Item 8 of 11 , f, 2
13. Miša Stojadinović, Violeta Rašković Talović, Serbia and China : the geopolitical and economic importance of mutual cooperation for Serbia, Cina CEE institute, Dubapest, ISSN: 2560-1628 2018 No.39, 2018, f, 4
14. Ivana M. Božić Miljković, Geoeconomics aspects of the cooperation between the Republic of Serbia and the People’s Republic of China: situation and perspectives, Српско социолошко друштво, Journal : Социолошки преглед, Issue No : 2, 2021, f, 38
15. Bogdan J. Góralczyk, Serbia: An Exemplary Partner of China in the Balkan Region, Poland’s Experience in Combating Disinformation: Inspirations for the Western Balkans, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warsaw, 2023, f, 237
16. https://kosovotwopointzero.com/marredheniet-kosove-kine/
17. Ana Krstinovska, China’s Role on the Kosovo Issue: Between an Inactive Past and Indistinct Future, Confronting multiple crises : local and international perspectives on policy-making in Kosovo, Kosovo Foundation for Open Society, Kosovo, 2022, f, 426
18. https://nacionale.com/politike/afrimi-i-serbise-me-kinen-si-ndikon-kjo-marredhenie-mbi-kosoven
19. Jon Çobani, The Rise of Chinese Influence in Albania: The Political Maturation of Albania when Dealing with Its Historical Ally, Epoka University, Albania, 2023, f, 14
20. Blerjana Bino, Besar Likmeta, Analizë e mediave : Diplomacia publike e Kinës në Shqipëri, Balkan Investigative Reporting Network in Albania dhe Science & Innovation for Development Tirana, 2023, f, 12
21. Xiaohe Cheng, The Sino-Albania Alliance Revisited: The Role of Ideology in Alliance Formation and Disintegration, China Foreign Affairs University, China, 2016, f, 79
22. Alba Cela, Albania and the Influence of Outside Actors , The Strategic Role of External Actors in the Western Balkans, AIES STUDIES, Nr. 14, Vienna, 2020, f, 10
23. Roland Lami, The role of China in Albania, The role of China in Southeast Europe, FRIEDRICH-EBERT-STIFTUNG, Greece, 2022, f, 15
24. Anastas Vangeli, The role of China in North Macedonia, The role of China in Southeast Europe, FRIEDRICH-EBERT-STIFTUNG, Greece, 2022, f, 48
25. Zoran Nechev, Ivan Nikolovski, After Prespa: External influences in North Macedonia, The Strategic Role of External Actors in the Western Balkans, AIES STUDIES, Nr. 14, Vienna, 2020, f, 55
26. Ilche Dimovsk, The place of the Republic of North Macedonia in the geopolitical interests of China after the renaming period, HORIZONS, 2021, f, 155
    
    ____________________________
    Instituti Shqiptar për Gjeopolitikë
    ISSN: 3005-2777
    ____________________________