Nga Simone Chiusa & Lorenzo Fedrigo [Geopolitical Monitor, 19 shkurt, 2025]
Pushtimi rus i Ukrainës ka nxjerrë në pah nevojën për një riorganizim të rëndësishëm të mbrojtjes evropiane. Ky artikull shqyrton evolucionin dhe objektivat e mbrojtjes evropiane në kontekstin e pasluftës në Ukrainë, duke analizuar se si BE-ja po ripërcakton politikat e saj të sigurisë.
Agresioni i shkurtit 2022 ka katalizuar ndryshime të rëndësishme në qasjen evropiane të mbrojtjes, duke riformuar strategjitë për të konsoliduar një përgjigje më të fuqishme dhe të integruar në një nivel kontinental. Besimi se lufta ndërshtetërore ishte një relike e shekujve 19 dhe 20 ka karakterizuar politikën evropiane të sigurisë pas Luftës së Ftohtë. Megjithatë, tensionet aktuale gjeopolitike, të theksuara më parë nga ngjarjet në Gjeorgji në 2008 dhe Ukrainë në 2014, kanë bërë të nevojshme një rishikim radikal të sigurisë. Perspektiva kantiane e paqes së përhershme është përmbysur nga ekspansionizmi rus dhe ringjallja e luftës agresive në Evropë ka treguar se stabiliteti nuk mund të garantohet me pa një fuqizim konkret të aftësive mbrojtëse të BE-së.
Një garë e re për armatim në Evropë
Dekada e fundit ka parë një rritje të konsiderueshme dhe të qëndrueshme në shpenzimet evropiane të mbrojtjes, me shumë vende që angazhohen për të përmbushur objektivin e NATO-s prej 2% të PBB-së. Në përgjithësi, buxhetet e mbrojtjes janë rritur nga 182 miliardë euro në 2014 në 326 miliardë euro të parashikuara në 2024.
Operacionalisht, BE-ja ka intensifikuar operacionet e saj të përbashkëta dhe ka promovuar stërvitje të koordinuara ushtarake për të integruar forcat e armatosura kombëtare. Iniciativat si stërvitja EUFOR synojnë të përmirësojnë gatishmërinë operacionale dhe aftësitë e reagimit ndaj krizave. Njëkohësisht, ka pasur një rritje të ndjeshme të investimeve në teknologjitë e avancuara. Në këtë kontekst, Fondi Evropian i Mbrojtjes ka qenë vendimtar në financimin e kërkimit dhe zhvillimit të teknologjive të reja ushtarake, duke përfshirë luftën me dron dhe sistemet e mbrojtjes kibernetike.
Drejt një politike të përbashkët të mbrojtjes: PESCO
Bashkëpunimi i Strukturuar i Përhershëm (PESCO) luan një rol vendimtar në promovimin e integrimit evropian në fushën e mbrojtjes. E themeluar në vitin 2017, PESCO përfshin 26 nga 27 shtetet anëtare të BE-së (me përjashtim të Maltës), duke u fokusuar në zhvillimin e aftësive kolektive të mbrojtjes, koordinimin e investimeve dhe përmirësimin e ndërveprimit të forcave të armatosura kombëtare. Aktualisht, 66 projekte janë duke u zhvilluar, duke mbuluar fusha të tilla si trajnime, toka, deti, ajri dhe mbrojtja kibernetike.
Objektivat e PESCO-s përfshijnë rritjen progresive të shpenzimeve të mbrojtjes dhe forcimin e kapacitetit të mobilizimit të shpejtë të njësive ushtarake, pa formuar forca të përhershme. Rishikimi i fundit strategjik, i miratuar nga Këshilli Evropian në nëntor 2024, synon të forcojë PESCO-n, duke e përshtatur atë me realitetin e ri gjeopolitik dhe duke siguruar që ajo mund t’i përgjigjet në mënyrë efektive sfidave aktuale dhe të ardhshme të sigurisë. Kjo nismë për mbrojtjen e koordinuar evropiane është thelbësore për shtetet anëtare, pasi rrit aftësitë mbrojtëse si në nivel kombëtar ashtu edhe në atë rajonal, duke e bërë Evropën më kohezive dhe më elastike.
Rreziqet në rritje për sigurinë evropiane
Bashkimi Evropian përballet me një peizazh sigurie në zhvillim të shpejtë, ku kërcënimi kryesor vjen nga politika e jashtme agresive e Federatës Ruse. Qasja historikisht pasive e BE-së ndaj Moskës ka hapur rrugën për një strategji agresive dhe ekspansioniste në Kremlin. Në 2008 dhe 2014, BE-ja nuk arriti të jepte një përgjigje vendimtare, duke demonstruar një ngurrim të caktuar për t’u përballur hapur me Rusinë.
Pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës përfaqëson pasojën e natyrshme të vizionit perandorak rus, i lehtësuar nga reagimet joadekuate në Evropë. Moska ka treguar shpërfillje për sovranitetin dhe integritetin territorial të një fqiu të saj “të afërt jashtë saj” dhe sot ajo qëndron si kërcënimi kryesor për sigurinë e kontinentit.
Krahas mbrojtjes tradicionale, Rusia kërcënon edhe Evropën përmes strategjive hibride të luftës. Këto kërcënime përfshijnë fushata dezinformuese, sabotim të kabllove nënujore dhe sulme kibernetike. Natyra jokonvencionale e këtyre veprimeve e bën të vështirë identifikimin dhe kundërshtimin e tyre. Ky lloj agresioni synon të shfrytëzojë dobësitë pa shkaktuar një përgjigje të drejtpërdrejtë ushtarake, duke vepruar përmes mjeteve që janë të vështira për t’u atribuar dhe, për rrjedhojë, kundërpërgjigje e hapur.
Për më tepër, vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet ndërhyrjes në politikën e brendshme të shteteve të tjera, veçanërisht përmes fushatave dezinformuese dhe mbështetjes për partitë pro-ruse, siç është vërejtur kohët e fundit në Moldavi dhe Rumani. Këto ndërhyrje synojnë të ndikojnë në opinionin publik në favor të Moskës në një çelës antiperëndimor, duke nxitur ndarjet e brendshme dhe paqëndrueshmërinë.
Tendencat aktuale në shpenzimet evropiane të mbrojtjes
Ndërsa pjesa e parë e shekullit u shënua nga stagnimi relativ, dhjetë vitet e fundit kanë parë një rritje të qëndrueshme në shpenzimet e mbrojtjes. Ky trend i atribuohet dy ngjarjeve kryesore: aneksimit të Krimesë në 2014 dhe pushtimit të Ukrainës në 2022.
Siç raportohet nga Agjencia Evropiane e Mbrojtjes (EDA), shpenzimet e mbrojtjes u rritën nga 147 miliardë euro në 2014 në 214 miliardë euro në 2021. Midis 2021 dhe 2024, buxheti u rrit me mbi 30%, duke arritur në 326 miliardë euro në 2024. Shpenzimet pritet të rriten me më shumë se 20 miliardë euro në një rritje të mëtejshme me më shumë se 1007 miliardë euro. Strategjia evropiane e sigurisë dhe, mbi të gjitha, një ndryshim në perceptimin e rolit që Evropa synon të luajë në një peizazh global multipolar, duke reduktuar varësinë nga Shtetet e Bashkuara.
Kjo pikëpamje e re gjeopolitike ka nënvizuar një realitet që liderët evropianë e kanë injoruar për një kohë të gjatë: nevojën për një mbrojtje të integruar dhe autonome. Deri më sot, BE-ja ka investuar në iniciativat e sigurisë së komunitetit që mbeten të fragmentuara dhe nuk kanë një vizion strategjik afatgjatë. Përpjekjet përqendrohen kryesisht në zgjidhjet afatshkurtra të cilave u mungon planifikimi i strukturuar për të siguruar një industri konkurruese dhe të qëndrueshme të mbrojtjes me kalimin e kohës.
Vështirësitë e hasura me mbështetjen ushtarake për Ukrainën janë një demonstrim i dukshëm: prodhimi i pamjaftueshëm i pajisjeve dhe municioneve, standardizimi i dobët i pajisjeve dhe vështirësitë logjistike që lidhen me shumëllojshmërinë e armatimeve të ofruara nga shtetet anëtare.
Pas dekadash inercie, një përpjekje e parë për koordinimin e mbrojtjes daton në vitin 2004 me krijimin e Agjencisë Evropiane të Mbrojtjes, e krijuar për të harmonizuar përpjekjet e shteteve individuale në sigurinë e komunitetit. Vetëm më shumë se një dekadë më vonë u bënë nisma më të strukturuara, të tilla si PESCO e lartpërmendur, e cila ofron një kornizë për bashkëpunimin ushtarak midis shteteve anëtare, dhe CARD (Rishikimi i Koordinuar Vjetor i Mbrojtjes), që synon të drejtojë investimet evropiane në fushën e mbrojtjes.
Aktualisht, problemi themelor i mbrojtjes së komunitetit është mungesa e një vizioni të përbashkët dhe të koordinuar ushtarakisht midis vendeve të BE-së. Buxheti prej 326 miliardë eurosh i ndarë midis shteteve anëtare mbetet në diskrecionin e ministrive të vendeve të veçanta, të cilat, megjithëse mund të ndjekin udhëzimet e sugjeruara nga Brukseli, nuk ka gjasa të veprojnë në mënyrë të koordinuar në investime.
Është gjithashtu e rëndësishme të sinjalizohet dallimi në investime midis shteteve të Evropës Lindore, të cilat e perceptojnë më shumë kërcënimin rus. Polonia shquhet me një investim të barabartë me 4.12% të PBB-së së saj, e ndjekur nga Estonia dhe Letonia. Në kontrast të plotë, vende si Italia, Spanja dhe Portugalia, ku frika e një kërcënimi ushtarak ndihet më pak, gjenden në fund të listës.
Sfidat e financimit të mbrojtjes së komunitetit
Përveç sfidave strukturore dhe operacionale që lidhen me ndërtimin e një mbrojtjeje efektive të komunitetit, ka edhe rezistencë politike nga shtetet anëtare, të cilat shpesh hezitojnë të pranojnë përfshirje më të madhe mbikombëtare, veçanërisht në një kontekst ku sovraniteti kombëtar vazhdon të jetë një çështje e ndjeshme, e instrumentalizuar shpesh nga forcat politike euroskeptike. Megjithatë, kjo kundërshtim ndaj një mbrojtjeje të përbashkët nuk vjen vetëm nga forcat më ekstremiste; ndonjëherë vjen nga vetë qeveritë evropiane.
Dy shembuj emblematikë tregojnë këtë dinamikë. E para ka të bëjë me kundërshtimin e fortë të Gjermanisë ndaj propozimit për të ndarë 100 miliardë euro nga fondi NextGenerationEU për të financuar Programin Evropian të Industrisë së Mbrojtjes për periudhën 2028-2034. Berlini, besnik ndaj linjës së tij të ashpërsisë fiskale dhe refuzimit të borxhit publik, ka shprehur vullnetin për të përjashtuar çdo formë të financimit ushtarak të bazuar në fondet e borxhit.
Rasti i dytë ka të bëjë me rezervat franceze, të lidhura me frikën se një politikë e mbrojtjes së komunitetit mund të komprometojë konkurrencën ndërkombëtare të industrisë së saj të mbrojtjes kombëtare. Që nga vitet 1950, Franca ka mbajtur një qasje të theksuar sovraniste ndaj mbrojtjes, duke penguar çdo iniciativë që mund të kufizojë autonominë strategjike të Parisit.
Megjithatë, këto shqetësime bazohen në një bazë konkrete: midis mesit të vitit 2022 dhe mesit të 2023, 78% e totalit të shpenzimeve për armatimet nga vendet e BE-së iu nda furnizuesve joevropianë, me 63% të totalit të drejtuar në Shtetet e Bashkuara. Një varësi e tillë ngre pyetje në lidhje me kapacitetin real të BE-së për të zhvilluar autonominë e saj strategjike.
Një ngushtim gradual i hendekut teknologjik
Në mënyrë të pashmangshme, çështja e financimit ka të bëjë edhe me investimet në Kërkim dhe Zhvillim, një sektor me të cilin EDA është ri-angazhuar vetëm në fund të dekadës së fundit. Nga viti 2011 deri në vitin 2018, vendet e BE-së ndanë më pak se 20% të shpenzimeve të tyre totale të mbrojtjes për përmirësimet teknologjike të forcave të tyre të armatosura, duke gjeneruar një deficit investimi kumulativ prej rreth 25 miliardë euro. Duke filluar nga viti 2019, investimet e reja në mbrojtje kanë kërkuar të kompensojnë këtë mangësi dhe po trajtojnë në mënyrë progresive boshllëqet operacionale si në afat të shkurtër ashtu edhe në atë afatgjatë.
Në vitin 2024, EDA identifikoi një sërë makro-zonash strategjike për të fokusuar përpjekjet, për të kapërcyer hendekun teknologjik dhe operacional dhe për të forcuar aftësinë për t’iu përgjigjur kërcënimeve të mundshme. Në mënyrë të veçantë, këto përfshijnë sektorin e Mbrojtjes së Integruar Ajrore dhe Raketore (IAMD), për të cilin Raporti CARD përshkruan një qasje për të kapërcyer boshllëqet kritike në mbrojtjen ajrore dhe raketore, me vëmendje të veçantë ndaj aftësive me rreze të shkurtër, si sistemet ajrore kundër-pa pilot (C-UAS) dhe sistemet e mbrojtjes ajrore me rreze të shkurtër (SHORAD). Një fushë tjetër thelbësore ka të bëjë me pajisjet individuale të forcave të armatosura, veçanërisht në lidhje me pajisjet e mbrojtjes biologjike, kimike, radiologjike dhe bërthamore (CBRN).
Rritja e vazhdueshme e buxhetit të mbrojtjes në vitet e fundit zbulon një evolucion të prekshëm në politikën e mbrojtjes së komunitetit, veçanërisht duke pasur parasysh që procesi i modernizimit të forcave të armatosura evropiane filloi zyrtarisht me Veprimin Përgatitor për Kërkimin e Mbrojtjes (PADR) në vitin 2017. PADR, i projektuar si një projekt pilot dhe i financuar nga shtetet anëtare me mbi 90 milionë euro, ishte aktiv deri në vitin 2019 në fillimin e strategjisë ushtarake të eksplorimit. 2021. Trashëgimia e tij është sot e dukshme në “Programi i Punës EDF 2025”, plani vjetor i Fondit Evropian të Mbrojtjes për zhvillimin e teknologjive ushtarake në sektorët tokësorë, detarë, aeronautikë, hapësinorë dhe kibernetikë.
I miratuar në fund të janarit 2025, programi planifikon për vitin aktual një investim prej 1,065 miliardë eurosh, që synon mbështetjen e kërkimit dhe zhvillimit në sektorin e mbrojtjes, duke reduktuar njëkohësisht fragmentimin e investimeve kombëtare. Deri më sot, EDF përfaqëson mjetin kryesor të komunitetit për financimin e inovacionit teknologjik në fushën ushtarake, duke konsoliduar rolin e Bashkimit Evropian si një aktor gjithnjë e më i strukturuar në peizazhin e sigurisë globale.
E ardhmja e mbrojtjes evropiane
Evropa nuk ka parë një dinamizëm të tillë në sektorin e mbrojtjes që nga epoka e Luftës së Ftohtë, kur ende diskutohej për krijimin e Komunitetit Evropian të Mbrojtjes (EDC), një nismë që u themelua përfundimisht në 1954 për shkak të kundërshtimit të fortë francez ndaj një transferimi të tillë të sovranitetit. Sot, sfida vazhdon, e penguar edhe më tej nga çështje të ngjashme, mes gjithë hezitimit për t’i dorëzuar një nivel kaq të lartë sovraniteti Bashkimit Evropian, për të mos përmendur neutralitetin e vazhdueshëm të Austrisë dhe Maltës, që pengon integrimin ushtarak, dhe politikën ambivalente të Hungarisë, shpesh duke u përplasur me Brukselin. Çështja e mbrojtjes së komunitetit ndërlikohet më tej nga mungesa e një politike të jashtme të përbashkët evropiane.
Megjithatë, në letër, BE-ja është sot shpenzuesi i dytë më i madh ushtarak në botë. Në të vërtetë, shenjat e një rimëkëmbjeje konkrete po shfaqen, për shembull, marsin e kaluar Komisioni Evropian përshkroi një draft kornizë strategjike për vitin 2035, i cili do t’u kërkonte shteteve anëtare të sigurojnë që 60% e pajisjeve të tyre të vijnë nga prodhuesit evropianë.
Së fundi, në lidhje me të ardhmen e mbrojtjes evropiane, është e rëndësishme të përmendet raporti i Draghi-t, i cili nxjerr në pah urgjencën e një paradigme të re strategjike. Sipas raportit, duke pasur parasysh shkëputjen graduale të Uashingtonit, BE-ja duhet të ndajë të paktën 5% të PBB-së së saj për mbrojtjen, me synimin drejt autonomisë eventuale nga aleati i saj amerikan. [Përktheu: ISHGJ]
Lidhja: https://www.geopoliticalmonitor.com/redefining-european-defense-the-evolution-of-eu-security-policy-in-the-trump-era/
