Nga Matija Sheriçpro [Geopolitika.News, Zagreb]
Lindja e Mesme është fokusi i tensioneve më të mëdha në botë. Në qendër të konfliktit është konflikti izraelito-palestinez, ose në një kuptim më të gjerë, konflikti izraelito-arab. Edhe pse konflikti mes palestinezëve dhe izraelitëve mbi atë se kush do të sundojë Tokën e Shenjtë është shumë kompleks dhe i ndërlikuar, çështja e të gjitha çështjeve është çështja e Jeruzalemit. Më saktësisht, çështja më e diskutueshme është administrimi i Jeruzalemit Lindor, d.m.th. Qyteti i vjetër. Kjo zonë ka rëndësi të veçantë për tri fetë më të mëdha abrahamike: Krishterimin, Judaizmin dhe Islamin.
Brenda Qytetit të Vjetër, vendndodhja më e diskutueshme midis hebrenjve dhe palestinezëve është Mali i Tempullit (Har haBáyit në hebraisht) ose Shenjtërorja Fisnike (Haram al-Sharif në arabisht). Vendi simbolizon një histori mijëravjeçare, shpirtërore dhe konfliktet e Judaizmit, Krishterimit dhe Islamit. Për hebrenjtë, Mali i Tempullit është vendi më i shenjtë në botë. Ata pretendojnë se tempulli i parë dhe i dytë hebre, simbolet kryesore të historisë së tyre fetare dhe kombëtare, ishin vendosur atje. Për muslimanët, Shenjtërorja Fisnike është vendi i tretë më i shenjtë në Islam, pas Mekës dhe Medinës, ku ndodhen xhamitë Al-Aksa dhe Kupola e Shkëmbit, të ndërtuara në fund të shekullit të 7-të dhe në fillim të shekullit të 8-të. Të krishterët gjithashtu e vlerësojnë shumë vendin për shkak të lidhjes së tij me Biblën dhe sepse Jezu Krishti vdiq dhe u ringjall në Jerusalem.
Rëndësia historike
Mali i Tempullit është një vend me histori të pasur fetare, politike dhe sociale. Sipas feve monoteiste, është vendi i krijimit të botës dhe pika ku Zoti filloi krijimin e Adamit. Tradicionalisht besohet të jetë shkëmbi ku Abrahami duhej të ofronte djalin e tij Isakun si një sakrificë për Zotin, një ngjarje vendimtare për teologjinë hebraike, të krishterë dhe islame. Në kohën e mbretit Solomon, në shekullin e 10-të p.e.s.
Pas Krishtit, në atë vend u ndërtua Tempulli i Parë, i cili u bë qendra e jetës fetare hebreje. Tempulli ishte shtëpia e Arkës së Besëlidhjes dhe vendi ku i bëheshin flijime Perëndisë. Shkatërrimi i tij nga babilonasit në 586. pas. Kr. shënoi një nga momentet më të errëta në historinë e popullit hebre, i njohur si robëria babilonase.
Tempulli i dytë u ndërtua pas kthimit të hebrenjve nga mërgimi babilonas, rreth vitit 516. psh. Kr. Ndërtesa u bë simbol i popullit hebre dhe besëlidhja e tyre me Perëndinë. Gjatë periudhës Hasmonean dhe Herodit të Madh, tempulli u zgjerua dhe u dekorua shumë, duke u bërë një nga vendet më spektakolare të botës antike. Megjithatë, në vitin 70 pas Krishtit, pas kryengritjes hebreje kundër romakëve, tempulli u shkatërrua, duke filluar kështu diaspora dymijëvjeçare e popullit hebre. Gjithçka që ka mbetur nga Tempulli i Dytë është Muri i Vajtimit, i cili sot shërben si vendi më i shenjtë për lutjen e popullit hebre.
Nga ana tjetër, për myslimanët, Mali i Tempullit ka gjithashtu një kuptim të thellë. Pas përhapjes së Islamit në shekullin e VII, Kalifi Abd al-Malik ndërtoi Kupolën e Shkëmbit në vitin 691, një pavijon monumental i artë mbi shkëmb, në vendin e Tempullit të Dytë. Myslimanët besojnë se ishte ai vend atje ku profeti Muhamed u dërgua në parajsë për të marrë udhëzime nga Zoti. Në afërsi të Kupolës së Shkëmbit, u ndërtua Xhamia Al-Aksa, e cila u bë vendi i tretë më i shenjtë në Islam.
Tradita e krishterë gjithashtu lidh Jeruzalemin dhe Malin e Tempullit me ngjarjet kryesore në jetën e Jezu Krishtit. Edhe pse nuk është i lidhur drejtpërdrejt me tempullin, vendi ka një rëndësi të madhe simbolike për krishterimin, sepse kryqëzimi dhe ringjallja e Jezusit u zhvillua në Jerusalem.
Rëndësia e Malit të Tempullit në eskatologjinë e tre besimeve
Në eskatologjinë e tre besimeve, Mali i Tempullit ka një rëndësi të madhe. Sipas besimit hebre, vendi është qendror për identitetin e tyre. Për hebrenjtë, ndërtimi i Tempullit të Tretë do të shënonte fillimin e Epokës Mesianike – periudha kur Mesia (Mashiach) do të vinte, do të rivendoste mbretërinë e Davidit dhe do të vendoste paqen botërore. Në këtë kuptim, Tempulli i Tretë nuk është vetëm një objekt fizik, por edhe një simbol i drejtësisë universale, rinovimit shpirtëror dhe pranisë hyjnore në Tokë. Prandaj, shumë hebrenj ultra-ortodoksë mbështesin prishjen e xhamive Al-Aksa dhe Kupola e Shkëmbit dhe ndërtimin e Tempullit të Tretë. Megjithatë, sipas interpretimeve mistike kabaliste, Tempulli i Tretë nuk do të jetë një ndërtesë fizike, por një entitet shpirtëror që do të shfaqet në Malin e Tempullit gjatë Epokës Mesianike.
Për të krishterët, Mali i Tempullit ka një kuptim eskatologjik, megjithëse ndryshon sipas emërtimit. Sipas disa interpretimeve nga Dhiata e Re, Libri i Zbulesës, ndërtimi i Tempullit të Tretë lidhet me fundin e kohës, Ardhjen e Dytë të Jezu Krishtit dhe fitoren përfundimtare të mbretërisë së Zotit në Tokë. Sionistët e krishterë të kishave protestante (kryesisht në SHBA) mbështesin idenë e rindërtimit të Tempullit të Tretë sepse besojnë se kjo do të përshpejtojë kthimin e Jezusit. Sipas interpretimit të tyre, Tempulli i Tretë luan një rol kyç në konfliktin apokaliptik midis së mirës dhe së keqes, që do të rezultojë në fitoren e Zotit mbi Antikrishtin. Grupet e krishtera sioniste ofrojnë mbështetje financiare dhe politike për lëvizjet hebraike që mbrojnë ndërtimin e Tempullit të Tretë. Ndryshe nga ungjillorët që mbështesin Tempullin e Tretë, Kisha Katolike dhe Ortodokse nuk e mbrojnë ndërtimin e tij, por janë të orientuara drejt krijimit të një besëlidhjeje midis Zotit dhe njerëzimit. Për ta, tempulli simbolizon praninë e Krishtit dhe mbretërinë e tij shpirtërore, jo një ndërtesë materiale.
Në eskatologjinë islame, Al-Aksa ka një rol kyç. Myslimanët besojnë se konflikti midis së mirës dhe së keqes do të ndodhë në Jeruzalem, ku profeti Isa (Jezus) do të shfaqet për të mposhtur Dexhallin (Antikrishtin) dhe për të vendosur drejtësinë e Zotit në tokë. Për myslimanët, ruajtja e xhamisë Al-Aksa dhe Kupolës së Shkëmbit nuk është vetëm një detyrim fetar, por edhe një simbol i ruajtjes së Islamit kundër presioneve politike dhe fetare. Çdo kërcënim ndaj faltoreve në Malin e Tempullit perceptohet si një sulm ndaj Islamit në tërësi, gjë që shpjegon reagimet e forta emocionale ndaj çdo përpjekjeje për të ndryshuar status quo-në.
Mali i Tempullit në konfliktin midis Izraelit dhe Palestinës
Pas krijimit të shtetit të Izraelit në vitin 1948, çështja e Jerusalemit dhe Malit të Tempullit u bë shumë e rëndësishme. Sipas planit të paqes të OKB-së për ndarjen e Palestinës në vitin 1947, pjesa lindore e Jeruzalemit ishte caktuar për shtetin e ardhshëm palestinez. Pas Luftës së Parë izraelito-arabe në 1949, Jeruzalemi Lindor ra nën kontrollin e Jordanisë. Pas Luftës Gjashtë Ditore të vitit 1967, Izraeli mori kontrollin e Jeruzalemit Lindor, duke përfshirë Malin e Tempullit, por vendosi të ruante sundimin islamik mbi vendet e shenjta për të ulur tensionet me botën myslimane. “Status quo” nënkuptonte që hebrenjtë nuk lejoheshin të luteshin në Malin e Tempullit, ndërsa muslimanët kishin të drejtë të adhuronin të pashqetësuar. Megjithatë, ky rregull shpesh shkelet dhe ndodhin incidente të dhunshme. Në vitin 1980, Izraeli aneksoi Jerusalemin Lindor, të cilin palestinezët e konsiderojnë kryeqytetin e shtetit të tyre të ardhshëm. Palestinezët e perceptojnë sundimin izraelit mbi Malin e Tempullit si një simbol të pushtimit. Nga ana tjetër, shumë izraelitë e konsiderojnë Jerusalemin “kryeqytetin e përjetshëm dhe të pandashëm” të Izraelit, gjë që e bën edhe më të vështirë arritjen e një kompromisi politik.
Idetë çifute për prishjen e xhamive dhe ndërtimin e tempujve
Edhe pse qeveria izraelite dhe izraelitët me mendje laike mbështesin zyrtarisht status quo-në, disa grupe ekstremiste hebreje mbrojnë hapur ndërtimin e një tempulli të tretë, edhe nëse kjo nënkupton prishjen e vendeve të shenjta islame. Organizata të tilla si Temple Mount Faithful dhe Temple Institute promovojnë vizionin e tempullit si një hap të domosdoshëm drejt epokës mesianike. Të dy grupet shpesh organizojnë vizita provokuese në Malin e Tempullit, duke shkaktuar tension dhe frikë në popullatën palestineze. Hebrenjtë ultra-ortodoksë e konsiderojnë ndërtimin e një tempulli një detyrë të shenjtë, megjithëse jo të gjithë mendojnë kështu. Disa rabinë ultra-ortodoksë kundërshtojnë hyrjen në Malin e Tempullit për shkak të papastërtisë rituale, duke e bërë temën komplekse edhe brenda judaizmit.
Disa politikanë izraelitë me ndikim gjithashtu bëjnë thirrje për ndërtimin e një tempulli herë pas here. Kështu, në pranverën e vitit 2024, anëtari i Knesset-it dhe anëtari i partisë ultra të djathtë Tora të Judaizmit të Bashkuar, Jiçak Pindrus, bëri thirrje për ndërtimin e Tempullit të Tretë në vendin e Xhamisë Al-Aksa. Ministri i Sigurisë Kombëtare i ekstremit të djathtë të Izraelit, Itamar Ben-Gvir, përfshiu ndryshime në status quo-në në atë vend në planet zyrtare të veprimit të ministrisë së tij në ato ditë. Plani i Ben-Gvir synon të ndryshojë status quo-në në xhami duke i lënë ato nën kontrollin izraelit dhe duke i hapur ato për adhuruesit hebrenj. Policia izraelite ka lejuar kolonët të hyjnë në komplekset e xhamive që nga viti 2003, pavarësisht dënimeve të përsëritura nga palestinezët. Ndërtimi i tempullit mbështetet jo vetëm nga e djathta radikale, por edhe nga shumë anëtarë të moderuar të partisë së djathtë Likud. Formalisht, partia dhe lideri i saj Benjamin Netanyahu e kundërshtojnë ndërtimin për shkak të kontekstit ndërkombëtar dhe nuk duan të hapin kutinë e Pandorës.
Vendndodhja e mundshme
Planet për ndërtimin e Tempullit të Tretë ndryshojnë në varësi të interpretimeve të grupeve të ndryshme brenda komunitetit hebre, por pothuajse në të gjithë skenarët tempulli do të vendosej në zonën e Malit të Tempullit. Sipas shumicës së teologëve hebrenj, tempulli duhet të ndërtohet në vendin e Shenjtit të Shenjtëve (Kodesh HaKodashim) brenda Tempullit të Parë dhe të Dytë. Besohet se ndodhet pikërisht aty ku ndodhet sot Kupola e Shkëmbit. Disa hebrenj besojnë se Tempulli i Tretë mund të ndërtohet në vendin e Xhamisë Al-Aksa, e cila ndodhet në jug të Kupolës së Shkëmbit. Edhe pse kjo nuk është një pikëpamje tradicionale, ata besojnë se ndërtimi i një tempulli në atë vend do të ishte një kompromis midis aspiratave hebraike dhe faltoreve islame. Grupe më të moderuara propozojnë ndërtimin e një tempulli diku tjetër në Malin e Tempullit, por pa prishur Kupolën e Shkëmbit ose Al-Aksa-n. Ky do të ishte një opsion teologjikisht i pranueshëm për disa, por nuk pranohet gjerësisht sepse tradicionalistët këmbëngulin në vendndodhjen e saktë të Shenjtit të Shenjtëve.
Rezistenca e palestinezëve dhe e botës islame
Palestinezët dhe bota islame i konsiderojnë mbrojtësit e Tempullit të Tretë si një kërcënim për vendet e shenjta dhe identitetin e tyre kombëtar. Ata e konsiderojnë shembjen e xhamisë Al-Aksa apo Kupolës së Shkëmbit jo vetëm një sulm ndaj Islamit, por edhe një simbol të dominimit izraelit mbi palestinezët. Lëvizje të tilla mund të ndezin trazira masive, jo vetëm në Palestinë, por në të gjithë botën myslimane, me pasoja potencialisht të rrezikshme për paqen dhe stabilitetin botëror. Prishja e xhamive do të shkaktonte protesta masive në të gjithë botën islame, do të kërcënonte marrëdhëniet diplomatike të Izraelit me vendet myslimane dhe do të shkaktonte një ortek reagimesh ndërkombëtare.
Qëndrimi i OKB-së
Sipas Konventës së UNESCO-s për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Natyrore Botërore (1972), Mali i Tempullit dhe thelbi historik i Jerusalemit konsiderohen si pjesë e trashëgimisë botërore. Kjo nënkupton se çdo ndryshim rrënjësor në statusin e këtij vendi – duke përfshirë prishjen e strukturave ekzistuese ose ndërtimin e të rejave – kërkon konsultim dhe miratim ndërkombëtar. Prishja e Xhamisë Al-Aksa ose e Kupolës së Shkëmbit do të përbënte një shkelje të rëndë të kësaj konvente. Mali i Tempullit ndodhet në Jerusalemin Lindor, një territor që shumica e komunitetit ndërkombëtar e konsideron të pushtuar nga Izraeli pas Luftës Gjashtëditore në vitin 1967. Sipas Konventës së Katërt të Gjenevës, fuqia pushtuese nuk ka të drejtë të ndryshojë karakterin, statusin apo kulturën trashëgimia e territoreve të okupuara. Ndërtimi i Tempullit të Tretë do të interpretohej si shkelje e ligjit ndërkombëtar dhe do të dëmtonte më tej marrëdhëniet tashmë të brishta mes Izraelit dhe komunitetit ndërkombëtar.
Reagimi i botës
Pyetja është, a do të arrinte vërtet qeveria izraelite të shkatërronte faltoret myslimane dhe të ndërtonte atë izraelite të shkatërruar prej kohësh? Është e vështirë të japësh një përgjigje të saktë. Prishja e njërës ose të dyja xhamive nga Izraeli dhe fillimi i ndërtimit të Tempullit të Tretë do të çonte në reagime të ashpra nga komuniteti ndërkombëtar. Edhe vendet që kanë normalizuar marrëdhëniet me Izraelin, si Egjipti, Emiratet e Bashkuara Arabe apo Maroku, do të detyroheshin të tërhiqnin njohjen. Mund të ketë një përshkallëzim të konfliktit, duke përfshirë sulme terroriste dhe luftëra të reja në Lindjen e Mesme. Në të njëjtën kohë, SHBA, BE dhe vende të tjera perëndimore, të cilat tradicionalisht mbështesin Izraelin, do ta gjenin veten në një pozicion të vështirë balancimi midis aleatëve të tyre strategjikë dhe presionit global për të mbrojtur vendet e shenjta myslimane. Islamistët shpesh përdorin çështjen e Malit të Tempullit për qëllime propagandistike, me qëllim që të mobilizojnë masat në botën islame kundër Perëndimit dhe Izraelit.
Është e mundur që terroristët islamikë të nisin një valë sulmesh terroriste ndaj Izraelit dhe disa vende si Irani dhe Turqia do të nisnin një fushatë ushtarake kundër Izraelit. Akti ka të ngjarë të bashkojë shumë vende muslimane që janë kryesisht të ndara nga konflikti suni-shiitë dhe çështje të tjera. Ndërtimi i Tempullit të Tretë mund të ndezë një luftë rajonale që shumë lehtë mund të shndërrohet në Luftën e Tretë Botërore. Dhe është e mundur që të mos ketë përleshje më serioze luftarake përveç sulmeve terroriste. Sido që të jetë, për rreziqet e lartpërmendura, asnjë politikan izraelit nuk ka kaluar Rubikonin dhe ka vendosur për një akt radikal nga i cili nuk ka kthim. Megjithatë, dinamika e paparashikueshme e marrëdhënieve ndërkombëtare në shekullin e 21-të thotë se nuk duhet përjashtuar asnjë skenar. Derisa të ketë një zgjidhje gjithëpërfshirëse për konfliktin izraelito-palestinez, të gjitha opsionet janë ende në tryezë, sado të rrezikshme që mund të jenë.
[Përktheu: ISHGJ]
