Zbërthimi i enigmës së negociatave Kosovë-Serbi
Negociatat mes Kosovës dhe Serbisë kanë qenë prej kohësh një pikë qendrore e diplomacisë evropiane dhe globale, duke mishëruar kompleksitetin e pajtimit pas konfliktit dhe të njohjes ndërkombëtare.
Nga Jeta GASHI
Kosova shpalli pavarësinë e saj nga Serbia në vitin 2008, një lëvizje që Serbia dhe disa nga aleatët e saj, përfshirë Rusinë dhe Kinën, ende nuk e kanë njohur. Pavarësisht dialogut të vazhdueshëm të lehtësuar nga ndërmjetësit ndërkombëtarë, normalizimi i marrëdhënieve mes dy vendeve ka mbetur i pakapshëm. Zgjedhja e Kurtit në vitin 2021, me platformën e tij të fortë nacionaliste dhe me theksin në një qasje më bindëse ndaj negociatave, ka futur dinamika të reja në procesin e dialogut. Udhëheqja e tij premton përparime të mundshme dhe rritje të tensioneve, duke e bërë të domosdoshme analizimin nga afër të gjendjes aktuale të këtyre negociatave.
Të mësuarit rreth negociatave Kosovë-Serbi është thelbësore për shkak të ndikimit të tyre të rëndësishëm në stabilitetin rajonal dhe dinamikën e BE-së. Këto bisedime janë thelbësore për zgjidhjen e tensioneve të gjata midis dy kombeve dhe ndikojnë në çështje më të gjera ballkanike, duke përfshirë paqëndrueshmërinë politike në Bosnje dhe marrëdhëniet e tensionuara në Maqedoninë e Veriut. Rezultati i këtyre negociatave mund të krijojë një precedent për zgjidhjen e konflikteve dhe të ndikojë në përpjekjet për integrim në BE. Suksesi ose dështimi në bisedimet Kosovë-Serbi do të përhapet në të gjithë Ballkanin, duke ndikuar në stabilitetin e BE-së dhe aftësinë e saj për të nxitur politika kohezive rajonale.
Për më tepër, përfshirja e fuqive globale si NATO dhe Rusia, me Kosovën që forcon forcat e saj të sigurisë dhe kërkon lidhje më të ngushta me NATO-n dhe Serbinë, duke u fokusuar në forcimin e aftësive të saj ushtarake dhe nxitjen e marrëdhënieve me Rusinë dhe Kinën për mbështetje të mbrojtjes, përforcon aksionet, duke mos lënë asnjë dyshim. se sa e rëndësishme është ndjekja e zgjidhjeve diplomatike.
Afati kohor i Dialogut Kosovë-Serbi
Në prill 2007, i dërguari i posaçëm i OKB-së, Martti Ahtisaari, i paraqiti Këshillit të Sigurimit të OKB-së Propozimin Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës (Plani i Ahtisaarit). Ky propozim, i përbërë nga një tekst kryesor me 15 nene dhe 12 anekse, synonte të siguronte pavarësinë e Kosovës duke mbrojtur të drejtat dhe kulturën e komuniteteve të saj joshqiptare. Ai përfshinte dispozita për një demokraci shumë-etnike, një kushtetutë të re, decentralizim të gjerë dhe mbikëqyrje ndërkombëtare. Kosova shpalli pavarësinë në shkurt 2008 në përputhje me planin, duke u zotuar të zbatojë rekomandimet e saj dhe duke mirëpritur mbikëqyrjen ndërkombëtare.
Pas opinionit të vitit 2010 të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në lidhje me shpalljen e pavarësisë së Kosovës, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi një rezolutë që bën thirrje për fillimin e dialogut Kosovë-Serbi nën ndërmjetësimin e BE-së. Në vitin 2011, Kuvendi i Kosovës votoi për autorizimin e qeverisë për të filluar dialogun teknik me Serbinë. Në vitin 2012 Kuvendi miratoi një rezolutë të re që autorizonte fillimin e dialogut politik me Serbinë.
Nga tetori i vitit 2012, kryeministri i atëhershëm i Kosovës, Hashim Thaçi dhe ai i Serbisë, Ivica Daçiq, zhvilluan dhjetë raunde bisedimesh që synonin arritjen e një marrëveshjeje për parimet e normalizimit të marrëdhënieve.
Takimi i parë Thaçi-Daçiq
Më 19 prill 2013, nën ndërmjetësimin e Përfaqësueses së Lartë të BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, baroneshës Catherine Ashton, kryeministrat e të dy vendeve e nënshkruan Marrëveshjen e Parë të Parimeve që Drejton Normalizimin e Marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Kjo marrëveshje është ratifikuar nga Kuvendi i Kosovës më 27 qershor 2013, duke i dhënë statusin e një marrëveshjeje ndërkombëtare, të paktën nga perspektiva e Kosovës.
Nga ana tjetër, Kuvendi i Serbisë nuk e ratifikoi marrëveshjen, me arsyetimin se ajo nuk përbën një marrëveshje ndërmjet dy shteteve. Me kërkesë të njërit prej grupeve parlamentare, marrëveshja iu referua Gjykatës Kushtetuese të Serbisë, e cila refuzoi ta trajtojë atë, duke e konsideruar si një akt politik dhe jo ligjor.
Kjo marrëveshje, e njohur edhe si Marrëveshja e Brukselit, ishte një përpjekje e BE-së për të zgjidhur çështjet midis dy shteteve, duke përfshirë 15 pika që adresonin:
- Themelimi i asociacionit/bashkësisë së komunave me shumicë serbe;
- Integrimi i strukturave paralele serbe në veri në Policinë e Kosovës;
- Emërimi i komandantit rajonal të policisë për katër komunat me shumicë serbe në veri;
- Integrimi i autoriteteve gjyqësore dhe krijimi i një paneli me shumicë serbe për të trajtuar rastet në komunat me shumicë serbe si divizion i Gjykatës së Apelit në Prishtinë;
- Organizimi i zgjedhjeve lokale në komunat veriore lehtësuar nga OSBE-ja dhe në përputhje me ligjin e Kosovës.
Plani i zbatimit për Marrëveshjen e Brukselit përfshinte afate specifike kohore, shumë prej të cilave nuk u respektuan, dhe theksoi nevojën për dialog të mëtejshëm politik për zbatimin e saj. Zhvillimet politike në Kosovë dhe Serbi, së bashku me zgjedhjet e Parlamentit Evropian të vitit 2014, sollën një Përfaqësuese të re të Lartë të BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Federica Mogherini, dhe një përpjekje të përtërirë për të rifilluar dialogun.
Në vitin 2015, nën udhëheqjen e ish-kryeministrave Isa Mustafa dhe Aleksandar Vuçiq, të dy vendet arritën një sërë marrëveshjesh që rrjedhin nga marrëveshja e 19 prillit.
Këto marrëveshje synonin intensifikimin e diskutimeve për energjinë dhe telekomunikacionin dhe parandalimin e pengesave reciproke në rrugën drejt anëtarësimit në BE.
Tensionet arritën kulmin kur Kosova vendosi një tarifë 100% për importet nga Serbia dhe Bosnja e Hercegovina më 21 nëntor 2018, si përgjigje ndaj fushatës agresive të Serbisë kundër anëtarësimit të Kosovës në INTERPOL dhe përpjekjeve për të revokuar njohjen e Kosovës. Kjo tarifë u përdor nga Serbia si pretekst për të pezulluar dialogun, duke çuar në një periudhë pozicionesh të ngulitura. Komuniteti ndërkombëtar, përfshirë BE-në dhe SHBA-në, i bënë presion Kosovës që të heqë tarifën.
Fushata e Serbisë për të revokuar njohjen e Kosovës gjithashtu pengoi normalizimin, duke marrë dënime joadekuate nga komuniteti ndërkombëtar. Pas vendosjes së tarifës, kryeministri i atëhershëm, Ramush Haradinaj, kritikoi Përfaqësuesen e Lartë të BE-së, Federica Mogherini për lejimin e dialogut jotransparent, përfshirë diskutimet për ndryshimet territoriale mes dy vendeve. Ideja e korrigjimit të kufijve apo e shkëmbimit të tokave, e kundërshtuar nga shumica e kosovarëve, shkaktoi polarizim të madh politik brenda dhe ndërkombëtar. Gjermania dhe Franca kundërshtuan ndryshimet e kufijve, ndërsa SHBA-ja nuk përjashtoi ndonjë përmbajtje specifike të marrëveshjes.
Roli i BE-së në lehtësimin e dialogut u zvogëlua më tej gjatë vitit të saj zgjedhor 2019, i shoqëruar nga dështimi i Gjermanisë dhe Francës për të rifilluar dialogun. Zgjedhjet e mesit të vitit 2019 në Kosovë dhe vonesat pasuese në formimin e institucioneve gjithashtu shtynë rifillimin e dialogut.
Administrata e Kurtit: Marrëveshja e Ohrit
(Ri)zgjedhja e Albin Kurtit për kryeministër të Kosovës në shkurt të vitit 2021 shënoi një moment vendimtar në historinë e negociatave ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit. Kthimi i tij në detyrë nënkuptonte një fazë të rinovuar dhe potencialisht transformuese në dialog, pasi që atëherë ai e ka bërë shumë të qartë strategjinë e tij të punëve të jashtme: vendosmëria, përkushtimi ndaj sovranitetit dhe interesave strategjike të Kosovës, së bashku me përdorimin e mençur të mbështetjes ndërkombëtare dhe transparencës publike janë në thelb të qasjes së re. Kjo rezulton në shmangien e marrëveshjeve që mund të çojnë në kërkesa apo lëshime të mëtejshme në të ardhmen, duke u fokusuar në sigurimin e rezultateve të qarta dhe përfundimtare.
Pikërisht me këtë mendësi Prishtina është përgatitur të angazhohet në një nga tryezat më të rëndësishme të negociatave: takimin e Ohrit, të mbajtur në Maqedoninë e Veriut më 18 mars 2023. Me këtë rast, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, diskutuan Nismën franko-gjermane për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi, e cila u “paketua” si njohje de facto dhe si marrëveshje që i hap rrugën njohjes de jure.
Kryeministri i Kosovës Albin Kurti (M), Përfaqësuesi Special i BE-së për Dialogun Beograd-Prishtinë dhe çështje të tjera rajonale të Ballkanit Perëndimor, Miroslav Lajčák, Përfaqësuesi i Lartë i BE-së Josep Borrell dhe Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiç (D) në takimin e Marrëveshjes së Ohrit në Ohër , 19/03/2023
Në atë kohë, Përfaqësuesi i Lartë i BE-së, Josep Borrell, kishte deklaruar në media se “palët shprehën gatishmërinë e tyre për të ecur drejt zbatimit të marrëveshjes”, por Aneksi i Ohrit mbetet në stanjacion. Në fakt, një nga pjesëmarrësit e takimit, Marc Weller, një ekspert i dëshmuar ndërkombëtar i ekipit të kryeministrit Kurti, beson se qasja e BE-së në arritjen e kësaj marrëveshjeje të shumëpritur ishte padyshim asimetrike. Sipas tij, ishin ndërmjetësuesit e BE-së që e prishën papritur këtë marrëveshje, pikërisht kur Kosova ishte gati të pranonte propozimin franko-gjerman. Pasi të dyja palët u pajtuan për formulimet e Marrëveshjes së Brukselit më 27 shkurt 2023, në takimin e Ohrit palët vetëm duhej të miratonin zyrtarisht Marrëveshjen Themelore dhe Aneksin e Zbatimit. Por sërish u rishfaq “loja e vjetër serbe” e mosnënshkrimit të marrëveshjes. Është shumë evidente nga letra e kryeministres serbe, Ana Brnabiq, drejtuar BE-së në dhjetor 2023, e cila shënoi kulmin e mohimit të Marrëveshjes së Brukselit dhe Aneksit të Ohrit, se kjo marrëveshje nuk paraqet detyrim ligjor apo njohje de facto për Serbinë. edhe pse ndërmjetësit evropianë këmbëngulin në këtë drejtim.
Kështu, për momentin, situata mbetet në vendnumrim. Duke pasur parasysh mosgatishmërinë e plotë të Serbisë për të njohur Kosovën, asnjë masë nuk është zbatuar efektivisht për të avancuar në negociata, përveç atyre që kanë të bëjnë me personat e zhdukur dhe njohjen e targave. Në maj të vitit 2023, Kurti dhe Vuçiq miratuan Deklaratën për Personat e Zhdukur nga Lufta e Kosovës, duke u angazhuar të dyja palët që t’u mundësojnë qasje në të gjitha dokumentet që posedojnë, përfshirë ato konfidenciale.
Të dyja palët kanë njohur edhe targat e automjeteve të njëra-tjetrës. Në fakt, nga janari i këtij viti, qytetarët e Kosovës nuk i mbulojnë më simbolet shtetërore me ngjitëse të bardha gjatë vozitjes në Serbi dhe anasjelltas.
Ndër zhvillimet më të fundit, më e dukshmja ka të bëjë me planin e renditjes për zbatimin e Marrëveshjes Themelore. Afati i fundit për paraqitjen e propozimeve përkatëse për këtë të fundit u caktua më 18 korrik.
Një ditë pas skadimit të afatit të Bashkimit Evropian për Kosovën dhe Serbinë, një deklaratë e kryeministrit serb, Millosh Vuçeviq, ka ngjallur edhe një herë reagime për vlefshmërinë e kësaj marrëveshjeje, për të cilën palët ranë dakord vitin e kaluar. Në fakt, në një seancë të mbajtur më 24 korrik 2024, në Kuvendin e Serbisë, Vuçeviq deklaroi se Serbia nuk ka nënshkruar dhe nuk do të nënshkruajë asgjë që konfirmon shtetësinë e Kosovës.
Lidhur me këtë çështje, BE-ja ka ritheksuar se palët janë të vetëdijshme për obligimet nga dialogu që kanë marrë përsipër të zbatojnë si dhe ka rikujtuar se marrëveshja është obligim për Serbinë sipas Kapitullit 35, në rrugën e saj drejt integrimit në Bashkimin Evropian.
Nga ana tjetër, zëvendëskryeministri i Kosovës, Besnik Bislimi, konfirmoi se Kosova kishte dorëzuar komentet e saj dhe akuzoi Bashkimin Evropian se nuk ia ka paraqitur kurrë propozimet e Serbisë, Kosovës.
Duke lënë mënjanë tensionet veriore, lëvizjet e vazhdueshme mes institucioneve kosovare dhe serbe, dhe ndërhyrjet nga entitete të profilit të lartë si BE-ja dhe SHBA-ja, muajt e fundit kanë sjellë pak përparim në dialog. Në vend të kësaj, ata kanë nënvizuar vështirësinë e vazhdueshme për të thyer bllokimin. Çfarë e bën kaq sfidues dialogun mes këtyre palëve në konflikt? Dhe, më kritike, pse të dyja palët e shohin të papranueshëm ndonjë kompromis?
Ndër çështjet kryesore në diskutim që nga ratifikimi i Planit të Ahtisaarit, dy çështje dallohen si veçanërisht të diskutueshme, për shkak të pasojave potencialisht të rrezikshme dhe deri diku përgjithësisht të nënvlerësuara, e që lidhen me trajtimin e pakujdesshëm dhe sipërfaqësor të këtyre çështjeve: çështja e kishave ortodokse në Kosovë dhe themelimi i Asociacionit të Komunave Serbe.
Çështja e kishave ortodokse në Kosovë
Trashëgimia ortodokse serbe në Kosovë, e ilustruar nga manastiret historike të Deçanit dhe Graçanicës, luan një rol të rëndësishëm dhe kontestues në negociatat e vazhdueshme ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Këto vende, të cilat janë pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, nderohen thellësisht nga serbët si simbole të identitetit të tyre kulturor dhe fetar, që datojnë që nga Perandoria Serbe mesjetare. Në kontekstin e pavarësisë së Kosovës, mbrojtja dhe statusi i këtyre manastireve janë bërë pika kryesore në diskutimet diplomatike, ku Serbia insiston në mbrojtjen e tyre si thelbësore për ruajtjen e trashëgimisë së saj.
Megjithatë, shqetësimet rreth këtyre vendeve shtrihen përtej frikës së dëmeve të mundshme. Kështu, nuk do të ishte befasi nëse këto simbole fetare dhe kulturore do të shfrytëzoheshin vërtet si një formë lehtësie për t’u përfshirë në manovra gjeopolitike.
Ky ndërveprim kompleks ndërmjet trashëgimisë kulturore dhe ambicieve politike theksohet nga Erich Rathfelder, një publicist dhe ekspert i njohur gjerman për Evropën Juglindore, në librin e tij Kosova. Rathfelder argumenton se “shumë nuk e kuptuan se skicat e Serbisë së Madhe përfshijnë pikërisht ato territore ku ekzistojnë organizatat kishtare serbe, edhe kur të krishterët ortodoksë atje janë në pakicë (…) Dhe natyrisht, edhe në Kosovë, konturet e Serbisë së Madhe përputhen me ato të organizimit të kishës.”
Kjo shtron pyetjen: a mund të shërbejë vërtet ruajtja dhe promovimi i trashëgimisë ortodokse serbe në Kosovë si mjet për ndikim politik?
Sulmi terrorist ndodhi në Banjë të Albanikut [Zveçanit], më 24 shtator 2023, ku një polic i Kosovës mbeti i vrarë në krye të detyrës dhe tre terroristë të grupit të armatosur të udhëhequr nga Milan Radojiçiq, ish-nënkryetari i Listës Serbe. e ka vënë në mënyrë të pamohueshme çështjen përsëri në qendër të vëmendjes, duke ngritur pikëpyetje rreth shkallës në të cilën kleri ortodoks mund të jetë i ngatërruar me interesat serbe. Vlen të theksohet se, në fakt, më 25 shtator 2023, Eparkia e Rashkës së Prizrenit, pjesë e Kishës Ortodokse Serbe, njoftoi se EULEX-i dhe policia e Kosovës kanë kryer një hetim atë ditë në manastirin e Banjës në veri të Kosovës, duke gjetur armë zjarri dhe pajisje të tjera ushtarake në mjediset e manastirit “të cilat u hodhën nga ata që iknin nga manastiri”.
Një pjesë e pajisjeve ushtarake të gjetura në manastir dhe automjetet e përdorura në sulmin në Banjë
Policia gjeti harta dhe plane në manastir dhe automjete, që tregonin një plan të gjatë dhe të mirëmenduar. “Këtu nuk kemi të bëjmë me grupe lokale, por me një organizatë terroriste të kontrolluar drejtpërdrejt nga Beogradi. Një operacion me një sasi kaq të madhe armatimi duhet të përgatitet gjatë disa muajve”, pohoi Xhelal Sveçla, ministër i Punëve të Brendshme të Kosovës.
Sveçla ditëve në vijim ka shpërndarë një video në Facebook, ku shihet Milan Radojiçiq, nënkryetari i Listës Serbe, si dhe prova të tjera që sipas tij tregojnë qartë lidhjet zyrtare mes shtetit serb dhe grupit terrorist. Ai gjithashtu zbuloi se një nga viktimat në sulmin terrorist ishte Bojan Mihailović, një truprojë e ish shefit serb të BIA-s, Aleksandar Vulin.
BKS
Bashkësia [Asociacioni] i Komunave Serbe (BKS) në Kosovë është një organ i propozuar që synon të përmirësojë vetëadministrimin dhe qeverisjen e komunave me shumicë serbe brenda Kosovës: Mitrovica e Veriut, Zubin Potoku, Leposaviqi, Zveçani, Shtërpca, Kllokoti, Graçanica, Novobërda, Ranillugu dhe Parteshi. Kjo nismë buron nga Marrëveshja e Brukselit e nënshkruar në vitin 2013.
Harta që tregon zonat që do t’i përkasin BKS, me zonat e përmendura të shënuara me blu të hapur
Bashkësia [Zajednica] synon të lehtësojë vetëqeverisjen për komunitetet serbe në fusha të tilla si arsimi, shëndetësia dhe zhvillimi ekonomik lokal, duke mbetur nën kornizën ligjore të Kosovës. Megjithatë, zbatimi i saj ka ngecur për shkak të mosmarrëveshjeve rreth shtrirjes së kompetencave të saj dhe shqetësimeve rreth ndikimit të saj në sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës.
Çështja zyrtarisht u shpërfaq për herë të parë në dhjetor 2015, kur Gjykata Kushtetuese e Kosovës shqyrtoi tekstin dhe parimet për të cilat ishte rënë dakord në Marrëveshjen e Brukselit e vitit 2015 ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, e cila përfshinte krijimin e BKS-së. Gjykata vendosi se disa nga këto parime shkelin Kushtetutën e Kosovës. Konkretisht, Gjykata identifikoi se 23 nene të Kushtetutës, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me barazinë e qytetarëve para ligjit, mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore, si dhe të drejtat e komuniteteve pakicë, do të rrezikoheshin nga formimi i BKS-së.
Shqetësimet janë ngritur edhe në lidhje me kompetencat që i janë dhënë shoqatës, potencialin që ajo të marrë karakter monoetnik dhe rrezikun e “bosnjëzimit” të shtetit kosovar. Sa i përket pikës së parë, Kurti ka refuzuar në mënyrë të përsëritur çdo marrëveshje që do t’i jepte BKS-së kompetenca ekzekutive, e që ai beson se do të komprometonte unitetin e Kosovës. Ai argumenton se asociacioni duhet të jetë thjesht konsultativ ose koordinues, pa autoritet vendimmarrës që mund të çojë në autonomi ose vetëqeverisje të ndryshme nga pjesa tjetër e Kosovës.
Në krye të kësaj, kritikët argumentojnë se dhënia e kompetencave të gjera për një shoqatë të tillë mund të dëmtojë strukturën multietnike të Kosovës, duke çuar në një model qeverisjeje të ndarë, të ngjashëm me atë të Bosnjës dhe Hercegovinës, ku ndarjet etnike kanë çuar në paqëndrueshmëri të vazhdueshme politike. Ky skenar ka frikë të përkeqësojë tensionet etnike dhe të fragmentarizojë qeverisjen e Kosovës, pasi themelimi i një entiteti serb në Kosovë, të ngjashëm me Republikën Srpska në Bosnjë, do të sfidonte sovranitetin e saj dhe parimet e unitetit që shteti përpiqet t’i mbajë, si dhe do të ndërhynte në politikat vendimmarrëse brenda Korniza ligjore e Kosovës.
Kështu, një projekt i tillë mono-etnik pa marrëveshje ligjërisht obligative dhe pa njohje de jure ende i jep Beogradit një levë jashtëzakonisht të fuqishme për të minuar funksionalitetin e brendshëm të shtetit të Kosovës.
Është thelbësore të theksohet se Kosova kurrë nuk e refuzoi Bashkësinë; përkundrazi, krijoi themelet e këtij procesi të dialogut. Megjithatë, në përputhje me Planin e Ahtisaarit, formimi i BKS-së nuk shihet si zëvendësim i sistemit të Kosovës, por si pjesë e sistemit funksional të shtetit të Kosovës. Në përputhje me këtë qasje, Kurti theksoi nevojën për mbajtjen e prioriteteve në rregull: së pari vjen Marrëveshja Themelore, pastaj aneksi i zbatimit dhe vetëm pas kësaj mund të trajtohet çështja e Asociimit.
Konkluzioni
Ndër zgjidhjet e ndryshme të mundshme që janë paraqitur gjatë gjithë kohës, modifikimet e kufijve dhe shkëmbimet territoriale, nuk kanë gjasa të jenë një opsion i zbatueshëm, duke pasur parasysh kompleksitetin e përfshirë dhe, nga ana e Kosovës, nxitjen e kufizuar ekonomike të manovrës, për shkak të moszhvillimit të Luginës së Preshevës për sa i përket resurseve, infrastrukturës, apo ndonjë potenciali të investimeve.
Kështu, rruga drejt një zgjidhjeje të qëndrueshme diplomatike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë varet kryesisht nga parimi i reciprocitetit, qëndrim ky i theksuar vazhdimisht nga kryeministri i Kosovës, Albin Kurti. Pa vullnetin e Serbisë për t’u angazhuar në njohjen e vërtetë të sovranitetit të Kosovës dhe për të adresuar çështjen thelbësore të reciprocitetit, çdo diskutim për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe mbetet i parakohshëm dhe i pajustifikueshëm. Kosova tashmë ka zgjeruar të drejta të rëndësishme për pakicën e saj serbe, duke përfshirë autonominë gjithëpërfshirëse të qeverisjes lokale, të drejtat arsimore dhe kulturore dhe përfaqësimin proporcional si në institucionet lokale ashtu edhe në ato kombëtare. Veçanërisht, ndikimi politik i Listës Serbe e tejkalon shumë përfaqësimin e saj demografik, pasi partisë i garantohen dhjetë nga njëqind e njëzet ulëset në Kuvendin e Kosovës, duke rezultuar në një nivel joproporcional të pushtetit në krahasim me grupet e tjera minoritare, të cilat, megjithatë , erdhën si një kompromis politik i domosdoshëm që rrjedh nga Marrëveshja e Brukselit e 2013-ës për të shmangur pengesat e mëtejshme.
Është e vërtetë se integrimi nuk mund të ndodhë pa një njohje të duhur të të drejtave, megjithatë është po aq e rëndësishme të pranohet se ka kufij se sa mund të arrihet integrimi, kur një pakicë lufton të njohë dhe të angazhohet me institucionet e shtetit të vet. Kjo është veçanërisht e rëndësishme kur ajo pakicë vazhdon të operojë brenda një kuadri ligjor dhe elektoral që, pjesërisht, është krijuar për të mbrojtur të drejtat e tyre. Nuk është më e mundur të injorohet ngurrimi i dukshëm i serbëve për t’u pajtuar me institucionet e Kosovës. Kjo rezistencë tregohet në mënyrë të pagabueshme nga bojkotet e shpeshta të zgjedhjeve në nivel lokal dhe kombëtar. Një shembull kryesor janë zgjedhjet e fundit komunale të vitit 2023 në katër komuna me shumicë serbe, të paraprira nga një referendum për të hequr kryetarët e komunave, i cili erdhi vetëm një vit pas protestave fillestare dhe përplasjeve të nxitura më tej nga Lista Serbe. Në këtë kontekst, regjistrimi tashmë i përmbyllur i popullsisë së Kosovës në vitin 2024, rezultatet e të cilit pritet të publikohen këtë vit, premton të jetë veçanërisht befasues. Duke pasur parasysh bojkotin e mëparshëm të pakicës serbe për regjistrimin e vitit 2011, i cili gjithashtu ndodhë të jetë i vetmi i kryer deri më tani, ka pritshmëri që një model i ngjashëm mospjesëmarrjeje do të shfaqet këtë herë.
Në dritën e këtyre zhvillimeve, çfarë mund të parashikojmë për të ardhmen e negociatave? Ndryshimet e ardhshme në udhëheqjen e BE-së dhe zgjedhjet e parashikuara të 9 shkurtit të vitit 2025 në Kosovë, janë ngjarje kyçe që pritet të ndikojnë në trajektoren e bisedimeve. Megjithatë, ato nuk janë faktorët e vetëm në lojë. Partia politike Vetëvendosje po kërkon vendosmëri të shtuar në ndjekjen e një rezolute diplomatike dhe rezultate konkrete nga Përfaqësuesja e Lartë e sapozgjedhur e Bashkimit Evropian për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Kaja Kallas. Shpresa e tyre është se Kallas do të miratojë një strategji më të sigurt për të arritur rezultate të prekshme dhe për të çuar përpara procesin e negociatave në një mënyrë që nuk do të dëmtojë interesat e Kosovës.
Në të vërtetë, perspektiva e trajtimit asimetrik në negociata vazhdon të jetë një shqetësim i madh. Ekziston një ankth në rritje për mosbalancimin e mundshëm në mënyrën se si palët adresohen dhe angazhohen, gjë që mund të dëmtojë drejtësinë dhe efektivitetin e procesit të negociatave.
Treni “Kosova është Serbi” ndalon në kufirin Kosovë-Serbi, 15.01.2017
Ky shqetësim është veçanërisht i dukshëm në dritën e zhvillimeve të fundit, siç është marrëveshja në tentativë midis Serbisë dhe Bashkimit Evropian, e vlerësuar nga kancelari gjerman Olaf Scholz.
Marrëveshja midis Serbisë dhe Bashkimit Evropian e nënshkruar më 19 korrik 2024, i hap rrugën gërmimit të diskutueshëm të litiumit, duke rezultuar në një projekt që mund të zvogëlojë varësinë e Evropës nga Kina. Scholz mori pjesë në një “samit kritik të lëndëve të para” në Beograd, ku ishte dëshmitar i nënshkrimit të një memorandumi mirëkuptimi midis Bashkimit Evropian dhe qeverisë serbe. Kjo marrëveshje vendos një “partneritet strategjik” të fokusuar në lëndët e para të qëndrueshme, zinxhirët e furnizimit të baterive dhe automjetet elektrike.
Marrëveshja jo vetëm që thekson rritjen e levave të Serbisë, por gjithashtu ngre pyetje nëse marrëveshje të tilla të profilit të lartë, mund të kontribuojnë në një çekuilibër në mënyrën se si BE angazhohet me Serbinë dhe Kosovën.
Mbetet shpresa për Kosovën teksa ajo përparon drejt anëtarësimit në Këshillin e Evropës, me aplikimin e saj një vit më parë. Megjithatë, rruga përpara është ende me tatpjeta, pasi Kosova ende duhet të përmbushë disa standarde qenësore, duke përfshirë themelimin e Bashkësisë së Komunave me shumicë Serbe (BKS) që është shtuar si e tillë në muajt e kaluar. Në fakt, më 16 prill, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës miratoi një raport të Dora Bakojanis-it, i cili avokonte për anëtarësimin e Kosovës në organizatë. Raporti konkludoi se Kosova i ka plotësuar të gjitha kushtet e nevojshme për anëtarësim, duke e inkuadruar formimin e Bashkësisë së Komunave me shumicë Serbe si një çështje të brendshme për Kosovën. Megjithatë, vendet kryesore evropiane e kanë kushtëzuar mbështetjen e tyre në përparimin konkret drejt themelimit të Asociacionit, duke e bërë këtë një faktor kritik në votimin përfundimtar. Kjo kërkesë është theksuar në një letër dërguar kryeministrit Albin Kurti më 15 maj të këtij viti, të nënshkruar nga presidenti francez Emmanuel Macron, kancelari gjerman Olaf Scholz dhe kryeministrja italiane Giorgia Meloni.
Ndërsa dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë zhvillohet, ajo që sjellë e ardhmja për të dyja vendet mbetet e pasigurt, me dinamikat aktuale dhe ato në zhvillim që mund të ndikojnë në trajektoren e negociatave. Ajo që është e qartë është se, angazhimi për të gjetur një zgjidhje diplomatike është thelbësor. Nëse Kosova do të shmangë komprometimin e interesave të saj, Kurti do të duhet të qëndrojë i palëkundur. Por me sa duket, Vuçiqi po i kundërvihet Kurtit me të njejtën vendosmëri.
Bibliography
Crisis Group. (n.d.). Relaunching the Kosovo-Serbia Dialogue. Retrieved from https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/balkans/kosovo-serbia/relaunching-kosovo-serbia-dialogue
Crisis Group. (n.d.). Toward Normal Relations Between Kosovo and Serbia. Retrieved from https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/balkans/kosovo-serbia/toward-normal-relations-between-kosovo-and-serbia
European Council on Foreign Relations. (n.d.). Conditions for Peace: The EU’s Role in the Dialogue Process Between Kosovo and Serbia. Retrieved from https://ecfr.eu/article/conditions-for-peace-the-eus-role-in-the-dialogue-process-between-kosovo-and-serbia/
Evropa e Lire. (2023). Një Vit nga Marrëveshja Kosovë-Serbi. Retrieved from https://www.evropaelire.org/a/nje-vit-nga-marreveshja-kosove-serbi/32836108.html
Evropa e Lire. (2023). Pafuqia e Marrëveshjes së Ohrit. Retrieved from https://www.evropaelire.org/a/pafuqia-e-marreveshjes-se-ohrit/32902838.html
Gazeta Express. (2024). Historiani Serb: Kishat Ortodokse Serbe në Kosovë dhe BE është Strehe për Kriminelët e Terroristët. Retrieved from https://www.gazetaexpress.com/historiani-serb-kisha-ortodokse-serbe-ne-kosove-dhe-beh-eshte-strehe-per-kriminelet-e-terroristet/
Koha.net. (2024). Një Vit nga Mosmarrëveshja e Ohrit. Retrieved from https://www.koha.net/veshtrime/417918/nje-vit-nga-mosmarreveshja-e-ohrit
KDI – Sfida të Reja dhe Prioritetet për Kosoven. (2018). Retrieved from https://kdi-kosova.org/wp-content/uploads/2018/03/18-Sfidat-FINAL-ALB-06.pdf
KDI – 7 Vjet Pas Marrëveshjes së Parë për Normalizim. (2020). Retrieved from https://kdi-kosova.org/wp-content/uploads/2020/04/28-7-Vite-pas-marreveshjes-se-pare-per-normalizim-Kosove-Serbi-Raport-03.pdf
Legal and Political Studies. (2020). Policy Analysis. Retrieved from https://www.legalpoliticalstudies.org/wp-content/uploads/2020/12/PolicyAnalysis_MLT_.pdf
Minority Rights Group. (n.d.). Serbs. Retrieved from https://minorityrights.org/communities/serbs-3/
Nacionale. (2023). Rrëfimi nga Banjska e Zveçanit: Një muaj nga sulmi që cenoi sigurinë e Kosovës. Retrieved from https://nacionale.com/video/rrefimi-nga-banjska-e-zvecanit-nje-muaj-nga-sulmi-qe-cenoi-sigurine-e-kosoves
Reuters. (2024). North Kosovo Serbs Boycott Referendum Removing Ethnic Albanian Mayors. Retrieved from https://www.reuters.com/world/europe/north-kosovo-serbs-boycott-referendum-removing-ethnic-albanian-mayors-2024-04-21/
Tagesschau. (n.d.). Kosovo-Serbien: Waffenarsenal gefunden. Retrieved from https://www.tagesschau.de/ausland/europa/kosovo-serbien-waffen-arsenal-100.html
Telegrafi. (2024). Çfarë Komente Dërgoi Kosova në Bruksel për Planin e Sekuencimit?. Retrieved from https://telegrafi.com/cfare-komente-dergoi-kosova-ne-bruksel-per-planin-e-sekuencimit/
Telegrafi. (2024). Dialogu në Vdekje Klinike: Pak Shpresa për Rezultate. Retrieved from https://telegrafi.com/dialogu-ne-vdekje-klinike-pak-shpresa-per-rezultate/
Telegrafi. (2024). Kosova Dorëzoi në Bruksel Komentet mbi Planin e Sekuencimit. Retrieved from https://telegrafi.com/kosova-dorezoi-ne-bruksel-komentet-mbi-planin-e-sekuencimit/
Telegrafi. (2024). LVV Pret Ndryshim të Qasjes së BE-së në Dialog: Opozita Skeptike. Retrieved from https://telegrafi.com/lvv-pret-ndryshim-te-qasjes-se-se-ne-dialog-opozita-skeptike/
Telegrafi. (2024). Pamjet ku Shihe Radojcic në Sulmin Terrorist: Vrasja e Truprojës së Vulinit dhe Dokumenti që Ushtria Serbe ia ka Dhënë Grupit të Dhënat që Janë Prezentuar deri Tani. Retrieved from https://telegrafi.com/pamjet-ku-shihet-radoiciqi-ne-sulmin-terrorist-vrasja-e-truprojes-se-vulinit-e-dokumenti-qe-ushtria-serbe-ia-ka-dhene-grupit-te-dhenat-qe-jane-prezentuar-deri-tani/
U.S. Department of State. (2001-2009). Kosovo. Retrieved from https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/fs/101244.htm
____________________________
Instituti Shqiptar për Gjeopolitikë
ISSN: 3005-2777
____________________________
