Nëse SHBA-ja është serioze për të rimenduar rrënjësisht angazhimet e saj ndërkombëtare, atëherë e gjithë bota do të duhet të përshtatet.
Pesë skenarët si ‘Amerika e Para’ do ta transformojë botën në 2025.
Shkruar nga Gideon Rachman
Inaugurimi i Donald Trump si president i SHBA-së do të bëhet më 20 janar, në të njëjtën ditë me hapjen e Forumit Ekonomik Botëror në Davos.
Që nga fundi i Luftës së Ftohtë, takimi vjetor i Davosit, i cili mbledh së bashku liderë biznesi dhe politikë nga e gjithë bota – është bërë një simbol i globalizimit të drejtuar nga elita.
Por Trump është një armik i betuar i asaj që ai e quan “globalizëm”. Pushuesit në Davos promovojnë tregtinë e lirë; Trump thotë se “tarifa” është fjala e tij e preferuar dhe beson në nacionalizmin “Amerika së pari”.
Për tre dekada, fuqitë e mëdha të botës përqafuan gjerësisht botëkuptimin e Davosit. Kjo ishte një periudhë kur ndërvarësia ekonomike mbyti rivalitetet gjeopolitike. Trump, Presidenti Xi Jinping i Kinës dhe Presidenti Vladimir Putin i Rusisë kanë folur të gjithë në Forumin Ekonomik Botëror në të kaluarën.
Por tani, në mënyra të ndryshme, SHBA, Kina dhe Rusia janë bërë të gjitha fuqi revizioniste që po kërkojnë ndryshim rrënjësor në rendin aktual botëror.
Kur Putin filloi një pushtim të plotë të Ukrainës në vitin 2022, ai sakrifikoi lidhjet ekonomike të vendit të tij me perëndimin në favor të vizionit të tij për madhështinë ruse. Kina e Xi është bërë më nacionaliste dhe më kërcënuese në sjelljen e saj ndaj Tajvanit. Dhe Trump po kërkon ndryshime thelbësore në sistemin ndërkombëtar të tregtisë dhe në marrëdhëniet e Amerikës me aleatët e saj.
Nuk është për t’u habitur që Rusia dhe Kina po kërkojnë ndryshime në rendin botëror. Rusia është një ish-superfuqi që po përpiqet të rindërtojë ndikimin e saj të humbur. Kina është një superfuqi në rritje që dëshiron që bota t’i përshtatë ambiciet e saj. Është revizionizmi amerikan ai që është edhe më çuditshëm dhe më i gjerë në pasojat e tij.
SHBA është ende vendi më i fuqishëm në botë dhe ekonomia më e madhe në botë. Dollari është monedha rezervë botërore dhe sistemi i aleancës amerikane mbështet sigurinë e Evropës, Azisë dhe Amerikës. Nëse SHBA-ja është serioze për të rimenduar rrënjësisht angazhimet e saj ndërkombëtare, atëherë e gjithë bota do të duhet të përshtatet.
E megjithatë kjo duket se është ajo që po ndodh.
Në vend që të mbështesin status quo-në ndërkombëtare, SHBA është gati të bëhet ndërpritësi kryesor.
“Çdo bisedë që kam bërë ndonjëherë mbi rreziqet gjeopolitike me të cilat përballemi në botë filloi me Kinën dhe Rusinë,” thotë Ivo Daalder i Këshillit të Çikagos për Çështjet Globale. “Por rreziku më i madh jemi ne. Është Amerika.”
Aleatët tradicionalë të Amerikës janë ndër vendet që ndihen më të kërcënuar nga një ndryshim në mënyrën se si SHBA ushtron pushtetin e saj. Demokracitë e fuqisë së mesme si Britania e Madhe, Japonia, Kanadaja, Koreja e Jugut, Gjermania dhe e gjithë BE-ja janë mësuar me një botë në të cilën tregjet amerikane janë të hapura dhe ku SHBA-ja ofron një garanci sigurie kundër fuqive kërcënuese autoritare.
Por Trump po premton të vendosë tarifa ndaj aleatëve më të afërt të Amerikës dhe ka vënë në pikëpyetje garancitë e sigurisë së SHBA-së – përfshirë nenin 5 të NATO-s, klauzolën e saj të mbrojtjes reciproke. Në një rast famëkeq këtë vit, presidenti i zgjedhur vuri në dukje se ai do ta linte Rusinë “të bënte ç’dreqin të donte” me vendet e NATO-s që nuk arrijnë të përmbushin angazhimet e tyre të shpenzimeve për mbrojtjen.
Kërcënimi i paraqitur nga Trump për interesat aleate tashmë po çon në debate të dhimbshme në disa nga vendet që ai synon.
Përgjigja fillestare e BE-së do të jetë të shpresojë se kërcënimet tarifore të Trump janë thjesht një taktikë negociuese dhe se mund të arrihet një marrëveshje e arsyeshme, shumë përpara se të shpërthejë një luftë e përgjithshme tregtare. Por nëse Trump vazhdon me tarifat e tij të kërcënuara për një periudhë të zgjatur, Brukseli ka të ngjarë të përgjigjet.
Nevoja që aleatët e Amerikës të balancojnë prioritetet tregtare dhe sigurinë kombëtare pasqyron faktin se nuk është vetëm rendi ekonomik global ai që është në sfidë. Në Evropë dhe Azi, balanca e vendosur e fuqisë është gjithashtu nën kërcënim.
Duke pasur parasysh të gjithë elementët e përfshirë, nuk mund të ketë siguri se si do të evoluojë rendi i ri botëror, por 5 skenarë janë më të qartë të ndodhin:
Një pazar i ri i fuqive të mëdha: natyra transaksionale e Trumpit, vendosmëria e tij për të shmangur luftën dhe përbuzja e tij për aleatët demokratë, i shtyn SHBA-në të bëjë një pazar të ri të madh me Rusinë dhe Kinën. SHBA i jep në heshtje Rusisë dhe Kinës sfera të ndikimit në rajonet e tyre. Amerika përqendrohet në forcimin e dominimit në rajonin e saj – duke shtyrë rreth Meksikës dhe Kanadasë dhe duke kërkuar të marrë përsëri Kanalin e Panamasë dhe të fitojë kontrollin mbi Grenlandën. Trump detyron një marrëveshje paqeje për Ukrainën pa garanci sigurie shoqëruese. Sanksionet kundër Rusisë janë zbutur dhe Putini është i mirëpritur në darkën e Ditës së Falënderimeve në Mar-a-Lago. Një pazar i mundshëm me Kinën do të përfshinte lehtësimin e kufizimeve amerikane të teknologjisë dhe tarifave ndaj Pekinit, në këmbim të blerjeve kineze të mallrave amerikane dhe marrëveshjeve të dashura në Kinë për kompanitë amerikane si Tesla. Trump do të sinjalizonte gjithashtu mungesën e interesit të tij për të luftuar për të mbrojtur Tajvanin. Aleatët e SHBA-së në Evropë dhe Azi do të liheshin në përpjekje për të siguruar mbrojtjen e tyre në një atmosferë të re pasigurie.
Lufta rastësisht: Aleatët perëndimorë kanë një luftë tregtare me njëri-tjetrin. Paqëndrueshmëria politike përhapet në Evropë, me ngritjen e forcave populiste simpatike si për Trump ashtu edhe për Putinin. Në Ukrainë është rënë dakord për një armëpushim – por në Evropë ekziston frika e përhapur se Rusia do të rifillojë armiqësitë në një moment. Vetë Trump vazhdimisht vë në pikëpyetje gatishmërinë e Amerikës për të mbrojtur aleatët e saj. Kina, Rusia apo Koreja e Veriut – ose ndonjë kombinim i këtyre fuqive – vendosin të përfitojnë nga rrëmuja perëndimore duke nisur veprime ushtarake në Azi dhe Evropë. Por ata e llogaritin gabim. Demokracitë aziatike dhe evropiane luftojnë dhe më në fund SHBA tërhiqen në konflikt, siç ndodhi dy herë në shekullin e 20-të.
Anarkia në një botë pa lider: SHBA, Kina, Rusia dhe BE-ja shmangin konfliktin e drejtpërdrejtë. Por politikat e Trump-it ‘America First’ për tregtinë, sigurinë dhe institucionet ndërkombëtare krijojnë një vakum lidershipi. Rritja ekonomike është e dëshpëruar në të gjithë botën nga luftërat tregtare të Trump. Konfliktet civile në vende si Sudani dhe Mianmari intensifikohen. OKB-ja është dobësuar nga rivaliteti i fuqive të mëdha dhe është e pafuqishme për të ndërhyrë. Në vend të kësaj, konfliktet ushqehen nga fuqitë konkurruese rajonale që po kërkojnë përparësi dhe burime. Më shumë vende si Haiti rrëshqasin në anarki të dhunshme. Rriten flukset e refugjatëve drejt perëndimit. Partitë populiste, përçmuese të demokracisë liberale, lulëzojnë në një atmosferë pasigurie sociale dhe ekonomike.
Globalizimi pa Amerikën: SHBA tërhiqet pas mureve tarifore dhe largohet nga Organizata Botërore e Tregtisë. Çmimet rriten në Amerikë dhe mallrat bëhen më të dobëta. Pjesa tjetër e botës i përgjigjet autarkisë amerikane duke përshpejtuar ndërvarësinë ekonomike. BE ratifikon marrëveshjen e re tregtare me Amerikën Latine dhe nënshkruan marrëveshje të reja me Indinë dhe Kinën. Evropa gjithashtu hap tregun e saj për automjetet elektrike kineze dhe teknologjinë e gjelbër, në këmbim të krijimit të fabrikave nga kinezët në të gjithë BE-në dhe frenimit të agresionit rus kundër Evropës. Integrimi i jugut global me ekonominë kineze thellohet më tej dhe Brics fiton anëtarë dhe ndikim të rinj. Përdorimi i dollarit si monedhë globale bie.
Amerika e para ka sukses: besimi i Trump në natyrën e parezistueshme të fuqisë amerikane është i justifikuar. Investimet drejtohen në SHBA, duke rritur epërsinë e Amerikës në teknologji dhe financa. Evropianët dhe japonezët rrisin ndjeshëm shpenzimet për mbrojtjen e tyre dhe kjo është e mjaftueshme për të penguar agresionin rus dhe kinez. Tarifat amerikane ulin në mënyrë dramatike rritjen kineze, duke e çuar sistemin kinez në krizë. Regjimi iranian më në fund u rrëzua nga një kombinim i presionit ushtarak, ekonomik dhe të brendshëm. Prestigji i Trump rritet brenda dhe jashtë vendit. Liberalët amerikanë janë zhytur në heshtje dhe disa nga armiqtë e Trump janë burgosur. Tregu i aksioneve arrin një nivel të ri.
Realiteti i katër viteve të ardhshme ka të ngjarë të jetë një përzierje e çuditshme e të gjithë skenarëve të mësipërm, plus disa zhvillime të tjera të paparashikuara. Siç shprehet edhe filozofi i famshëm italian Antonio Gramsci, në fund të viteve 1920: “E vjetra po vdes dhe e reja nuk mund të lindë; në këtë interregnum (interval mes dy mbretëvive) shfaqen një larmi e madhe simptomash morbide.”/ Me shkurtime nga Financial Times]
