Marrja e pushtetit nga e djathta?
Partitë ekstremiste të krahut të djathtë mund të vendosin tonin në të ardhmen në BE. Arsyeja për këtë është ndryshimi i strategjisë – dhe bashkëpunimi me konservatorët.
Hans Kundnani* [Londër]
Një Bashkimi Evropian i dominuar nga forcat e krahut të djathtë dukej i paimagjinueshëm për një kohë të gjatë. Në fund të fundit, e djathta shihej kryesisht si nacionaliste – dhe BE-ja si e kundërta e saj. Në fund të fundit, Bashkimi Europian u themelua gjithashtu për të lënë pas nacionalizmin dhe pasojat e tij fatale në Luftën e Dytë Botërore. Në të kaluarën, partitë radikale të krahut të djathtë kanë qenë në gjendje të ndërmarrin vazhdimisht veprime përçarëse kundër BE-së, por nuk kanë mundur të luajnë një rol aktiv dhe konstruktiv në formësimin e tij, pasi e djathta thjesht nuk besonte në integrimin evropian. Sot, megjithatë, fotografia është disi e ndryshme.
Tani ka një numër qeverish të krahut të djathtë në vendet e BE-së, jo vetëm në vendet anëtare lindore si Polonia, udhëheqja e të cilave shihet gjerësisht si më me ndikim se kurrë në sfondin e luftës në Ukrainë. Sot, qeveritë e krahut të djathtë radikal mund të gjenden edhe në shtetet themeluese si Italia, ku Giorgia Meloni u bë kryeministre tetorin e kaluar. Në Gjermani, AfD e ka kapur apo edhe ka kaluar SPD-në në anketat e së dielës, në varësi të institutit të sondazheve.
Një nga arsyet pse ishte kaq e vështirë për shumë njerëz të imagjinonin një BE të fortë të krahut të djathtë ka të bëjë me mënyrën se si ne mendojmë për vetë BE-në nga njëra anë dhe sesi krahu i djathtë lidhet me të nga ana tjetër. BE-ja është parë prej kohësh si një projekt vërtet progresiv ose kozmopolit. Një projekt i tillë nuk mund të pajtohet me idetë radikale të krahut të djathtë, tha ai. Në librin tim të ardhshëm, Eurowhiteness, unë argumentoj se kjo tendencë ‘pro-evropiane’ për ta parë BE-në si një shprehje të kozmopolitizmit ka eklipsuar zhvillimin e ‘etno-rajonalizmit’. Me etnorajonalizëm unë përshkruaj një version të një identiteti evropian të bazuar në aspekte etniko-kulturore që është i lidhur ngushtë me idenë e të qenit i bardhë. Shkurtimisht: një BE e krahut të djathtë radikal është – të paktën teorikisht – e mundur dhe e imagjinueshme.
Pra, ndërsa nga njëra anë BE-ja ishte idealizuar, nga ana tjetër qëndrimi i së djathtës radikale ndaj Unionit shpesh paraqitej në një mënyrë të thjeshtuar – sikur e drejta të ishte thelbësisht e rreptësisht nacionaliste dhe për këtë arsye në esencë kundërshtonte idenë e një Evropë të bashkuar. Në realitet, ekziston një tension midis nacionalizmit dhe të ashtuquajturit qytetërim në të menduarit e krahut të djathtë. E djathta në Evropë flet kundër Evropës jo vetëm në emër të kombit, por edhe në emër të Evropës – në emër të “një lloj komuniteti të imagjinuar që ndodhet në një nivel të ndryshëm të hapësirës kulturore dhe politike nga kombi”, siç pohon sociologu Rogers Brubaker se ekziston.
Retorika e krahut të djathtë fokusohet veçanërisht në idenë e një “qytetërimi evropian” të kërcënuar nga jashtë.
Një arsye tjetër pse shumë nuk mund të imagjinonin një BE të dominuar nga e djathta ekstreme ishte supozimi se partitë e ekstremit të djathtë nuk do të ishin kurrë në gjendje të punonin së bashku përtej kufijve me simotrat e tyre. Supozohej se parti të tilla do të përfundonin gjithmonë duke luftuar njëra-tjetrën, ndryshe nga “pro-evropianët” në qendrën politike që ishin të angazhuar për bashkëpunim. Një BE e krahut të djathtë do të ishte kështu një Union që po regresohet dhe në të cilin pushteti u kthehet shteteve anëtare individuale. Megjithatë, në kundërshtim me këtë supozim, partitë e ekstremit të djathtë duket se bashkëpunojnë në mënyrë mjaft efektive me njëra-tjetrën. Disa madje mund të jenë të gatshme të pranojnë integrim të mëtejshëm në BE, për shembull për çështje të tilla si politika e migracionit – me kusht që të jetë sipas kushteve të tyre.
Ajo që e bën një BE të dominuar nga e djathta aktualisht edhe më e mundshme – shumë më tepër se sukseset elektorale të partive të krahut të djathtë në shtete individuale – është afrimi midis “të djathtës së moderuar pro-evropiane” dhe të djathtës radikale euroskeptike. Gjatë dekadës së fundit, dhe veçanërisht që nga e ashtuquajtura “kriza e refugjatëve” e vitit 2015, konservatorët janë kthyer djathtas për çështjet e identitetit, politikën e migracionit dhe Islamin. Në të njëjtën kohë, pjesa më e madhe e së djathtës ekstreme ka zbutur euroskepticizmin e saj – ose të paktën ka rregulluar politikat dhe retorikën e saj.
Shumë parti ekstremiste të krahut të djathtë nuk duan më të largohen nga BE-ja, por duan të punojnë në të dhe ta riformojnë atë. Për të parafrazuar Albert Hirschman-in, e djathta preferon të ketë një zë në vend që të largohet. Deri më tani, kreu i qeverisë italiane Meloni ka pasur një marrëdhënie shumë më harmonike me BE-në sesa, për shembull, Viktor Orbán i Hungarisë. Nga njëra anë, kjo mund të shihet si një “efekt post-Brexit” – gjë që shihet nga disa si një triumf për BE-në. Sidoqoftë, në shumë mënyra, të kesh fjalën dhe të ndihmosh në formimin e së djathtës është një problem më i madh sesa kërcënimet për t’u larguar nga BE.
Siç u përshkrua më lart, konservatorët kanë lëvizur djathtas në çështjet identitare-kulturore. Teoria që qëndron pas kësaj është se duke pasur parasysh sukseset elektorale të së djathtës radikale, është e nevojshme të adoptohen elementë nga programet e tyre dhe në këtë mënyrë t’i dobësojnë ato. Por kjo çon automatikisht në një afrim që i bën më të mundshme kompromiset mes të djathtës së moderuar dhe asaj radikale. Konservatorët mund të lëvizin edhe më tej në të djathtë në lidhje me identitetin, imigracionin dhe Islamin, dhe e djathta ekstreme do të bëhej më pak euroskeptike në këmbim. (Në këtë aspekt, AfD, e cila vazhdon të jetë shumë kritike ndaj BE-së, është një përjashtim.)
Një zhvillim i tillë tashmë mund të vërehet: kur Giorgia Meloni u bë kryeministre e Italisë vitin e kaluar, “pro-evropianët” konservatorë dukej se ishin veçanërisht të shqetësuar nëse Meloni “do të sillej me përgjegjësi për çështje të rëndësishme evropiane si Ukraina dhe eurozona” siç pohoi historiani Timothy Garton Ash. Për sa kohë që qeveria Meloni nuk kërkon të minojë pozicionin e BE-së për çështje të tilla, krahu i djathtë borgjez mund të punojë me të për të gjetur “zgjidhje evropiane” për problemet e përbashkëta. Kishte raporte se politikanë të ndryshëm nga Partia Popullore Evropiane (EPP) ishin përpjekur ta lidhnin Melonin “në një aleancë ligjore që do të kishte peshë të mjaftueshme në Parlament dhe Këshillin Evropian për të ushtruar ndikim të rëndësishëm mbi emërimin e posteve të larta të BE”.
Në të kaluarën, një koalicion i madh de fakto qeverisi BE-në kundër opozitës nga e djathta ekstreme euroskeptike dhe e majta radikale. Kjo tani po ndryshon. Tashmë në vitin 2019, Ursula von der Leyen u zgjodh Presidente e Komisionit Evropian me ndihmën e votave të Fidesz-it hungarez. Fidesz ishte pjesë e EPP-së konservatore deri në mars 2021, pavarësisht radikalizimit ndaj një partie të djathtë. Në zgjedhjet e Parlamentit Evropian të vitit të ardhshëm, një aleancë midis të djathtës së moderuar dhe asaj radikale mund të prodhojë Komisionin Evropian më të djathtë deri më tani.
Kompromisi dhe bashkëpunimi mes konservatorëve dhe të djathtës ekstreme krijon një lloj versioni “pro-evropian” të ideve dhe çështjeve të ekstremit të djathtë, të cilat sillen gjithmonë rreth idesë së një qytetërimi evropian gjoja të kërcënuar. Këtë do ta quaja një “kthesë civilizuese” në projektin europian. Se sa larg do të shkojë një kontroll i BE-së nga krahu i djathtë radikal varet nga fakti nëse “pro-evropianët”, të cilët refuzojnë konceptin e një qytetërimi të tillë të kërcënuar evropian, janë të gatshëm të luftojnë – apo nëse ata thjesht shkojnë me rrjedhën për të promovuar Qytetërimi evropian për të ruajtur unitetin.
Në veçanti, shumë do të varet nga mënyra se si reagojnë partitë e qendrës së majtë ‘pro-evropiane’ si SPD e Gjermanisë. Në historinë e integrimit europian, politika e djathtë në emër të Europës është pranuar shpesh prej tyre. Me fjalë të tjera, kur përballen me një zgjedhje midis parimeve të krahut të majtë dhe unitetit të BE-së, parti të tilla kanë zgjedhur BE-në. Mbetet për t’u parë nëse ky qëndrim do të vazhdojë përballë rritjes së ekstremit të djathtë në Evropë. [https://www.ipg-journal.de; përktheu nga gjermanishtja: ISHGJ]
____________________
* Shënim: Hans Kundnani është një studiues i lartë në Chatham House në Londër. Më parë, ai ka qenë anëtar i lartë i Fondit Gjerman Marshall Transatlantik në Programin Evropian në Berlin. Para kësaj, i diplomuari i Oksfordit punoi për pesë vjet si drejtor kërkimi në European Council on Foreign Relations (ECFR).
