Makthi rajonal i radhës i Bidenit
Nga Dr. David A. Grigorian* [Geopolitical Monitor, 30 gusht 2023]
Një krizë humanitare në territorin e diskutuar prej kohësh të Nagorno-Karabakut po ekspozon dobësinë e kryeministrit të Armenisë, Nikol Pashinyan, dhe dështimin e administratës së Bidenit për të përmbushur premtimet për të mbrojtur armenët nga rreziku i një gjenocidi tjetër.
Përgjithësisht i injoruar nga pjesa tjetër e botës, Nagorno-Karabakh është një copë toke në malet e Kaukazit midis detit të Zi dhe atij Kaspik. Populli i saj është torturuar për 35 vjet nga luftimet pa pushim midis Armenisë dhe Azerbajxhanit.
Deri kohët e fundit, të dy vendet pretendonin sovranitet mbi territorin, por së fundmi Pashinyan hoqi dorë në mënyrë të njëanshme nga pretendimi i Armenisë për atdheun e rreth 120,000 armenëve etnikë, një veprim që shihet si tradhti nga shumica e votuesve të tij.
Ndërkohë, presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, ka vendosur një bllokadë në korridorin e Laçinit, e vetmja rrugë që lidh Armeninë me Nagorno-Karabakun. Bllokada ka mbytur furnizimet me ushqim, ilaçe dhe karburant për armenët në rajon.
Rusia është nominalisht aleati i Armenisë dhe përgjegjëse për ruajtjen e paqes në Nagorno-Karabakh, por e ka lejuar Azerbajxhanin të kryejë këtë agresion. Administrata Biden deri më tani nuk ka bërë asgjë për armenët e rrethuar.
Armenët etnikë kanë jetuar në Nagorno-Karabakh (ose Artsakh në armenisht) për mijëvjeçarë. Ajo pjesë u njoh si pjesë e Armenisë në vitin 1920 nga Lidhja e Kombeve – pararendësja e Kombeve të Bashkuara – vetëm për t’u transferuar në Azerbajxhan me urdhër të Joseph Stalinit një vit më vonë, në 1921, pasi Republika e pavarur armene u pushtua nga Ushtria e Kuqe.
Lufta më e fundit përfundoi më 9 nëntor 2020, me humbjen e Armenisë. Azerbajxhani përdori forcat speciale turke dhe mercenarët xhihadistë sirianë për të detyruar Pashinyanin të nënshkruante një armëpushim me kushte shumë të pafavorshme.
Parlamenti i Armenisë emëroi Pashinyan, një ish-redaktor gazete, si kryeministër në qershor 2018, pasi ai udhëhoqi një lëvizje proteste në rrugët e Jerevanit dhe premtoi të godiste korrupsionin dhe të ndiqte lidhje më të forta me Perëndimin. Në vend të kësaj, ai ka lejuar që korrupsioni të acarohet, është përqafuar me regjimin e Putinit të Rusisë dhe ka lejuar Aliyev të acarojë gjendjen në Nagorno-Karabakh. Ushtria e Armenisë është lënë të lëngojë pa financim, pajisje apo udhëheqje të duhur.
Uashingtoni ndan një pjesë të fajit. SHBA, Franca dhe Rusia ishin bashkëkryesues të Grupit të Minskut, pjesë e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, në përpjekje për të gjetur një zgjidhje paqësore të konfliktit. Pasi Azerbajxhani e pengoi procesin duke sulmuar Nagorno-Karabakun, Rusia dërgoi trupa me detyrën e pretenduar të “paqeruajtjes”.
Nëntorin e kaluar, dy vjet pas nënshkrimit të armëpushimit, Pashinyan ua dorëzoi rusëve kontrollin e korridorit të Laçinit. Kur ai vazhdoi duke hequr dorë nga pretendimet për sovranitet në territor, Rusia kishte një justifikim të përshtatshëm për të lejuar Aliyev të vendoste bllokadën e tij.
Tani qeveria e Pashinyan po fajëson Perëndimin – në vend të aleatit dyfytyrësh dhe tradhtar të Armenisë, Rusinë – që nuk ka bërë mjaftueshëm për të shpëtuar armenët në Nagorno-Karabakh. Disa anëtarë të shquar të diasporës armene dhe grupeve etnike lobuese armene i janë bashkuar korit, duke e kthyer këtë situatë në një problem të marrëdhënieve me publikun për administratën Biden.
Pasi premtoi, në një deklaratë të lëshuar në Ditën e Përkujtimit të Armenëve të 24 prillit 2021, për të parandaluar një gjenocid të dytë armen, Biden tani është vënë në pozicione pritjeje.
Mosgatishmëria e Pashinyan për të mbrojtur armenët në Nagorno-Karabakh nuk duhet të jetë befasi për Uashingtonin. Në korrik 2019, vetëm një vit pasi ai erdhi në pushtet, zyrtarët në ambasadën e SHBA-së në Armeni më besuan se ai nuk ishte i interesuar për ndonjë reformë serioze dhe nuk kishte plane për të përqafuar Perëndimin.
Raporti i Departamentit të Shtetit për Armeninë për vitin 2022 zbuloi se asnjë rast korrupsioni kundër zyrtarëve aktualë dhe ish-zyrtarë të lartë të qeverisë nuk kishte rezultuar në dënim. Një sondazh i kryer nga Instituti Ndërkombëtar Republikan në mars zbuloi se vlerësimi i popullaritetit të Pashinyan në atdheun e tij i afrohej një përqindjeje njëshifrore.
Ndërkohë, Pashinyan ka ndjekur marrëdhënie komode me Rusinë, siç tregohet nga udhëtimi i tij në Moskë për të marrë pjesë në paradën e fitores së 9 majit, anëtarësimi i Armenisë në Organizatën e Traktatit të Sigurisë Kolektive të udhëhequr nga Rusia dhe roli i Armenisë si një kanal kryesor për mallrat që anashkalojnë sanksionet ndaj Rusisë. .
Pashinyan gjithashtu ka arritur të zemërojë një nga aleatët kryesorë të Armenisë, Francën. Në një zhgënjim të dukshëm me qasjen disfatiste të Pashinyanit ndaj Nagorno-Karabakut, Presidenti Macron së fundmi iu përgjigj një pyetjeje të ngritur nga një ligjvënës francez, duke premtuar se do të mbajë një qëndrim më të ashpër se ai i Pashinyanit në mbrojtjen e armenëve në Nagorno-Karabakh. “Unë jam i vetmi që kam një qëndrim dhe mesazh të qartë për çështjen e Artsakhut”, tha Macron.
E vetmja gjë që funksionon për Armeninë dhe popullin e Nagorno-Karabakut është se presidentit të Azerbajxhanit, Aliyev mund t’i mbarojë koha. Ai e di se nuk ka gjasa të marrë shumë më tepër ndihmë nga Rusia nëse Putini rrëzohet për shkak të pushtimit të dështuar të Ukrainës. Si rezultat, Aliyev ka kaluar nga “diplomacia havjare” e negociatave në “diplomaci me tela” për krijimin efektiv të një kampi përqendrimi për armenët në Nagorno-Karabakh.
Komuniteti ndërkombëtar ka filluar ta marrë parasysh këtë strategji. Një panel ekspertësh i nivelit të lartë të OKB-së i kërkoi kohët e fundit Azerbajxhanit të heqë bllokadën e korridorit të Laçinit. Një ish-prokuror i Gjykatës Penale Ndërkombëtare, Luis Moreno Ocampo, lëshoi një raport këtë muaj duke e përshkruar bllokadën si gjenocid. Në një deklaratë të dhënë para Komisionit të të Drejtave të Njeriut, Tom Lantos, të Kongresit të SHBA më 21 qershor, ish-senatori amerikan, Sam Brownback, tha se Uashingtoni “nuk mund të lejojë që një tjetër gjenocid i krishterë armen ose krime kundër njerëzimit të shpalosen në Nagorno-Karabakh. Le të mbajmë qëndrimin tonë tani si paraardhësit tanë amerikanë që qëndruan me armenët e persekutuar gjatë holokaustit të tyre.”
Zyrtarët e Departamentit të Shtetit të SHBA-së e kuptojnë se paqja me Alijevin nuk është e mundur në kushte të ndershme dhe humane, megjithëse ata nuk e pranojnë publikisht këtë. Detyrimi i Armenisë të heqë dorë nga Nagorno-Karabakh dhe të nënshkruajë një traktat paqeje me Azerbajxhanin ka qenë plani i Rusisë. Rusia ka nevojë për paqen në Kaukazin e Jugut sipas kushteve të saj sa më shpejt të jetë e mundur, dhe disa elementë të burokracisë amerikane janë të gatshëm ta lejojnë këtë të ndodhë. Rezultati do të ishte një aleancë edhe më e fortë midis Azerbajxhanit, Rusisë, Turqisë dhe Iranit.
Për të shmangur një katastrofë, administrata Biden duhet t’i bashkohet Francës në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për të kërkuar që paqeruajtësit e mandatuar nga OKB të dërgohen menjëherë në Nagorno-Karabakh. Nëse Rusia bllokon një rezolutë të tillë, SHBA-të duhet të konsiderojnë veprime dypalëshe, ndoshta në bashkëpunim me Francën dhe Greqinë, partnerin historik të Armenisë.
Uashingtoni mund të ndihmojë gjithashtu në nxitjen e partive politike properëndimore në Armeni. Më e madhja prej tyre, Aleanca Kombëtare Demokratike, ose NDA, pati një vizitë të nivelit të lartë në Uashington në prill. Udhëheqësi i NDA u mirëprit nga disa zyra të kongresit dhe nëpërmjet lobistit të tyre, The Livingston Group, ndihmoi në organizimin e seancës dëgjimore të Kongresit mbi Nagorno-Karabakun më 21 qershor. Administrata mund të bëjë shumë më tepër për të ndërtuar lidhje më të forta me NDA dhe të sinjalizojë se ajo nuk do të tolerojë brutalitetin e policisë ndaj anëtarëve të partisë pasi ata janë gati të nisin një lëvizje proteste mbarëkombëtare kundër Pashinyan.
Për të bërë një orientim kuptimplotë drejt Perëndimit, Armenia ka nevojë për një udhëheqje të vërtetë pro-perëndimore. Pashinyan nuk ka as synimin dhe as kapacitetin për të bërë një lëvizje të tillë dhe për të ndërmarrë reforma shumë të nevojshme, duke përfshirë sigurinë kombëtare dhe mbrojtjen. Pashinyan ka arritur të tjetërsojë pothuajse të gjithë. Ai duhet të shkojë.
* Dr. David A. Grigorian është anëtar i lartë në Qendrën Mossavar-Rahmani për Biznesin dhe Qeverinë në Shkollën e Qeverisjes Kennedy të Universitetit të Harvardit. Ai është një veteran 27-vjeçar i FMN-së dhe Bankës Botërore, ku e kaloi pjesën më të madhe të karrierës së tij duke punuar në Lindjen e Mesme, Kaukaz dhe Azinë Qendrore dhe ishte kryeredaktor i raportit “Korrupsioni në Armeni”.
Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull u përkasin vetëm autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht ato të ISHGJ-së.
