Një mosmarrëveshje në dukje e parëndësishme mbi targat e automjeteve ka shkaktuar tension serioz dhe lëvizje të trupave në Serbi dhe Kosovë.
Shkruan: Dr. Leon Hartwell
28 shtator 2021
Në Ballkan, nuk është mirë të reagosh shumë vonë. Sa herë që shpërthen konflikti, ai pashmangshëm tërheq si amerikanët ashtu edhe evropianët. Ky është një mësim i vjetër; Lufta e Parë Botërore filloi me vrasjen e Arkidukës Franz Ferdinand në Bosnjë, ndërsa luftërat jugosllave të viteve 1990 përfunduan vetëm pas fushatave të mëdha ajrore të NATO -s dhe vendosjes së dhjetëra mijëra paqeruajtësve – 60,000 në Bosnjë dhe Hercegovinë vetëm pas Marrëveshjeve të Dejtonit. Po kështu, dështimi për t’i dhënë fund përfundimisht konfliktit Serbi-Kosovë, i cili filloi në 1998, po shkakton probleme serioze.
Reagimet ndaj ngjarjeve të fundit nga SHBA, BE dhe NATO kanë qenë mjaft të dobëta. Aleanca transatlantike duhet ta përdorë këtë krizë për t’i dhënë fund konfliktit Serbi-Kosovë, në vend që t’u bëjë thirrje “të dyja palëve” të de-përshkallëzojnë situatën.
Mosmarrëveshja buron nga një vendim i ri i qeverisë kosovare që kërkon që automjetet që kalojnë nga Serbia të paisen me targa të regjistrimit të përkohshëm. Ky vendim përputhet me një vendim të vjetër serb për shoferët kosovarë të aplikuar me vite për të bërë të ditur se vendi nuk e njeh pavarësinë e Kosovës. Ky akt prodhoi rezistencë të menjëhershme nga komuniteti i vogël, por i zëshëm serb: serbët e Kosovës bllokuan dy pika kalimi dhe Kosova urdhëroi njësitë speciale të policisë të kalojnë në kufi. Policia e Kosovës vëzhgoi zbatimin e politikës së re dhe monitoroi situatën për të identifikuar kundërveprimet e dhunshme të mundshme. Kjo ishte një lëvizje e papritur, duke pasur parasysh veprimet e shpeshta të autoriteteve nga Serbia për të nxitur konfliktin në veri të Kosovës.
Këtë herë, megjithatë, Serbia reagoi me forcë, duke grumbulluar trupa përgjatë kufirit, duke përfshirë tanket T-72, automjete të blinduara Lazar 3 dhe automjete luftarake me shumë qëllime BOV M16 Milos. Për më tepër, ajo vendosi avionë luftarakë MiG-29 dhe helikopterë të prodhuar nga Rusia për fluturime gjatë kufirit. Manovrat ushtarake janë shoqëruar me një gjuhë shumë provokuese nga Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq.
Në rast se dikush e kishte humbur mesazhin, Serbia u bëri thirrje miqve të saj të vjetër në Kremlin për të diskutuar lëvizjet e ardhshme. Gjatë fundjavës, Zëvendëskryeministri dhe Ministri i Mbrojtjes i Serbisë – Nebojsha Stefanovic – u takua me ambasadorin rus në Beograd, Alexander Botsan -Kharchenko Stefanovic, për të inspektuar trupat pranë kufirit me Kosovën.
Qeveritë perëndimore në përgjithësi janë kundër veprimeve me pasoja të rrezikshme, veçanërisht kur bëhet fjalë për përdorim të forcës ushtarake. Por SHBA dhe Evropa, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, nuk mund të largohen nga zhvillimet në Kosovë, vetëm pse ata ende kanë një forcë paqeruajtëse prej 3,600 trupash, KFOR, të vendosur atje. Këtu përfshihet edhe një batalion i harruar i trupave amerikane. Njësitë e KFOR -it tani kanë lëvizur pranë kufirit për të vëzhguar.
Përkundër kësaj, BE, NATO dhe SHBA ju përgjigjën situatës përmes thirrjes drejtuar “të dy palëve” – Serbisë dhe Kosovës, që të zvogëlojnë tensionet – sikur të dy palët të jenë njësoj fajtore për përshkallëzimin e konfliktit. Deklarata të tilla e krahasojnë viktimën me dhunuesin.
Si për të shtuar tutje fyerjet, Presidenti i Këshillit Evropian Charles Michel, kërkoi që Kosova të tërhiqte policinë e saj speciale. Kjo ndodhi përkundër faktit se një ndërtese qeveritare në veri të Kosovës u dogj, ndërsa një tjetër u godit me granata që nuk shpërthyen. Kështu, BE po i kërkon Kosovës që të përmbahet nga kryerja e policimit në territorin e vet në një kohë të tensioneve të rritura.
Përplasja për targat është një çështje e vogël që lidhet me një konflikt më të gjerë. Pas spastrimit etnik dhe mizorive të tjera në shkallë të gjerë të kryera kundër shqiptarëve të Kosovës nga trupat serbe, Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia më 17 shkurt 2008. Pavarësia e Kosovës njihet nga SHBA dhe mbi 100 vende të botës. Pavarësia e saj nuk njihet nga Serbia, Rusia, Kina dhe pesë shtete anëtare të BE -së.
Këtë javë, SHBA dërgoi Zëvendës Ndihmës Sekretarin për Byronë e Çështjeve Evropiane dhe Euroaziatike, Gabriel Escobar, në Bruksel për bisedimet e udhëhequra nga BE midis kundërshtarëve kryesorë. Ai do të mbështesë Përfaqësuesin Special të BE -së për dialogun Beograd -Prishtinë – Miroslav Lajčák – me shpresën për të qetësuar situatën.
Ka shumë pak gjasa që bisedimet e Brukselit, apo edhe ndërmjetësimi në një periudhë afatmesme, të zgjidhin çështjen territoriale. Siç u argumentua në një dokument politikash të kohëve të fundit, konflikti Serbi-Kosovë nuk është “i pjekur për zgjidhje”. Arsyet janë të qarta: Së pari, Vuçiç deklaron se Kosova mbetet territor serb dhe së dyti, karota e anëtarësimit në BE, e parë dikur si shumë e çmuar, po zbehet si një nxitje për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës. Kjo ndodh sepse BE po vuan lodhjen nga anëtarët e rinj; Vuçiq, një udhëheqës autoritar, dëshiron që Serbia të bashkohet me BE për arsye ekonomike, por nuk është i gatshëm të angazhohet për reforma politike pasi kjo do të kufizonte fuqinë e tij; dhe Serbia po krijon me shpejtësi alternativa për anëtarësimin në BE, por duke përfshirë marrëdhënie më të forta me Kinën.
Roli i Rusisë në përkeqësimin e çështjeve gjithashtu duhet të pranohet. Sinqerisht, një luftë ndërshtetërore midis Serbisë dhe Kosovës do të ishte një fitore për Rusinë, sepse do të garantonte përjashtimin e Serbisë dhe Kosovës nga BE dhe NATO për të ardhmen e parashikueshme. Siç kanë treguar situatat në Gjeorgji dhe Ukrainë, organizatat transatlantike janë alergjike ndaj anëtarëve të rinj me konflikte të vazhdueshme.
SHBA dhe BE nuk duhet të merren e as të përplasen me e për çështjen e targave. Përkundrazi, nëse ata do të bëjnë ndonjë përparim të vërtetë, ata duhet ta përdorin këtë krizë si një mundësi për të shpejtuar zgjidhjen e çështjes Serbi-Kosovë. Ekzistojnë opsione të politikave afatshkurtra dhe afatmesme.
1. Së pari, të pranohet që dialogu Serbi-Kosovë është në bllokim dhe kërkoni alternativa për të ndihmuar në zgjidhjen e një çështjeje të paqëndrueshme të sigurisë;
2. Së dyti, NATO duhet të identifikojë Serbinë si provokatorin kryesor dhe të kërkojë tërheqjen e saj në një distancë të arsyeshme nga kufiri i Kosovës;
3. Së treti, KFOR -i duhet të vendoset plotësisht në veri të Kosovës dhe të përforcohet me asete shtesë të NATO -s;
4. Së katërti, një marrëveshje e fuqishme mbrojtëse duhet të nënshkruhet nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe vendet anëtare të BE -së për të mbrojtur sovranitetin e vendit dhe për të siguruar parandalim;
5. Së pesti, BE -ja duhet të përcaktojë një rrugë të qartë drejt anëtarësimit të Serbisë dhe Kosovës;
6. Së gjashti, Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe vendet anëtare të BE -së që njohin sovranitetin e Kosovës duhet të bindin pesë prapambetësit e BE -së – Qipron, Greqinë, Rumaninë, Sllovakinë dhe Spanjën – të njohin Kosovën ose të paktën të përmbahen nga pengimi i anëtarësimit të vendit në BE.
Aleanca transatlantike duhet të mbështesë sektorin e sigurisë së Kosovës dhe ta pranojë vendin në Partneritetin për Paqen të NATO -s (PfP). Serbia u bashkua me PfP në 2006 edhe pse ajo rregullisht kryen stërvitje të përbashkëta ushtarake me Rusinë dhe nuk ka aspirata të NATO -s.
* Dr. Leon Hartwell është Drejtori i Përkohshëm i Programit të Lidershipit Transatlantik në Qendrën për Analizën e Politikave Evropiane.
