Dhuna në veri të Kosovës: basti i dështuar i SHBA-së ndaj Serbisë
Procesi i dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë do të dështojë nëse dhe derisa kryeqytetet kryesore perëndimore të pranojnë se kanë mbështetur kalin e gabuar.
[Marrë nga “The European Council on Foreign Relations”]
Dhuna e përtërirë në Kosovë ka tërhequr vëmendjen ndërkombëtare për sfidat e thella me të cilat përballet Kosova dhe Ballkani Perëndimor.
Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara janë përgjigjur secila duke i fokusuar kritikat në vendimet e marra nga autoritetet e Kosovës. Por BE-ja dhe veçanërisht SHBA-ja po neglizhojnë të marrin në konsideratë ndikimin e tyre mbi dështimin afatgjatë të përpjekjeve ndërkombëtare për të përmirësuar marrëdhëniet Kosovë-Serbi. Në thelb, të dy fuqitë gabojnë kur e trajtojnë Serbinë si një aktor me besim të mirë në procesin e dialogut dhjetëvjeçar midis Prishtinës dhe Beogradit. Kosova ka bërë gabimet e veta si pjesë e procesit – por kënaqja perëndimore ndaj orientimit esencial të politikës së jashtme antiperëndimore të Serbisë ndihmoi në hapjen e rrugës për dhunën e fundit.
Të premten e kaluar, kryetarët e sapozgjedhur të komunave për katër komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës u përpoqën të hyjnë në ndërtesat komunale për të marrë postet e tyre, mes protestave të komunitetit lokal serb. Qeveria e Kosovës kishte mbështetur kryetarët e komunave në këtë veprim. Kur u mblodhën turmat, policia e Kosovës përdori gaz lotsjellës dhe serbët lokalë sulmuan ushtarët e NATO-s që kishin ndërhyrë për të ruajtur paqen. Votuesit serbë të Kosovës kishin bojkotuar votimet, duke bërë që pjesëmarrja të binte nën 4 për qind dhe duke çuar në zgjedhjen e tre shqiptarëve të Kosovës dhe një anëtari të komunitetit boshnjak.
SHBA-të kishin bërë presion që kryetarët e komunave të qëndronin larg, dhe sekretari amerikan i shtetit dhe ambasadorët e BE-së dhe Quint-it e qortuan Kosovën për përshkallëzimin e tensioneve me Serbinë. SHBA gjithashtu e hoqi Kosovën nga stërvitja ushtarake Defender 23 që po zhvillohej aktualisht dhe pezulloi mbështetjen e saj për përpjekjet për njohjen e vendit. Nga ana e saj, Serbia e vendosi ushtrinë e saj në gatishmëri të plotë dhe i zhvendosi njësitë ushtarake më afër kufirit me Kosovën.
Që nga viti 2011, BE-ja ka vepruar si lehtësues i procesit të dialogut (siç është mandatuar nga Kombet e Bashkuara) ndërmjet Kosovës dhe Serbisë për të adresuar çështjet e pazgjidhura ndërmjet dy vendeve. SHBA-ja ka qenë gjithmonë e përfshirë nga afër, dhe në të vërtetë, në dy vitet e fundit, përfshirja amerikane është intensifikuar dukshëm: Uashingtoni emëroi një diplomat të lartë me përvojë si ambasador të SHBA-së në Serbi, ndërsa zëvendës ndihmës sekretari Gabriel Escobar ka bërë vizita të shpeshta në rajon krahas Përfaqësuesi special i BE-së, Miroslav Lajçak.
Thelbi i qasjes së SHBA-së është një përpjekje e madhe për të ushqyer lidhjet me Serbinë dhe për ta nxjerrë vendin nga orbita e Rusisë. Nën administratën e Bidenit, SHBA ka mbajtur takime të shumta të nivelit të lartë me presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç dhe zyrtarë të tjerë të lartë serbë. Vetë Sekretari i Shtetit Antony Blinken ka drejtuar takime të tilla për SHBA-në. Kryetari i shefave të shtabit të përbashkët të SHBA-së u takua së fundi me homologun e tij serb dhe foli mirë për takimin më pas. Në të kundërt, pothuajse asnjë takim i barabartë i tillë është zhvilluar ndërmjet zyrtarëve të SHBA-së dhe Kosovës. Në konferencën e sivjetme të sigurisë në Mynih, Blinken u ul me Vuçiçin – por jo me kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti.
Progresi përmes dialogut ka qenë i akullt dhe qasja e SHBA-së e ka lejuar Serbinë që pothuajse tërësisht të lirojë veten nga përgjegjësitë e saj
Vetë dialogu ka dhënë disa fryte, siç është një deklaratë e përbashkët e fundit për personat e zhdukur. Por në përgjithësi, progresi përmes dialogut ka qenë i paqëndrueshëm dhe qasja e SHBA-së e ka lejuar Serbinë që pothuajse plotësisht të lirojë veten nga përgjegjësitë e saj si anëtare e procesit. Për shembull, Serbia duhet të respektojë marrëveshjet e arritura si pjesë e dialogut, si p.sh. ndërprerja e kundërshtimit të përpjekjeve të Kosovës për t’u anëtarësuar në organizatat ndërkombëtare. Megjithatë, vota e Serbisë në prill kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës u prit me heshtje nga sponsorët perëndimorë të procesit të dialogut. Në të kundërt, SHBA kërkon që Kosova të përmbushë obligimet e saj të dakorduara gjatë dialogut, kryesisht krijimin e Asociacionit të Komunave me shumicë serbe, të nënshkruar në vitin 2013.
Qasja e Shteteve të Bashkuara ndaj Serbisë gjithashtu nuk duket se ka ndryshuar llogaritjet më të gjera serbe. Brenda Serbisë, liderët politikë ngjallën armiqësi ndaj çdo zgjidhjeje me Kosovën përmes dialogut, duke minuar të gjithë ndërmarrjen. Publiku serb është mosbesues ndaj SHBA-së dhe e konsideron Uashingtonin si udhëheqësin e sulmeve të NATO-s në vitin 1999 në vendin e tyre. Dhe bojkoti i zgjedhjeve komunale u bë me mbështetjen e plotë të Vuçiçit, i cili gjithashtu mbështeti tërheqjen e serbëve nga institucionet e Kosovës në nëntor 2022. Ky është konteksti në të cilin superylli i tenisit Novak Gjokoviç shkruante “Kosova është zemra e Serbisë” një objektiv kamerash në French Open.
SHBA-ja e identifikon saktë ankorimin e Serbisë dhe Kosovës në institucionet euroatlantike si çelësin e paqes dhe prosperitetit në Ballkanin Perëndimor. Por duke parë mbrapa vitin e kaluar, SHBA-ja ka pak për të treguar për përpjekjet e saj. Sido që të jetë, ajo ka krijuar hapësirë në të cilën Vuçiq ndjen se mund të përshkallëzojë krizat në çfarëdo mënyre që ai e sheh të nevojshme për të mbajtur kontrollin në shtëpi. (Presidenti ka qenë kohët e fundit nën presion pas zemërimit publik ndaj dy të shtënave masive në Serbi.)
Ngjarjet më të fundit nuk erdhën vetëm si rezultat i gjykimeve të gabuara nga Kosova; pozicioni i saj meriton të paktën një dëgjim. Nën presionin ndërkombëtar të udhëhequr nga SHBA-të, Kosova tashmë i kishte shtyrë zgjedhjet komunale nga dhjetori në prill dhe Kushtetuta e Kosovës mandatonte zgjedhjet. (Dikush mund të imagjinojë njëlloj kritikat që burojnë nga Beogradi nëse Prishtina në mënyrë efektive do t’i shtynte përgjithmonë zgjedhjet në zonat me shumicë serbe.) Kryeministri dhe presidenti i Kosovës kanë theksuar secili të drejtën dhe në të vërtetë obligimin për të garantuar mbrojtjen e sovranitetit dhe integritetin e plotë territorial të Kosovës. Kurti ka thënë se nuk do ta shkëmbejë demokracinë me një “milici fashiste” – në një gjuhë që nuk do të jetë e panjohur për vendimmarrësit amerikanë që ende po përballen me pasojat e trazirave të 6 janarit.
Procesi i dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë do të dështojë nëse dhe derisa kryeqytetet kryesore perëndimore të pranojnë se kanë mbështetur kalin e gabuar. BE dhe SHBA mund të rikalibrohen duke filluar të trajtojnë secilën palë në mënyrë më të barabartë. Së paku, ata duhet të identifikojnë hapat që do ta bindin Serbinë të pushojë së sillet në mënyrë destruktive ndaj Kosovës dhe të ndalojë nxitjen e serbëve të Kosovës që të shpërfillin autoritetet dhe institucionet e Kosovës. Përndryshe, skena të tilla si ato të dëshmuara në maj do të vazhdojnë dhe do të përhapen potencialisht, në dëm të të gjithëve.