Sot bëhen 26 vjet nga dita kur Kosova u çlirua. Më 12 qershor 1999, forcat çlirimtare dhe ato ndërkombëtare i dhanë fund një epoke shtypjeje dhe dhune, duke hapur rrugën për liri, shpresë dhe rindërtim.
Ky përvjetor është një kujtesë për sakrificën, guximin dhe përpjekjet që sollën lirinë.
E në këtë 26-vjetor të çlirimit të vendit, risjellim në vëmendje fjalimin e plotë të ish-presidentit amerikan, Bill Clinton, drejtuar amerikanëve për luftën në Kosovë dhe përfundimin e sulmeve të NATO-s mbi Serbinë.
“Ne bëmë gjënë e duhur”
Më poshtë është fjalimi i Presidentit Clinton drejtuar amerikanëve për luftën në Kosovë:
Bashkëkombëtarë të mi amerikanë, sonte, për herë të parë në 79 ditë, qielli mbi Jugosllavi është i heshtur. Ushtria dhe policia serbe po tërhiqen nga Kosova. 1 milion burra, gra dhe fëmijë të dëbuar nga toka e tyre po përgatiten të kthehen në shtëpi. Kërkesat e një bashkësie ndërkombëtare të indinjuar dhe të bashkuar janë përmbushur.
Mund ta njoftoj popullin amerikan se kemi arritur një fitore për një botë më të sigurt, për vlerat tona demokratike dhe për një Amerikë më të fortë.
Pilotët tanë janë kthyer në bazë. Sulmet ajrore janë pezulluar. Agresioni kundër një populli të pafajshëm po zmbrapset.
“Një përfundim i drejtë dhe i nderuar’
Kur urdhërova forcat tona të armatosura të hynin në luftime, kishim tre qëllime të qarta: T’i mundësonim popullit të Kosovës, viktimave të disa prej mizorive më të egra në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore, të ktheheshin në shtëpitë e tyre të sigurta dhe të vetëqeveriseshin. T’u kërkonim forcave serbe përgjegjëse për ato mizori të largoheshin nga Kosova. Dhe të vendosnim një forcë ndërkombëtare sigurie, me NATO-n në thelbin e saj, për të mbrojtur të gjithë njerëzit e asaj toke të trazuar, serbë dhe shqiptarë njësoj.
Këto qëllime do të arrihen. Konflikti i panevojshëm është në një përfundim të drejtë dhe të nderuar.
Rezultati do të jetë siguria dhe dinjiteti për popullin e Kosovës, i arritur nga një aleancë që qëndroi së bashku në qëllim dhe vendosmëri, e ndihmuar nga përpjekjet diplomatike të Rusisë.
Kjo fitore sjell një shpresë të re se kur një popull veçohet për shkatërrim për shkak të trashëgimisë dhe besimit të tij fetar dhe ne mund të bëjmë diçka për këtë, bota nuk do të bëjë sikur nuk e sheh.
‘Na keni bërë shumë krenarë’
Dua të shpreh mirënjohjen time të thellë për burrat dhe gratë e forcave tona të armatosura dhe ato të aleatëve tanë. Ditë pas dite, natë pas nate ata fluturuan, duke rrezikuar jetën e tyre për të sulmuar objektivat dhe për të shmangur viktimat civile kur u qëlluan nga zonat e populluara.
I kërkoj çdo amerikani të bashkohet me mua duke u thënë atyre: “Faleminderit. Na keni bërë shumë krenarë.”
Jam gjithashtu mirënjohës ndaj popullit amerikan që qëndroi kundër spastrimit të tmerrshëm etnik, për dërgimin e ndihmës bujare refugjatëve dhe për hapjen e zemrave dhe shtëpive tuaja për viktimat e pafajshme që erdhën këtu.
“Çfarë duhet të bëjmë tani”
Dua të flas me ju për disa çaste sonte rreth arsyes pse luftuam, çfarë arritëm dhe çfarë duhet të bëjmë tani për të çuar përpara paqen dhe, së bashku me popujt e Ballkanit, për të krijuar një të ardhme lirie, progresi dhe harmonie.
Duhet të kujtojmë se dhuna ndaj së cilës iu përgjigjëm në Kosovë ishte kulmi i një fushate 10-vjeçare nga Slobodan Millosheviq, udhëheqësi i Serbisë, për të shfrytëzuar ndryshimet etnike dhe fetare me qëllim që të impononte vullnetin e tij në tokat e ish-Jugosllavisë.
Kjo është ajo që ai u përpoq të bënte në Kroaci dhe Bosnjë dhe në Kosovë. Bota pa pasojat e tmerrshme. Pesëqind fshatra të djegur. Burra të të gjitha moshave të ndarë nga të dashurit e tyre për t’u qëlluar dhe varrosur në varre masive. Gra të përdhunuara, fëmijë të detyruar të shihnin prindërit e tyre të vdisnin. Një popull i tërë i detyruar të braktiste brenda orësh komunitetet që familjet e tyre kishin ndërtuar me breza.
Për këto mizori, Millosheviq dhe ndihmësit e tij kryesorë janë paditur nga Gjykata Ndërkombëtare e Krimeve të Luftës për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit.
Nuk do t’i harroj kurrë refugjatët kosovarë që takova së fundmi. Disa prej tyre mezi flisnin për atë që kishin përjetuar. E vetmja gjë që u kishte mbetur ishte shpresa se bota nuk do t’ua kthente shpinën.
‘Një fushatë e egër e spastrimit etnik’
Kur përpjekjet tona diplomatike për të shmangur këtë tmerr u refuzuan dhe dhuna u rrit, ne dhe aleatët tanë vendosëm të vepronim. Z. Millosheviq vazhdoi t’i bënte gjëra të tmerrshme popullit të Kosovës, por ne ishim të vendosur ta kthenim mbrapsht. Vendosmëria jonë i dha fund një fushate të egër të spastrimit etnik.
Dhe ne vepruam mjaftueshëm herët për ta përmbysur atë, për t’u mundësuar kosovarëve të shkojnë në shtëpi. Kur ta bëjnë këtë, ata do të jenë të sigurt. Ata do të jenë në gjendje të rihapin shkollat e tyre, të flasin gjuhën e tyre, të praktikojnë fenë e tyre, të zgjedhin udhëheqësit e tyre dhe të formësojnë fatin e tyre.
Nuk do të ketë më ditë kërkimi për ushqim në malet dhe pyjet e ftohta. Nuk do të ketë më net fshehjeje në bodrume, duke u pyetur nëse e nesërmja do të sjellë vdekje apo çlirim. Ata do të dinë se ushtria dhe forcat paraushtarake të Z. Millosheviq do të jenë zhdukur, 10 vitet e tij të represionit do të kenë mbaruar.
Partneritet i rëndësishëm me Rusinë’
Ne gjithashtu ruajtëm partneritetin tonë jashtëzakonisht të rëndësishëm me Rusinë. Faleminderit Presidentit [Boris] Jelcin, i cili kundërshtoi përpjekjet tona ushtarake, por mbështeti diplomacinë për t’i dhënë fund konfliktit me kushte që përmbushnin kushtet tona.
Jam mirënjohës ndaj të dërguarit rus [Viktor] Chernomyrdin dhe Presidentit finlandez [Martti] Ahtisaari për punën e tyre, dhe ndaj Zëvendëspresidentit Gore për rolin kyç që luajti në vendosjen e partneritetit të tyre.
Tani shpresoj që trupat ruse do të bashkohen me ne në forcën që do të ruajë paqen në Kosovë, ashtu siç kanë bërë në Bosnjë.
NATO e ka arritur këtë sukses si një aleancë e bashkuar, e udhëhequr me aftësi nga Sekretari i Përgjithshëm [Javier] Solana dhe Gjenerali [Wesley K.] Clark. Nëntëmbëdhjetë demokraci u bashkuan dhe qëndruan së bashku gjatë sfidës më të vështirë ushtarake në historinë 50-vjeçare të NATO-s.
‘Kemi shmangur luftën më të gjerë’
Më në fund, kemi shmangur luftën më të gjerë që ky konflikt mund të kishte shkaktuar. Vendet e Evropës Juglindore mbështetën fushatën e NATO-s, ndihmuan refugjatët dhe i treguan botës se ka më shumë dhembshuri sesa mizori në këtë rajon të trazuar. Kjo fitore e bën edhe më të mundshme që ata të zgjedhin një të ardhme me demokraci, trajtim të drejtë të pakicave dhe paqe.
Tani po hyjmë në një fazë të re, duke ndërtuar atë paqe, dhe ka sfida të mëdha.
Së pari, duhet të sigurohemi që autoritetet serbe të përmbushin angazhimet e tyre. Jemi të përgatitur të rifillojmë fushatën tonë ushtarake nëse nuk arrijnë ta bëjnë këtë.
Më pas, duhet t’i kthejmë refugjatët kosovarë në shtëpi të sigurt. Fushat e minuara do të duhet të pastrohen. Shtëpitë e shkatërruara nga forcat serbe do të duhet të rindërtohen. Njerëzit e pastrehë që kanë nevojë për ushqim dhe ilaçe do të duhet t’i marrin ato. Fati i të zhdukurve do të duhet të përcaktohet. Ushtria Çlirimtare e Kosovës do të duhet të demilitarizohet siç është dakorduar ta bëjë. Dhe ne në forcën paqeruajtëse do të duhet të sigurohemi që Kosova të jetë një vend i sigurt për të jetuar për të gjithë qytetarët e saj, serbët etnikë, si dhe shqiptarët etnikë.
“Siguria duhet të vendoset”
Që këto gjëra të ndodhin, duhet të vendoset siguria. Për këtë qëllim, rreth 50,000 trupa nga pothuajse 30 vende do të vendosen në Kosovë. Aleatët tanë evropianë do të sigurojnë shumicën dërrmuese të tyre. Amerika do të kontribuojë me rreth 7,000.
Jemi mirënjohës që gjatë fushatës ajrore të NATO-s nuk humbëm asnjë ushtar në luftime. Por edhe kjo fazë tjetër do të jetë e rrezikshme. Kujtimet e hidhura do të jenë ende të freskëta dhe mund të ketë viktima.
Pra, ne jemi siguruar që forca që do të hyjë në Kosovë do të ketë komandën dhe kontrollin e NATO-s dhe rregullat e angazhimit të përcaktuara nga NATO. Do të ketë mjetet dhe mandatin për të mbrojtur veten ndërsa bën punën e saj.
Ndërkohë, Kombet e Bashkuara do të organizojnë një administratë civile ndërsa i përgatitin kosovarët të qeverisin dhe të kontrollojnë veten. Ndërsa institucionet lokale marrin kontrollin, NATO do të jetë në gjendje t’ua kalojë atyre përgjegjësinë gjithnjë e në rritje dhe të tërheqë forcat e saj.
“Plan për paqe të qëndrueshme”
Sfida jonë e tretë do të jetë të zbatojmë një plan për paqe dhe stabilitet të qëndrueshëm në Kosovë dhe në të gjithë Ballkanin. Që kjo të ndodhë, Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara duhet të planifikojnë për të nesërmen, jo vetëm për sot.
Ne duhet të ndihmojmë për t’u dhënë demokracive të Evropës Juglindore një rrugë drejt një të ardhmeje të përbashkët të begatë, një magnet unifikues më të fuqishëm se tërheqja e urrejtjes dhe shkatërrimit që ka kërcënuar t’i ndajë ato.
Partnerët tanë evropianë duhet të sigurojnë shumicën e burimeve për këtë përpjekje, por është në interesin e Amerikës të bëjmë edhe pjesën tonë.
Një sfidë e fundit do të jetë inkurajimi i Serbisë t’u bashkohet fqinjëve të saj në këtë udhëtim historik, drejt një Evrope të bashkuar paqësore dhe demokratike.
Dua t’i them disa fjalë popullit serb sonte. E di që edhe ju keni vuajtur në luftën e Millosheviqit. Duhet ta dini se udhëheqësit tuaj mund ta kishin mbajtur Kosovën si pjesë të vendit tuaj pa dëbuar asnjë familje të vetme kosovare nga shtëpia e saj, pa vrarë asnjë të rritur apo fëmijë, pa ftuar asnjë bombë të NATO-s të bjerë mbi vendin tuaj.
Ju duruat 79 ditë bombardime, jo për ta mbajtur Kosovën një provincë të Serbisë, por thjesht sepse z. Millosheviq ishte i vendosur të eliminonte shqiptarët e Kosovës nga Kosova, të vdekur a të gjallë.
Për sa kohë që ai mbetet në pushtet, për sa kohë që kombi juaj sundohet nga një i akuzuar për krime lufte, ne nuk do të ofrojmë mbështetje për rindërtimin e Serbisë. Por, ne jemi të gatshëm të ofrojmë ndihmë humanitare dhe të ndihmojmë në ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë edhe për Serbinë, kur qeveria e saj përfaqëson tolerancën dhe lirinë, jo shtypjen dhe terrorin.
“Ne i kemi dërguar një mesazh… gjithë botës’
Bashkëqytetarë amerikanë, të gjitha këto sfida janë të konsiderueshme, por janë shumë më të preferueshme se sfidat e luftës dhe paqëndrueshmërisë së vazhdueshme në Evropë. Ne i kemi dërguar një mesazh vendosmërie dhe shprese gjithë botës. Mendoni për të gjithë miliona njerëz të pafajshëm që vdiqën në këtë shekull të përgjakshëm sepse demokracitë reaguan shumë vonë ndaj së keqes dhe agresionit.
Për shkak të vendosmërisë sonë, shekulli i 20-të po mbaron, jo me indinjatë të pafuqishme, por me një pohim shpresëdhënës të dinjitetit njerëzor dhe të drejtave të njeriut për shekullin e 21-të. Në një botë shumë të ndarë nga frika midis njerëzve të grupeve të ndryshme racore, etnike dhe fetare, ne u kemi dhënë besim miqve të lirisë dhe ndalesë atyre që do të shfrytëzonin ndryshimin njerëzor për qëllime çnjerëzore.
Amerika ende përballet me sfida të mëdha në këtë botë, por ne mezi presim t’i përballojmë ato. Prandaj sonte ju kërkoj të jeni krenarë për vendin tuaj dhe shumë krenarë për burrat dhe gratë që i shërbejnë atij në uniformë. Sepse në Kosovë bëmë gjënë e duhur. E bëmë në mënyrën e duhur. Dhe do ta përfundojmë punën.
Natën e mirë dhe Zoti i bekoftë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të mrekullueshme. /ISHGJ/
