[Foto: Rebelët festojnë për vënien nën kontroll të Damaskut.]
Rebelët islamikë kanë pushtuar kryeqytetin sirian me shpejtësi marramendëse. Asadi me sa duket ka ikur – ka gëzim dhe pasiguri në rrugët e Sirisë. Kjo paraqet një pikë kthese për rajonin.
Pak para orës 7 të mëngjesit me orën lokale, koha kishte ardhur: kryeqyteti sirian Damasku kishte rënë në duart e aleancës rebele të udhëhequr nga milicia islamike Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Regjimi i Bashar al-Asad ka rënë. Kjo u njoftua të dielën fillimisht nga vetë pjesëtarët e milicisë dhe menjëherë më pas nga ushtria siriane dhe kryeministri i Sirisë.
Në një kohë shumë të shkurtër, regjimi i Bashar al-Asad, i cili e kishte mbajtur vendin të nënshtruar për një çerek shekulli, u shemb. Diktatori i Damaskut ndërkohë është arratisur: Sipas oficerëve sirianë, Asad u largua nga kryeqyteti me një avion herët në mëngjesin e së dielës, siç raportojnë agjenci të ndryshme lajmesh. Nuk dihet se ku ka shkuar sundimtari afatgjatë i Sirisë.
Fundi i një epoke
Ajo që filloi në fund të nëntorit si një ofensivë e kufizuar nga Siria veriperëndimore e kontrolluar nga rebelët u zhvillua shpejt në një kryengritje popullore kundër Asadit. Pas pak ditësh, milicët e HTS së pari morën qytetin e dytë më të madh – atë të Alepos, pak më pas Hama ra dhe më në fund ata marshuan drejt Damaskut.
Jo vetëm HTS, por edhe milicitë kurde dhe rebelët lokalë nga jugu kapën zona nga ushtria siriane, ushtarët e së cilës në shumicën e rasteve u larguan ose u dorëzuan pa luftë.
Rebelët tani e vënë edhe Damaskun nën kontrollin e tyre
Përparimi shënon një epokë të re: me shpejtësi marramendëse, rebelët kanë përmbysur sundimin e familjes Asad, e cila ka shtypur vendin për 54 vjet. Babai i Basharit, Hafiz al-Asad mori pushtetin në Damask në vitin 1970 dhe gjithashtu sundoi Sirinë me një dorë të hekurt për dekada.
Tani rebelët kanë arritur atë që nuk arritën ta bënin në vitin 2011. Kur Pranvera Arabe arriti në Siri, Asad-i iu përgjigj thirrjeve për reforma me dhunë të pabesueshme dhe në vitet që pasuan përdori gjithashtu gaz helmues kundër popullatës së tij. Rezultati ishte një luftë e përgjakshme civile, si rezultat i së cilës qindra mijëra njerëz u zhvendosën dhe, ndër të tjera, “Shteti Islamik” mori pushtetin në disa pjesë të vendit.
Megjithatë, me ndihmën e huaj, Asadi ishte në gjendje të rikuperohej: Rusia, Irani dhe Hezbollahu libanez i dhanë mbështetje Asadit në luftën kundër popullit të tij. Por fuqitë mbrojtëse të autokratit nuk kanë më forcë për të mbështetur sundimin e terrorit të Asadit. Rusia qëndroi jashtë luftimeve me përjashtim të disa sulmeve ajrore në Sirinë veriperëndimore. Irani kohët e fundit dërgoi disa këshilltarë ushtarakë, por sipas New York Times ata u tërhoqën të premten. Humbja e Sirisë është një goditje e rëndë për të dyja fuqitë.
Pika kthese për Lindjen e Mesme
Në muajt e fundit, Teheranit në veçanti i është dashur të shikojë sesi sistemi i milicisë që ai bashkoi me përpjekje të mëdha pothuajse u shemb plotësisht. Pasi Izraeli rrëzoi Hezbollahun në Liban në vjeshtë, iranianët kanë humbur tani aleatin e tyre më të vjetër në botën arabe me regjimin e Asadit. Nuk ka mbetur pothuajse asgjë nga ish-boshti pro-iranian që shtrihej nga Teherani në Bejrut. Kjo paraqet një pikë kthese për Lindjen e Mesme.
Si Irani ashtu edhe Rusia u përpoqën të gjenin një zgjidhje diplomatike për krizën e Sirisë deri pak para fundit. Të shtunën, ministrat e jashtëm të të dy vendeve u takuan me homologun e tyre nga Turqia në kryeqytetin e Katarit, Doha. Nuk u shfaq shumë e re, të paktën në sipërfaqe – përveç disa deklaratave të paqarta mbi sovranitetin e Sirisë.
Prandaj, disa vëzhgues dyshojnë se Teherani dhe Moska mund ta kenë hequr tashmë klientin e tyre sirian. Disa orë para arratisjes së Asadit, ministri i jashtëm rus, Sergei Lavrov, tha se Rusia po kërkonte përfundimin e luftimeve në Siri dhe një dialog midis qeverisë dhe opozitës. Edhe iranianët dukej se ishin dorëzuar ndaj situatës. “Në fund, përfshirja në Siri ishte një humbje e madhe burimesh”, tha një ish-diplomat iranian për NZZ-në në margjinat e një konference politike në Doha.
Në pjesën tjetër të botës arabe, rënia e shpejtë e Asadit ka shkaktuar shqetësim të veçantë. Ata thjesht nuk duan më kaos, thonë përfaqësuesit nga Gjiri në biseda private. Kjo është edhe arsyeja pse shtetet e Gjirit janë afruar kohët e fundit me Asad-in dikur të urryer dhe janë përpjekur ta bëjnë atë në përputhje me premtimet dhe ndihmën.
Tani ata janë skeptikë për të ardhmen. Sidomos në Abu Dhabi apo Riad, islamistët proturq të HTS nuk janë asgjë tjetër veçse partnerë të besueshëm. Megjithatë, as Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe asnjë fuqi tjetër në rajon nuk e panë me sa duket rënien e shpejtë të Asadit. Si gjithë të tjerët, edhe ata u pushtuan nga erërat e historisë.
Si do të qeverisin islamistët e HTS?
Ndërkohë, në Siri ka ekstazë të përzier me pasiguri. Anas al-Rawi është një figurë e hershme e opozitës që doli në rrugë kundër Asadit në vitin 2011.
36-vjeçari tha në një video-telefonatë të shtunën vonë në mbrëmje se nuk gjente fjalë për të shprehur gëzimin e tij për rënien e regjimit. Burri me mjekrën e gjatë të zezë vazhdon të buzëqeshë ndërsa fryn shisha e tij. “Por unë nuk kam besim të plotë tek islamistët e HTS.”
Rebelët e HTS i kishin dhënë vetes një pamje më të moderuar vitet e fundit. Udhëheqësi i saj, Mohammed al-Julani, ka shkurtuar mjekrën e tij dhe tani nënshkruan dekretet e tij me emrin e tij civil, Ahmed al-Sharaa. Të dielën në mëngjes ai i ndaloi luftëtarët e tij të merrnin me forcë institucionet shtetërore në Damask. Këto duhet të dorëzohen nga kryeministri i mëparshëm në një proces të rregullt. Të shtënat e gëzimit në ajër me sa duket janë gjithashtu të ndaluara.
Aktivisti i opozitës Anas al-Rawi aktualisht ndodhet në qendër të rebelëve në veriperëndim, por ai shkoi në qytete menjëherë pas çlirimit të Alepos dhe Hama-s. Shqetësimet e tij janë zhdukur kryesisht sepse ai pa në të dyja vendet që HTS-i fillimisht i kishte mbajtur premtimet e saj.
Milicia islamike mbronte të krishterët dhe pakicat tjera në qytetet e pushtuara. “Dhe unë e them këtë si dikush që demonstroi kundër Frontit Nusra në 2012,” thekson njeriu që tani drejton një qendër të shoqërisë civile në veriperëndim të vendit. Milicia HTS, e cila më parë ishte aleate me Kaedën, doli nga Fronti Islamist Nusra.
Ora zero në Siri
Në Siri, ora zero goditi të dielën në mëngjes: është plotësisht e paqartë se kush do të pasojë Asadin dhe nëse vendi nuk do të zhytet sërish në beteja të përgjakshme që zhvillohen përgjatë vijave sektare. Është e qartë, për shembull, se pakica e vogël e alavitëve nga vjen Asad-i nuk do të jetë e lumtur për përfundimin e sundimit të mbrojtësit të tyre.
Por edhe në zemrën e alavitëve, për shembull në qytetin port të Latakias, brohoritjet herë pas here shpërthyen në rrugë të dielën. Fakti që Damasku ra pa gjakderdhje është gjithashtu një fije shprese: një betejë e gjatë për kryeqytetin mund të kishte rindezur luftën civile. “Shpresoj për një kushtetutë të re dhe zgjedhje të lira”, thotë Anas al-Rawi. Megjithatë, kjo ndihet ende shumë larg dhe entuziazmi mbulon gjithçka. “Kurrë nuk e kam menduar se do të jetoj për të parë orën zero.” [NZZ]
