Intervistuar nga Tamara Nikčević, Përktheu nga origjinali Rruga Press
Kryetarja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, Sonja Biserko, flet për gazetën Avangard për ngjarjet aktuale në rajon, politikën e Vuçiç, idenë e një Ballkani të Hapur, i cili për të është një “version i ri i botës serbe” ‘”, Integrimi euroatlantik, siguria në Ballkan, Përfaqësuesin e Lartë gjerman në Bosnje Hercegovinë, lëvizjet e Milorad Dodik, kur ai thotë se “për shumë vite ka qenë duke çmontuar Bosnjë dhe Hercegovinën dhe duke shpallur shpërbërjen e saj paqësore. Gjë që nuk është realisht e mundur. Sot, kur pozicioni i tij vihet seriozisht në pikëpyetje, Dodik po radikalizon më tej retorikën e tij dhe në thelb me shumë vetëdije po e shtyn Bosnje Hercegovinën në konflikt. Pse? Sepse personalisht nuk ka rrugëdalje tjetër. Karriera politike e Dodikut po përfundon … Sjellja e Dodikut është e rrezikshme dhe askush në botë nuk do të tolerojë një skenar që do të çonte në një konflikt. As Rusia. “
Ndryshimet në rajon, më së shumti i ashtuquajturi ligj i Inzkos që ndalon mohimin e gjenocidit në Srebrenicë, ndalimin e revizionizmit dhe madhërimin e krimeve të luftës, kanë shkaktuar një përmbysje tektonike në “botën serbe”; ata shkelën status quo -në, e cila krijoi parakushtet për rishqyrtimin e politikës së Perëndimit ndaj rajonit.
Kjo u tha në një intervistë me Avangard nga kryetarja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, Sonja Biserko. Biserko thotë se Perëndimi ka toleruar prej kohësh Beogradin zyrtar, i cili “shkoi shumë larg” me përpjekjet e fundit për të destabilizuar rajonin – kryesisht Bosnje dhe Herzegovinën dhe Malin e Zi.
“Që nga viti 2012 dhe ardhja në pushtet e Partisë Progresive Serbe, Perëndimi shumë shpesh ka hedhur sytë mbi disa lëvizje të papranueshme të Beogradit zyrtar drejt vendeve të rajonit, duke e shpjeguar këtë duke u përpjekur ta mbajë Serbinë në rrugën evropiane me çdo kusht.” Doli se një politikë e tillë ishte e paefektshme dhe nuk çoi në zgjidhjen e dilemës se për çfarë vendosi Serbia, cilit rreth të qytetërimit i përket, “shpjegon Biserko për Avangard.” Aleksandar Vuçiç përdori me mjeshtëri një qëndrim të tillë të Perëndimit, duke vazhduar të mbështetet në të ashtuquajturat katër shtylla të politikës së jashtme të Serbisë. Sidoqoftë, situata ka ndryshuar ndjeshëm ndërkohë. “
AVANGARDA: Çfarë ndikoi në ndryshimin për të cilin po flisni?
BISERKO: Ardhja e një administrate të re në Uashington, e cila kthehet në politikën e mëparshme të përfundimit të “biznesit të papërfunduar” në Ballkan. Në konkurrencën globale gjeostrategjike që dominon në marrëdhëniet ndërkombëtare, Ballkani perceptohet si një sferë perëndimore e ndikimit dhe, në këtë kuptim, Perëndimi do të vazhdojë me politikën e vënies së të gjithë Ballkanit nën ombrellën e tij.
AVANGARDA: Bosnje Hercegovina dhe Mali i Zi janë, ju thoni, objektivat kryesorë të politikës shkatërruese të Beogradit zyrtar. Çfarë po gatuhet në të vërtetë në Bosnje dhe Hercegovinë?
BISERKO: Milorad Dodik ka çmontuar Bosnje dhe Hercegovinën për shumë vite dhe ka njoftuar shpërbërjen e saj paqësore. Gjë që nuk është realisht e mundur. Sot, kur pozicioni i tij vihet në dyshim seriozisht, Dodik po radikalizon më tej retorikën e tij dhe në thelb me shumë vetëdije po e shtyn Bosnje Hercegovinën në konflikt.
AVANGARDA: Pse?
BISERKO: Sepse personalisht nuk ka rrugëdalje tjetër. Karrierës politike të Dodik po i vjen fundi.
AVANGARDA: Po i vjen fundi?
BISERKO: Sigurisht. Qëllimi i ligjit të Inzko-s është të heqë të gjithë politikanët radikalë nga skena politike e Bosnje Hercegovinës. Dodik ka sfiduar emërimin e një Përfaqësuesi të ri të Lartë, por ende tregon gatishmërinë për t’u takuar me të. Sjellja e Dodik është e rrezikshme dhe askush në botë nuk do të tolerojë një skenar që do të çonte në një konflikt. As Rusia.
AVANGARDA: Cilat mund të jenë pasojat e vendimit të Asamblesë së Entit të RS (Republika Srpska) për të anuluar ligjin e Inzko-s?
BISERKO: Përfundimet e Asamblesë së RS janë kryesisht përpjekja e Dodik për të arritur unitetin serb në këtë çështje, në mënyrë që të sfidojë jo vetëm ligjin dhe legjitimitetin e Përfaqësuesit të ri të Lartë, por edhe të ruajë pozicionin e tij. Sidoqoftë, një vendim i tillë nuk është i vlefshëm sepse, sipas Marrëveshjes së Dejtonit, Përfaqësuesi i Lartë ka fjalën e fundit. Në të njëjtën kohë, ligji i Inzko-s nuk është arbitrar, sepse Inzko ka mbështetjen e SHBA dhe BE, veçanërisht Gjermanisë.
Përfaqësuesi i Lartë i ri, Christian Schmidt, gjeti një situatë që do t’i mundësojë atij të veprojë në mënyrë më konstruktive në fillim. Ju kujtoj se Inzko nuk kishte mbështetje për zbatimin e fuqive të Bonit për vite me radhë; situata duket se ka ndryshuar në atë kuptim. Sidomos pasi ligji i Inzko është zbatimi më radikal i fuqive të Bonit.
Në një takim më 1 dhe 2 dhjetor 2020, Drejtorët Politikë të Bordit Drejtues të Këshillit të Zbatimit të Paqes (PIC) përsëritën se “entitetet nuk kanë të drejtë të shkëputen nga Bosnja dhe Hercegovina dhe se ato ekzistojnë ligjërisht vetëm në bazë të Kushtetuta së Bosnje Hercegovinës “. Ato gjëra janë të qarta.
AVANGARDA: A është e qartë se, pavarësisht gjithçkaje, Dodik vazhdon të nxitojë, të bëjë lëvizje të rrezikshme dhe të inkurajohet që ta bëjë këtë në një farë mënyre nga Sarajeva zyrtare?
BISERKO: Sigurisht, zhvillimi i situatës në Bosnjë është në favor të Sarajevës zyrtare, por nuk jam e sigurt se është mjaft i vjetër për të trajtuar në mënyrë adekuate situatën e re. Sidomos pasi do të kërkojë sjellje të ndryshme nga të gjithë aktorët lokalë, përfshirë elitat aktuale politike boshnjake.
AVANGARDA: Sa e inkurajon Dodik Rusinë në atë kuptim?
BISERKO: Status quoja dhe Ballkani i pakonsoliduar i përshtaten Rusisë, sepse parandalon zgjerimin e integrimit euroatlantik të rajonit. Sidoqoftë, Rusia nuk do të qëndrojë prapa Beogradit, as nuk do ta shtyjë atë në një konflikt më serioz, sepse përparësitë e Moskës janë diku tjetër: mjedisi i tij më i afërt. Doni apo nuk doni, e ardhmja e Ballkanit është kryesisht në duart e Shteteve të Bashkuara, Britanisë së Madhe dhe BE -së. Nëse Perëndimi është koherent dhe i qëndrueshëm, situata në Ballkan do të ndryshojë ndjeshëm.
AVANGARDA: Unë nuk ju pyeta rastësisht për mbështetjen e Rusisë. Sepse, edhe pse Këshilli i Sigurimit në OKB hodhi poshtë rezolutën e Rusisë dhe Kinës, në të cilën këto dy vende kërkuan heqjen e Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë në Bosnjë dhe Hercegovinë, ambasadori i Rusisë në Sarajevë e quan Christian Schmidt “një qytetar i Gjermanisë”. Pse Moska kundërshton ardhjen e një Përfaqësuesi të ri të Lartë?
BISERKO: Milorad Dodik ka çmontuar Bosnje Hercegovinën për shumë vite dhe ka njoftuar shpërbërjen e saj paqësore. Gjë që nuk është realisht e mundur. Sot, kur pozicioni i tij vihet seriozisht në dyshim, Dodik po radikalizon më tej retorikën e tij dhe në thelb me vetëdije e shtyn Bosnje Hercegovinën në konflikt.
BISERKO: Duke sfiduar Përfaqësuesin e ri të Lartë, Rusia dëshiron të zgjasë agoninë e Ballkanit dhe të sfidojë legjitimitetin e saj. Siç e thatë edhe ju vetë, rezoluta ruso-kineze u refuzua dhe Përfaqësuesi i ri i Lartë tashmë ka marrë detyrën.
Këshilli për Zbatimin e Paqes (PIC) përbëhet nga 55 vende dhe organizata që mbështesin procesin e paqes në mënyra të ndryshme – duke siguruar fonde, duke kontribuar trupa në EUFOR ose duke kryer operacione indirekte në Bosnjë dhe Hercegovinë. Një numër vëzhguesish përfshihen gjithashtu në PIC, e cila po ndryshon. Anëtarët e Bordit Drejtues janë Shtetet e Bashkuara, Franca, Mbretëria e Bashkuar, Italia, Japonia, Kanadaja, Gjermania, Rusia, Këshilli i BE -së, Komisioni Evropian dhe Organizata e Konferencës Islamike (OIC), të përfaqësuar nga Turqia Me
Financimi për OHR, i ndarë nga Këshilli për Zbatimin e Paqes (PIC), për 2020/2021 është 5,327,627 €; nga këto, më shumë se 80 përqind mbulohen nga Shtetet e Bashkuara (22%), BE (47.68%), Japonia (10%), Mbretëria e Bashkuar (6.695), ndërsa Rusia merr pjesë me vetëm 1.2%. Ky është një ilustrim i qartë se sa realisht Rusia mund të fitojë dhe të mbështesë financiarisht angazhimin e saj në Bosnje Hercegovinë. Roli i tij përçarës ishte i mundur në një masë të tillë sepse Perëndimi, përballë sfidave të veta, ishte shkëputur në Ballkan gjatë dhjetë viteve të fundit. Duket dhe shpresoj se SHBA dhe BE do t’i përmbahen synimeve të tyre të shpallura në Ballkan.
AVANGARDA: A do të thotë kjo se Përfaqësuesi i ri i Lartë në Bosnje Hercegovinë, Christian Schmidt, do të ketë forcën për të qetësuar pasionet në Bosnje?
BISERKO: Duke pasur parasysh mbështetjen e gjerë që ai gëzon, Përfaqësuesi i Lartë i ri ka të gjitha parakushtet për të ndryshuar seriozisht realitetin në Bosnje Hercegovinë, që nuk do të thotë se ai nuk do të hasë pengesa nga anë të ndryshme. Sidomos Rusia dhe Serbia.
AVANGARDA: Schmidt tha se nuk do të vepronte si diplomat, por si politikan. Cfare do te thotë?
BISERKO: Do të thotë se ata do të jenë shumë më konkretë dhe të drejtpërdrejtë dhe se do t’i quajnë gjërat me emrat e tyre të vërtetë; se do të sanksionojë çdo pengesë, e cila përfshin përdorimin e fuqive të Bonit. Dhe ai tashmë ka mbështetje për këtë.
Ju keni parë që javët e fundit ka pasur shumë spekulime nëse Serbia do të ndërhynte në një konflikt të mundshëm në Bosnje Hercegovinë.
AVANGARDA: Mendoni se Serbia do të guxonte?
BISERKO: Duke pasur parasysh kontekstin e ri politik, si dhe vendosmërinë e SHBA dhe BE për të vepruar së bashku në Ballkan, është e vështirë të imagjinohet se Serbia do të guxonte të hynte në një konflikt të tillë. Ne nuk duhet të injorojmë faktin se Rusia po armatos Serbinë, si dhe se retorika e Beogradit zyrtar është shumë luftarake dhe shqetësuese. Sidoqoftë, një vendim i mundshëm për të hyrë në një konflikt të tillë si në Serbi ashtu edhe në RS do të sillte sanksione.
AVANGARDA: Serbia, ju thoni, është armatosur. Sidoqoftë, qeveria është në telashe serioze: Presidenti Vuçiq, familja e tij, ministri Aleksandar Vulin janë të lidhur me klanin kriminal të Veljko Belivuk. Sa mund të trondisë kjo aferë Beogradin zyrtar?
BISERKO: Shkaktari për atë aferë erdhi nga jashtë dhe tronditi seriozisht qeverinë aktuale në Serbi. Pyetja është se sa më shumë do të zbulohet. Vuçiq nuk ka shumë hapësirë për manovrim, as një mënyrë për të mbrojtur veten, përveç një përkeqësimi të ri si në skenën e brendshme ashtu edhe në atë rajonale. Kam frikë se Serbia po bëhet ngadalë Kolumbi, e cila, nëse refuzon të ndryshojë politikën e saj, do të rrezikojë përgjithmonë stabilitetin e fqinjëve të saj. Gjë që është shumë shqetësuese jo vetëm për Serbinë, por edhe për rajonin. Kjo, si më parë, do të shprehej përmes “mbrojtjes” së popullit serb në rajon. Sidoqoftë, duhet mbajtur parasysh faktin se Amerika do të përqendrohet kryesisht në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Hapja e çështjes Belivuk është një aluzion në cilin drejtim të shkohet.
AVANGARDA: Kjo mund të përfundohet nga deklaratat e Ministrit të Luftës Nebojsha Stefanovic?
BISERKO: Presidenti Vuçiq po e shkatërron veten, sepse nuk është i aftë të frenojë orekset e tij. Së dyti, mjedisi i tij më i afërt dhe tejet i korruptuar është shumë i rrezikuar, kështu që nuk është e pamundur të presësh “tradhti”, të cilat mund t’i kushtojnë shtrenjtë Vuçiqit.
Moska gjithashtu e ka Vuçiqin në dorë dhe pret që ai të ruajë status quo -në në rajon. Në të njëjtën kohë, amerikanët kanë të dhëna të sakta për qarkullimet e parasë, të cilat rrezikojnë dhe kompromentojnë Vuçiqin, si dhe shumicën e bashkëpunëtorëve të tij më të afërt.
AVANGARDA: A do të thotë kjo se Perëndimi ka hequr dorë përfundimisht nga Presidenti Vuçiq?
BISERKO: Perëndimi e ka mbështetur Vuçiqin për një kohë të gjatë, sepse priste bashkëpunim prej tij, veçanërisht kur bëhet fjalë për Kosovën. Duke nënshkruar Marrëveshjen e Brukselit, Vuçiq fitoi statusin e një “politikani konstruktiv”, kur Perëndimi e shpërbleu atë mirë për këtë. Megjithatë, ishte vetëm një iluzion, që rrjedhte nga kuptimi i pamjaftueshëm i Perëndimit se Serbia nuk do të sakrifikojë projektin e saj shtetëror për hir të anëtarësimit në BE, sepse kjo do t’i jepte fund aspiratave të autoriteteve të shtetit të madh. Kur u bë e qartë se Vuçiq, në vend që të përmbushte premtimet e tij, thjesht po manipulonte, Presidenti i Serbisë filloi të humbasë mbështetjen e Perëndimit. Sidomos pas fitores së Presidentit Biden.
Arsyeja që Vuçiq ka gëzuar mbështetjen e Perëndimit për kaq gjatë qëndron në faktin se nuk kishte opozitë të mirëfilltë në anën tjetër në Serbi. Perëndimi ka një perceptim se kjo “anë tjetër” …
AVANGARDA: Opozita?
BISERKO: Sigurisht. Prandaj, Perëndimi e kupton se opozita është në shumë mënyra më radikale se Vuçiqi. Me hapjen e çështjes Belivuk, Krušik dhe Jovanjica, mbështetja perëndimore për Vučić -in filloi të shkrihej.
Ndërkohë, në vetë Serbinë, rezistenca ndaj qeverisë aktuale për çështjet e jetës po rritet çdo ditë, ndër të tjera për shkak të arrogancës dhe arrogancës së qeverisë së Vuçiqit ndaj qytetarëve.
AVANGARDA: Çfarë do të thotë ideja e “Ballkanit të Hapur”? Pse është e pranueshme për Shqipërinë dhe Maqedoninë Veriore?
BISERKO: Ajo ide nuk u konkretizua apo u mendua plotësisht dhe shërben si mbulesë për Vuçiqin, i cili padyshim është në një situatë të palakmueshme. Sa i përket Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë, të dy vendet do të humbasin interesin për nismën sapo të marrin një sinjal nga Brukseli për të filluar procesin e negociatave për anëtarësimin në BE.
Gjermania nuk e mbështet idenë e një “Ballkani të hapur”.
AVANGARDA: Pse?
BISERKO: Sepse u nis pa konsultime me Berlinin dhe Brukselin, por edhe sepse Gjermania mbështet bashkëpunimin rajonal brenda Procesit të Berlinit.
AVANGARDA: Mali i Zi, Kosova dhe Bosnje Hercegovina gjithashtu nuk e mbështesin atë ide.
BISERKO: Tre vendet që përmendët janë të vetëdijshëm se “Ballkani i Hapur” është një version i ri i “botës serbe”, i cili në thelb i përshtatet më së shumti Serbisë, e cila kështu do të kompletonte hapësirën ekonomike. Duke marrë parasysh që Serbia është individualisht vendi më i madh në Ballkanin Perëndimor, pothuajse më i madh se të gjithë së bashku, ajo nismë është kryesisht në interesin serb. Sidoqoftë, pasi nuk është përpunuar dhe nuk ka mbështetjen e Gjermanisë, gjithçka mbetet vetëm në nivelin e idesë.
AVANGARDA: A jeni të befasuar nga vendimi i Amerikës për të pranuar Nord Stream 2? Çfarë ndikoi në këtë?
BISERKO: Donald Trump dhe politika e tij “Amerika e Parë” dëmtoi ndjeshëm marrëdhëniet me BE-në, por mbi të gjitha besimi që ishte kyç për atë aleancë dhjetëvjeçare. Në thelb, Trump vetëm kristalizoi marrëdhëniet me të gjithë, përfshirë BE dhe NATO. Ishte një nxitje që të gjitha aleancat të rishqyrtoheshin dhe riformuloheshin në rrethanat e reja ndërkombëtare. Presidenti Biden, i cili ka përvojë të madhe ndërkombëtare, njoftoi menjëherë rivitalizimin e aleancës transatlantike, përfshirë NATO dhe BE, si një gur themeli të sigurisë kolektive dhe vlerave të përbashkëta demokratike. Evropa ishte destinacioni i parë që vizitoi Presidenti Biden.
Presidenti amerikan dhe Angela Merkel përcaktuan gjashtë përparësi të përbashkëta, të tilla si Afganistani, Kina, Irani, Rusia dhe Ukraina, por edhe Ballkanin Perëndimor, ku prioriteti i parë është zgjidhja e problemeve ekzistuese dhe arritja e një marrëveshjeje midis Kosovës dhe Serbisë.
Marrëdhëniet midis këtyre vendeve nuk do të jenë kurrë më të njëjta.
AVANGARDA: Pse nuk do të jetë njësoj?
BISERKO: Sepse ne po flasim për interesa të ndryshme, por edhe për çështje të tjera. Marrëdhëniet midis Rusisë dhe Gjermanisë, për shembull, kanë një logjikë të veçantë, kështu që nuk është për t’u habitur që Biden pranoi Nord Stream 2, duke vënë në dukje se sanksionet do të dëmtonin marrëdhëniet me aleatët evropianë dhe se një vendim i tillë është në interesin kombëtar të Shteteve të Bashkuara.
Amerika perceptohet në Ballkan si një aktor kryesor, siç ishte, veçanërisht kur bëhet fjalë për paqen dhe sigurinë. Në atë kuptim, kthimi i tij në Ballkan është shumë i rëndësishëm, jo vetëm si mbështetje e BE -së, me të cilën ndryshon ndjeshëm në metodologji: BE -ja vendos kushte të caktuara si përgatitje për anëtarësim, gjë që është shumë më e kërkuar; në të njëjtën kohë, Shtetet e Bashkuara janë më të fuqishme në veprimet e tyre, por janë e vetmja gjuhë që udhëheqësit vendas e kuptojnë.
AVANGARDA: Në atë rast, cila është perspektiva e projektit “bota serbe”? Korrespondenti i Kommersant nga Ballkani, gazetari Genadi Sisoyev, tha në një intervistë me Avangardi se “një përpjekje për të kopjuar politikën e Rusisë në hapësirën post-sovjetike mund të jetë fatale si për Vuçiqin ashtu edhe për Serbinë”.
BISERKO: “Bota serbe” është ende politika dominuese e elitave serbe. Regjimi i Vuçiqit ekspozoi plotësisht thelbin e atij projekti, aktorët e tij dhe potencialin shkatërrues si për rajonin ashtu edhe për vetë Serbinë. Duke pasur parasysh që politikat e reja perëndimore për Ballkanin janë në horizont, Serbia, nëse nuk është gati të heqë dorë nga projekti “bota serbe”, do të përfundojë përsëri në izolim. [Rruga Press/ISHGJ]
