[Nuk është e vështirë të kuptohet se kush e përcakton tonin në NATO.]
Në vend që të ndjekë verbërisht diktatin e pesë përqindëshit të Trump, Evropa më në fund duhet të ndërtojë bazën e saj të fuqisë ushtarake – ose të paguajë çmimin.
Nga Prof. Dr. Sven Biscop
Donald, na ke sjellë në një pikë vërtet, vërtet të rëndësishme për Amerikën, Evropën dhe botën. Do të arrish diçka që asnjë president amerikan nuk e ka arritur në dekada. Evropa do të paguajë shumë – siç duhet – dhe kjo do të jetë fitorja jote.
Ky lloj nënshtrimi është diçka që pritet nga ndjekësit e Trumpit në SHBA. Mund ta përjetoni drejtpërdrejt në Fox News – nëse dëshironi. Por që fjalë të tilla të vijnë nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, në prag të samitit të NATO-s në Hagë është ende e habitshme.
Aleanca po e feston samitin si një sukses të madh sepse shtetet anëtare janë zotuar të shpenzojnë pesë përqind të produktit të tyre të brendshëm bruto për mbrojtje: 3.5% për shpenzimet aktuale të mbrojtjes plus 1.5% për infrastrukturën, qëndrueshmërinë, bazën industriale dhe të ngjashme. Artikujt e fundit normalisht nuk do të konsideroheshin shpenzime për mbrojtje, por NATO tani i llogarit ato si të tilla për një arsye të thjeshtë: Trumpi e shpiku shifrën pesë përqind nga hiçi dhe kështu u bë pikë referimi për Hagën. Dhe të gjithë e kanë pranuar – ose të paktën pretendojnë ta kenë pranuar.
Në të vërtetë, vetëm Spanja pati guximin të thoshte atë që shumë po mendojnë: Edhe pse disa shtete lindore të NATO-s janë tashmë në katër deri në pesë përqind, shumica e shteteve të tjera anëtare nuk kanë asnjë qëllim serioz për të arritur objektivin e pesë përqind. Për një arsye të mirë: Nuk është as e nevojshme dhe as realiste. Megjithatë, letra e Spanjës drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm në minutën e fundit e bëri të vështirë për të gjithë të tjerët që ta mbështesnin këtë argument – ajo hodhi poshtë jo vetëm objektivin prej pesë përqind, por edhe tre përqind e gjysmë. Megjithatë, kjo e fundit është e nevojshme dhe bazohet në planifikimin mbrojtës të Shtabit Ushtarak të NATO-s. Çfarë duhet të kishin bërë evropianët në vend të kësaj? Ata duhet të kishin mbledhur guximin që në fillim për t’i thënë SHBA-së: “Ne nuk e konsiderojmë pesë përqindëshin të nevojshëm, por e konsiderojmë tre përqind e gjysmë – dhe do të zhvillojmë një plan serioz për të arritur këtë qëllim”.
Fakti që kjo nuk ndodhi tregon se nuk është NATO, por Evropa që ka një problem. Evropa – domethënë BE-ja dhe anëtarët evropianë të NATO-s – është e vetmja fuqi globale që e minimizon veten në një masë të tillë saqë nuk sheh asnjë rol tjetër strategjik për veten sesa të jetë aleati më besnik i Shteteve të Bashkuara. Kjo është e vërtetë edhe këto ditë, kur administrata aktuale amerikane i trajton aleatët e saj si rivalë, është ideologjikisht armiqësore ndaj BE-së, po zhvillon një luftë tarifore kundër Evropës dhe po ndërhyn në politikën e brendshme evropiane për të mbështetur të djathtën ekstreme. Dhe Trumpi ka shumë të ngjarë të vazhdojë t’i bëjë të gjitha këto—pavarësisht se ka marrë pesë përqindëshin e tij. Po, ai u largua nga Haga me humor të mirë—por a beson vërtet dikush se ky humor do të zgjasë?
Të jemi të qartë: Mbajtja e NATO-s dhe partneritetit transatlantik në tërësi është në interesin themelor të Evropës. Megjithatë, me kusht që çmimi për ta bërë këtë të mos i rrezikojë vetë këto interesa.
Së pari, duhet të kuptohet se shteti i mirëqenies është po aq thelbësor për sigurinë e Evropës sa forcat e armatosura: këto të fundit i mbrojnë armiqtë e jashtëm, ndërsa të parat mbrojnë nga armiqtë e brendshëm përmes kohezionit dhe stabilitetit shoqëror, ata që abuzojnë me demokracinë për të çuar përpara zhvillimet antidemokratike. Ulja e sigurimeve shoqërore në favor të mbrojtjes – të cilën objektivi prej 5 përqind do t’i detyronte shumë shtete ta bënin – është pra e pakuptimtë. Forcat tona të armatosura kanë për qëllim të mbrojnë mënyrën tonë të jetesës, dhe në zemër të kësaj mënyre jetese janë demokracia, një ekonomi e tregut të lirë dhe shteti i mirëqenies.
Shumica e popullsisë e njeh nevojën për shpenzime më të larta për mbrojtjen – por një rritje e tepërt do ta minonte pikërisht këtë mbështetje. Sigurisht, shteti i mirëqenies nuk është i shenjtë dhe mund të reformohet, por pjesa më e madhe e burimeve për 3.5% të nevojshme duhet të gjenden diku tjetër – ashtu siç ishin gjatë Luftës së Ftohtë, kur kishim një nivel të krahasueshëm të shpenzimeve për mbrojtjen.
Së dyti, administrata Trump e ka bërë të qartë në mënyrë të qartë se Evropa duhet të marrë përgjegjësinë për mbrojtjen e saj konvencionale, pasi SHBA-të do të përqendrohen te Kina. Në samit, Trumpi u zotua për Nenin 5 dhe detyrimin për ndihmë të ndërsjellë – megjithëse u tha gazetarëve gjatë rrugës se kjo varet nga interpretimi. Në realitet, megjithatë, nga perspektiva e SHBA-së, tani vlen sa vijon: Evropa duhet të sigurojë vetë vijën e parë të parandalimit dhe mbrojtjes konvencionale. Përforcimet amerikane mund të mbërrijnë shumë më vonë dhe në numër më të vogël se sa ka ndodhur deri më tani.
Megjithatë, forcat e armatosura evropiane janë aktualisht të strukturuara në një mënyrë të tillë që ato mund të veprojnë vetëm brenda një kuadri të udhëhequr nga SHBA-të dhe jo në mënyrë të pavarur. Prandaj, një aleancë funksionale e NATO-s kërkon një ripërcaktim themelor të strukturës së forcave të armatosura. Procesi i Planifikimit të Mbrojtjes i NATO-s (NDPP) aktualisht synon të krijojë një paketë të unifikuar forcash që përfshin kontributet amerikane dhe evropiane. Megjithatë, shumica e aftësive strategjike për këtë paketë – të tilla si zbulimi, komunikimet, komanda dhe kontrolli, transporti dhe sulmet e thella – ofrohen (pothuajse) ekskluzivisht nga SHBA-të.
Në të njëjtën kohë, SHBA-të sapo i kanë informuar evropianët se nuk mund të mbështeten më tek ato si më parë. Zgjidhja është e qartë: NDPP duhet të ridizajnohet për të krijuar dy paketa forcash plotësisht të ndërveprueshme, por të ndara. Njëra e ofruar nga SHBA-të, tjetra nga të gjithë aleatët e tjerë. Çdo paketë duhet të jetë plotësisht ushtarakisht autonome – me aftësitë e veta strategjike – në mënyrë që, ndërsa ato mund (dhe duhet) të mbështesin njëra-tjetrën, ato të mos jenë më të varura nga njëra-tjetra – siç është rasti me Evropën sot.
Ky duhej të kishte qenë diskutimi qendror në Hagë. Përqindjet në vetvete kanë pak vlerë nëse nuk është e qartë se çfarë lloj force ushtarake duam të ndërtojmë në të vërtetë. Për më tepër, nëse të gjitha shtetet evropiane thjesht shpenzojnë më shumë individualisht, ato do të mbeten po aq të varura nga SHBA-të sa më parë, sepse asnjë vend evropian i vetëm nuk është i aftë të mbushë boshllëkun në aftësitë strategjike të lëna nga kursi i ri i SHBA-së. Prandaj është thelbësore që një pjesë e konsiderueshme e shpenzimeve shtesë të mbrojtjes të investohet bashkërisht për të krijuar aftësi kyçe kolektive evropiane. Roli i BE-së është të mbështesë këtë proces përmes instrumenteve të saj të politikës industriale dhe buxhetore.
Kjo na çon në pyetjen thelbësore: Çfarë është saktësisht NATO? Fillimisht nuk ishte menduar kurrë si një protektorat amerikan mbi Evropën – por kjo është pikërisht ajo që është bërë tani. Ajo që duhet të jetë në të vërtetë është një aleancë e të barabartëve. Fakti që kjo është kaq e pabalancuar sot është për shkak të vetë Evropës dhe shkurtimeve drastike në buxhetet e mbrojtjes pas përfundimit të Luftës së Ftohtë.
Krijimi i një shtylle ushtarake autonome evropiane – e integruar në një strukturë të unifikuar komande të NATO-s dhe një Këshill të përbashkët të Atlantikut të Veriut – do të krijonte një ekuilibër të qëndrueshëm mbi të cilin mund të mbështetet e ardhmja e NATO-s. Dhe në skenarin më të keq të largimit të SHBA-së nga aleanca, evropianët mund të vazhdojnë ta udhëheqin aleancën vetëm, sepse struktura e komandës dhe procesi i planifikimit do të funksiononin në mënyrë të pavarur. Në skenarin më të mirë, SHBA-ja dhe Evropa (nëpërmjet BE-së) do të përcaktonin secila strategjinë e tyre gjithëpërfshirëse, do të koordinoheshin dhe do të përdornin së bashku instrumentin e fuqishëm ushtarak që përfaqëson NATO.
“Kjo do t’i largojë amerikanët”, do të thonë shumë. Por kjo administratë amerikane është distancuar prej nesh prej kohësh – dhe jo vetëm pak. As nuk ka nevojë të shtyhet. Politikanët kryesorë amerikanë – në të gjitha partitë – e shohin gjithnjë e më shumë Evropën si të parëndësishme për politikën globale të fuqisë. Vendimmarrësit e Evropës duhet të mbajnë mend një gjë: Lojtarët e fortë formojnë aleanca të favorshme. Lojtarët e dobët paguajnë për mbrojtjen e tyre – ose përballen me braktisje. [Përktheu: ISHGJ]
Shënim: Prof. Dr. Sven Biscop jep mësim në Universitetin e Ghentit dhe drejton programin Evropa në Botë në Institutin Mbretëror për Marrëdhënie Ndërkombëtare Egmont në Bruksel. Ai është autori i librit “Ky nuk është një rend i ri botëror”.
