Nga Dr. Sahit SURDULLI
Vendosja e tarifave të reja doganore nga Predidenti I SHBA- ve Donald Tramp prodhojnë efekte dhe pasoja për ekonominë globale. Disa nga më kryesoret janë:
1. Rritja e inflacionit dhe kostove për konsumatorët;
2. Rënia e tregjeve financiare;
3. Reagimet ndërkombëtare dhe masat hakmarrëse;
4. Ndikimi në bizneset dhe punësimin;
5. Rritja e rrezikut të recesionit;
Efektet për Ekonominë e Kosovës
Efektet e tarifave doganore të vendosura nga administrata Trump në prill 2025 mund të ndikojnë edhe në Kosovë, edhe pse në mënyrë të tërthortë, përmes disa kanalesh ekonomike dhe tregtare:
1. Ndikimi përmes partnerëve tregtarë të Kosovës
Kosova ka një ekonomi të vogël dhe të hapur, me një varësi të madhe nga importet dhe eksportet – kryesisht me BE-në dhe SHBA-në. Nëse këto tarifa përkeqësojnë ekonomitë e vendeve partnere:
Ngadalësimi i ekonomisë në BE (si pasojë e tarifave dhe luftës tregtare) mund të ndikojë negativisht në kërkesën për eksportet kosovare, sidomos për prodhimet bujqësore, përpunuese dhe shërbime.
Zvogëlim i ndihmës dhe investimeve të huaja direkte nga vendet e mëdha si SHBA dhe Gjermania, në rast se ekonomitë e tyre ndiejnë presion recesionar.
2. Rritja e çmimeve të mallrave të importuara
Nëse tarifat globale rrisin çmimet e mallrave (siç ndodh zakonisht me produktet teknologjike, energjinë dhe materialet ndërtimore), Kosova mund të përballet me rritje të inflacionit për shkak të varësisë nga importet.
Çmimi i naftës, teknologjisë dhe pajisjeve industriale mund të rritet, duke ndikuar negativisht te konsumi dhe investimet.
3. Pasiguri në tregjet globale dhe investime të huaja
Pasiguria globale dhe paqëndrueshmëria në tregjet financiare mund të pengojnë investitorët e huaj të hyjnë në tregje më të vogla si Kosova, për shkak të riskut të lartë dhe kthimeve më të ulëta në kohë krizash.
Kjo do të thotë më pak kapital për zhvillim ekonomik, teknologji dhe vende pune.
4. Efekti mbi diasporën dhe remitencat
Nëse ekonomia e SHBA-së apo BE-së (ku jeton pjesa më e madhe e diasporës kosovare) ndikohet negativisht nga tarifat, mund të bjerë vlera e remitencave, të cilat përbëjnë rreth 17–20% të PBB-së së Kosovës.
Kjo do të ndikonte drejtpërdrejt te konsumi i brendshëm dhe mirëqenia e shumë familjeve.
5. Mundësi strategjike – përqafimi i tregjeve alternative
Nëse lufta tregtare shton tensionet globale, mund të hapen mundësi të reja për vendet e vogla si Kosova që ofrojnë tregje fleksibël, fuqinë punëtore të lirë dhe pozicion të favorshëm gjeostrategjik.
Megjithatë, kjo kërkon politikë aktive ekonomike, rregullim të klimës së biznesit dhe orientim të qartë të tregtisë dhe investimeve.
Efektet dhe pasojat e drejtpërdrejta dhe anësore
Efektet dhe pasojat e tarifave të reja doganore të SHBA-ve për ekonominë globale janë të shumanshme dhe varen nga natyra e tarifave, vendet e prekura dhe koha e zbatimit. Më poshtë po paraqes një analizë të përgjithshme ekonomike:
- Rritja e çmimeve dhe inflacioni
Tarifat doganore zakonisht rrisin koston e importeve. Kjo mund të çojë në: Rritje çmimesh për konsumatorët amerikanë. Inflacion të shtuar në SHBA dhe në vendet eksportuese. Ulje të fuqisë blerëse dhe frenim të konsumit.
- Ndikimi në zinxhirët globalë të furnizimit
Shumë kompani ndërkombëtare varen nga lëndët e para apo komponentët që importohen: Tarifat e reja mund të detyrojnë firmat të riorganizojnë zinxhirët e furnizimit. Kjo krijon pasiguri dhe rrit koston e prodhimit globalisht. Investimet e huaja direkte (FDI) mund të ulen në sektorë të ndjeshëm ndaj tarifave.
- Tensionet tregtare dhe proteksionizmi
Vendosja e tarifave shpesh çon në kundërmasa: Vendet e prekura mund të vendosin tarifa reciproke ndaj mallrave amerikane. Mund të shpërthejnë “luftëra tregtare”, si ajo mes SHBA dhe Kinës. Proteksionizmi i shtuar dobëson sistemin tregtar multilateral (si OBT).
- Efektet në rritjen ekonomike globale
FMN dhe Banka Botërore kanë paralajmëruar se rritja e tarifave ul ndjeshëm PBB-në globale. Vendosja e tarifave ul besimin e bizneseve dhe konsumatorëve. Tregtia ndërkombëtare ngadalësohet, duke ndikuar eksportuesit më të mëdhenj si Gjermania, Kina, Japonia.
- Përfitimet e mundshme për disa sektorë vendas
Disa industri amerikane mund të përfitojnë nga mbrojtja ndaj konkurrencës së huaj (p.sh., çeliku, alumin, tekstile). Krijimi i vendeve të punës në sektorë të mbrojtur mund të rritet përkohësisht. Megjithatë, përfitimet janë shpesh afatshkurtra dhe të lokalizuara.
- Pasiguria financiare
Tregjet financiare reagojnë negativisht ndaj politikave tregtare të paparashikueshme.
Investitorët shmangin rrezikun, duke çuar në luhatje të tregjeve dhe zhvlerësim të valutave në ekonomitë e prekura.
