Eksperti i Lindjes së Mesme David Jalilvand për rrugën e Iranit drejt bombës, një sulm i mundshëm hakmarrës nga Izraeli dhe strategjia e Evropës ndaj Teheranit.
Bota po shikon sërish Lindjen e Mesme me magjepsje. A është sulmi i Iranit një pikë kthese në konfliktin e vazhdueshëm midis dy shteteve?
Sulmi iranian ndaj Izraelit në natën e 14 prillit shënon një përshkallëzim të mëtejshëm. Së bashku me sulmin izraelit ndaj ambasadës iraniane në Damask pothuajse dy javë më parë, ai ndryshoi modus vivendin operacional midis Iranit dhe Izraelit. Ndërsa të dy shtetet deri atëherë kishin shmangur kryesisht konfrontimin e drejtpërdrejtë dhe kishin sulmuar kryesisht njëri-tjetrin në territoret e shteteve të treta, tani duhet të frikësohen se goditjet e drejtpërdrejta midis dy palëve do të rriten, me pasoja të rëndësishme për dinamikën e përshkallëzimit në rajon.
Për herë të parë, Irani ka sulmuar drejtpërdrejt armikun e tij, Izraelin, me dronë dhe raketa. Çfarë e shtyn regjimin iranian?
Teherani me sa duket u ndje i thirrur për të demonstruar forcë pas sulmit ndaj ambasadës së tij në Damask. Megjithatë, vlen të përmendet se Irani iu përgjigj përshkallëzimit izraelit me një përshkallëzim të mëtejshëm, përkatësisht një sulm të drejtpërdrejtë. Deri më tani, Teherani, sipas fjalëve të regjimit, ka ushtruar “durim strategjik” dhe ka frenuar luftën në Gaza, si dhe operacionet izraelite kundër Gardës Revolucionare në Siri. Duke vepruar kështu, Irani pranoi viktimat e veta dhe vetëm rriti presionin në mënyrë indirekte, për shembull duke mbështetur milicinë jemenase Houthi në sulmet e tyre kundër anijeve në Detin e Kuq. Teherani ka qenë gjithmonë i kujdesshëm për të shmangur një konfrontim të hapur me Izraelin dhe SHBA.
Në përgjithësi, Irani e sheh veten si fitues të tendencave më të mëdha strategjike dhe po shtyn zgjerimin e një ure tokësore përgjatë Sirisë në Liban për Hezbollahun. Kjo mundëson që Hezbollahu të pajiset vazhdimisht me armë, veçanërisht raketa, që mund të godasin Izraelin nga një distancë e afërt. Konsolidimi i urës tokësore ndoshta mbetet një objektiv strategjik për Iranin, prandaj, megjithë zhvillimet e ditëve të fundit, Teherani nuk ka gjasa të ketë ndonjë interes për një konfrontim të madh me Izraelin apo SHBA-në për momentin.
Regjimi në Teheran po bën përparim të madh drejt bombës atomike. Çfarë do të thotë një Iran me armë bërthamore për sigurinë e Izraelit?
Deri më tani, Teherani ka shmangur një konflikt të madh të drejtpërdrejtë me Izraelin, sepse në situatën aktuale, Irani do të ishte dukshëm inferior ndaj fuqisë së zjarrit të kombinuar të Izraelit dhe SHBA-së. Në vend të kësaj, Republika Islamike po fokusohet në zgjerimin e aftësive të saj asimetrike dhe mbështetjen e një numri të madh të milicive aleate. Deri më tani, këto milici i kanë dhënë Teheranit siguri kundër një sulmi të madh izraelit ose amerikan në territorin iranian.
Megjithatë, nëse Irani do të bëhej një fuqi bërthamore, Teherani mund të mbështetej në parandalimin bërthamor dhe aftësitë e milicive do të ishin të disponueshme për operacione sulmuese. Ky, dhe jo një sulm teorikisht i mundshëm bërthamor nga Irani ndaj Izraelit, qëndron sfida kryesore në lidhje me programin bërthamor iranian. Meqenëse Teherani i ka zgjeruar ndjeshëm aktivitetet e tij bërthamore në muajt e fundit, Irani po i afrohet gjithnjë e më shumë shndërrimit në një fuqi bërthamore. Dritarja e mundësisë për të ndërmarrë veprime efektive kundër programit bërthamor të Iranit, qoftë diplomatikisht apo ushtarakisht, po zvogëlohet.
Çfarë opsionesh kanë Netanyahu dhe qeveria e tij? A është hakmarrja e pashmangshme?
Izraeli mund të festonte faktin që sulmi iranian u zmbraps pothuajse plotësisht si një “fitore” dhe ta linte me kaq, të paktën për momentin. Megjithatë, zyra e kryeministrit Benjamin Netanyahu ka thënë tashmë se Izraeli nuk mund ta lërë pa përgjigje një sulm të tillë. Dilema e Izraelit mund të jetë se ai vështirë se mund të përgjigjet në të njëjtin nivel. Duket shumë e pamundur që Irani të mund të zmbrapsë pothuajse plotësisht një sulm izraelit, siç bëri Izraeli kundër Iranit. Sulmet ndaj objektivave iraniane nën këtë prag janë tashmë pjesë e qasjes së Izraelit. Izraeli ka kryer sulme të përsëritura kundër Gardës Revolucionare në Siri prej muajsh.
Një sulm izraelit kundër Hezbollahut, milicisë partnere të Iranit në Liban, do të ishte gjithashtu i imagjinueshëm. Megjithatë, për t’u konsideruar si një përgjigje adekuate ndaj sulmit të Iranit, një goditje e tillë duhet të jetë dukshëm më e madhe se dislokimi izraelit në përleshjet aktuale me Hezbollahun. Megjithatë, Hezbollahu, me arsenalin e tij të vlerësuar në mbi 150,000 raketa, është një armik që mund të hakmerret ashpër.
Disa ekspertë po bëjnë thirrje për sanksione më të ashpra kundër Iranit, të tjerë po bëjnë thirrje për dialog. Si duhet të pozicionohet Gjermania ndaj Teheranit?
Jo vetëm sulmi ndaj Izraelit, por edhe mbështetja e Teheranit për luftën ruse në Ukrainë, një kërcënim shumë i drejtpërdrejtë për interesat e sigurisë evropiane, nxjerr në pah nevojën për të zhvilluar një strategji evropiane ndaj Iranit. Megjithatë, të menduarit në dyzime, qoftë sanksione apo diplomaci, nuk ndihmon këtu. Teherani duhet të përballet me gjithë vendosmërinë dhe shumë më të fortë se më parë kudo që sfidon vlerat dhe interesat evropiane. Sanksionet janë një bllok ndërtimi, siç është parandalimi i besueshëm ose aleancat me shtetet që gjithashtu ndihen të kërcënuar nga Irani. Në të njëjtën kohë, Gjermania dhe Evropa gjithashtu duhet të jenë në gjendje të promovojnë interesat e tyre përmes kanaleve diplomatike. Marrëdhëniet e Iranit me partnerët e tij të supozuar strategjikë Kinën dhe Rusinë nuk janë aspak pa probleme, siç ilustrohet nga vështrimet në Kaukazin e Jugut ose shqetësimet e Kinës për një garë armësh bërthamore në Lindjen e Mesme. Këtu ka pikënisje themelore për nismat evropiane.
Por pozicionimi përballë Teheranit kërkon gjithashtu një debat rreth asaj se si të trajtohen qëllimet kontradiktore. Si mund të mbështetet shoqëria civile iraniane nëse regjimi përfiton gjithashtu nga masat për ta mbështetur atë? Si mund të ndërtohet presion mbi regjimin pa e shtyrë atë edhe më tej në duart e Moskës dhe Pekinit? Ajo që i bën gjërat edhe më keq është se shumë partnerë të mundshëm në botën arabe, veçanërisht në shtetet e Gjirit, aktualisht po tregojnë një ngurrim ndaj Berlinit në funksion të politikës gjermane në luftën e Gazës. [IPG]
________________
Sënim: Dr. David Jalilvand është analist dhe konsulent i fokusuar në zhvillimet në kryqëzimin e politikës së jashtme, ekonomisë dhe energjisë në Lindjen e Mesme. Ai është drejtor menaxhues i Orient Matters GmbH në Berlin. Ndër të tjera, ai këshillon projektin e Iranit të Fondacionit Friedrich Ebert, të cilin më parë e drejtoi si pjesë e punës së tij për Departamentin e Lindjes së Mesme dhe Afrikës Veriore të FES në Berlin.
