Nga Adnane Hrioua [Geopolitical Monitor, 31 korrik 2023]
Të hënën, më 3 korrik 2023, Ministri Kuvajtian i Naftës, Saad Al Barrak, lëshoi një deklaratë ku shprehte kundërshtimin e tij ndaj atyre që ai i përshkroi si “pretendimet dhe masat iraniane” në lidhje me fushën “Durra” (siç emërtohet nga Kuvajti dhe Arabia Saudite), një fushë gazi në det, duke theksuar se ato “bien ndesh me parimet themelore të marrëdhënieve ndërkombëtare”. Ministri kujtoi se “fusha është një burim natyror Kuvajti-Saudite dhe asnjë palë tjetër nuk ka asnjë të drejtë për të derisa të përcaktohen kufijtë detarë”. Të nesërmen, më 4 korrik, Ministria e Punëve të Jashtme e Arabisë Saudite lëshoi një deklaratë duke mbështetur Kuvajtin dhe duke pohuar se “vetëm dy kombe kanë të drejta sovrane për të shfrytëzuar burimet e këtij rajoni”. Këto pozicione saudite dhe të Kuvajtit pasuan synimet e deklaruara të Teheranit për të ndërmarrë veprime në lidhje me fushën “Arash” (siç emërtohet nga Irani) dhe synimin e tij për të filluar shfrytëzimin e fushës së përbashkët të gazit dhe naftës.
Fusha e Arashit/Durrës: Një thesar energjetik në det
Mosmarrëveshja mes palëve sillet rreth një fushe me një vlerë të papërcaktuar energjetike. Reuters raportoi se rezervat vlerësohen në një trilion këmbë kub gaz natyror, nga të cilat 200 miliardë metra kub ka të ngjarë të nxirren menjëherë, përveç mbi 310 milionë fuçi nafte. Disa ekspertë të energjisë vlerësojnë se rezervat e fushës së Durrës i afrohen 11 trilion metra kub gaz natyror dhe rreth 300 milionë fuçi naftë dhe kondensata nafte. Këto shifra janë të një rëndësie të madhe për palën kuvajtiane, pasi duke marrë parasysh rezervat e gazit natyror të Kuvajtit, të cilat nuk i kalojnë 35 trilion metra kub, vlera hidrokarbure e fushës mund të rrisë rezervat e Kuvajtit me 30%.
Konflikti historik
Mosmarrëveshja daton në vitet 1960 kur Kuvajti dhe Irani kishin koncesione të mbivendosura detare për shkak të kufijve detarë të papërcaktuar në atë kohë. Irani i dha kompanisë Anglo-Iraniane të Naftës të drejtën për të eksploruar dhe shfrytëzuar, ndërsa Kuvajti i dha të drejta kompanisë Royal Dutch Shell. Koncesionet u mbivendosën në pjesën veriore të fushës.
Me kalimin e kohës, Kuvajti forcoi pozicionin e tij duke nënshkruar një memorandum mirëkuptimi me Arabinë Saudite në dhjetor 2019, duke parashikuar bashkëpunimin midis dy vendeve përmes Operacioneve të Përbashkëta Al Khafji për zhvillimin dhe shfrytëzimin e fushës. Të dy vendet filluan zbatimin e memorandumit të mirëkuptimit pas arritjes së një marrëveshjeje më 21 mars 2022, për të filluar punën duke përzgjedhur firmat konsulente për të kryer studimet e nevojshme inxhinierike për zhvillimin e fushës dhe duke hartuar dizajne teknikisht efikase për sa i përket kapitalit dhe funksionimit.
Pesë ditë më vonë, më 26 mars 2022, zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme iraniane, Saeed Khatibzadeh, deklaroi se “disa pjesë të fushës ndodhen në ujërat kufitare midis Iranit dhe Kuvajtit dhe vendi i tij rezervon të drejtën për të shfrytëzuar dhe investuar në këtë rajon.” Për këtë arsye, Teherani e konsideroi dokumentin e nënshkruar “të paligjshëm” pasi i përket fushës dhe duhet të shoqërohet me çdo operacion shfrytëzimi dhe zhvillimi.
Negociatat pa rezultate
Deri më tani, raundet e dialogut që synonin përcaktimin e kufijve detarë midis dy vendeve kanë dështuar, duke përfshirë një raund bisedimesh në vitin 2000, ku Irani u përpoq të shfrytëzonte procesin dhe të fillonte zhvillimin e fushës. Megjithatë, Kuvajti kishte kërcënuar në atë kohë se do ta çonte çështjen në gjykatat ndërkombëtare, duke bërë që Teherani të ndalonte operacionet e tij të zhvillimit.
Në prill 2022, Arabia Saudite dhe Kuvajti e ftuan Iranin të negocionte në terren, duke deklaruar në një deklaratë të përbashkët nga Ministria e Punëve të Jashtme të Arabisë Saudite dhe Kuvajtit se ata rinovojnë, si palë të unifikuara të interesit, ftesën drejtuar Iranit për të përcaktuar kufijtë lindorë të përbashkët mes dy vendeve të Gjirit.
Kuvajti është i vetëdijshëm për aspiratën e fshehur të Iranit për të negociuar në mënyrë të njëanshme, të cilën vendi e refuzon me forcë. Ajo që bie në sy në këtë çështje lidhur me caktimin e kufijve ndërmjet tri palëve është se kufijtë ndërmjet Arabisë Saudite dhe Iranit janë përcaktuar, ndërsa kufijtë ndërmjet Iranit dhe Kuvajtit mbeten objekt i mosmarrëveshjes dypalëshe. Prandaj, Irani insiston të negociojë vetëm me Kuvajtin për sa kohë që përfaqëson të vetmen palë ngurruese brenda dyshes saudite-kuvajtiane. Kjo hipotezë përforcohet nga lëvizjet diplomatike të Iranit. Në maj 2022, ambasadori i Iranit në Kuvajt, Mohammad Irani, deklaroi se vendi i tij i kishte dërguar një ftesë zyrtare palës kuvajtiane për të “rifilluar diskutimet midis dy vendeve që kishin ndaluar në vitin 2014”.
Pas këtij ndërgjegjësimi paraprak, nëse mund të thuhet, nga pala kuvajtiane në veçanti, dhe për shkak të një sërë ndryshimesh gjeopolitike rajonale dhe ndërkombëtare, ne mund të kuptojmë lidhjen e palës kuvajtito-saudite me një qëndrim të unifikuar të “ne përfaqësojmë së bashku një palë e vetme negociuese”.
Në dritën e kësaj hipoteze, lindin disa pyetje: A e përdori Irani faktorin e normalizimit të marrëdhënieve me Arabinë Saudite për të negociuar i izoluar me Kuvajtin? A e përdori Irani kartën e përcaktimit paraprak të kufijve të tij detarë me Arabinë Saudite për të ushtruar presion mbi Kuvajtin? Dhe nëse po, a e nënvlerëson apo neglizhon Irani faktin se adresimi i çështjeve të Gjirit kërkon domosdoshmërisht përfshirjen e Arabisë Saudite si palë kryesore?
Një lëvizje e papritur gjeopolitike
Në shqyrtimin e qëndrimeve të mëparshme të aktorit iranian në lidhje me këtë çështje, pritej që Irani të pretendonte “të drejtat e tij”. Megjithatë, koha e këtij veprimi, vetëm disa javë pas normalizimit të marrëdhënieve diplomatike me Arabinë Saudite, ka çuar në interpretime dhe pikëpyetje të ndryshme rreth motivit parësor që e shtyu Iranin të riafirmonte këtë qëndrim historik nga njëra anë, si dhe marrëdhëniet me strukturën e brendshme, pikërisht kur kemi parasysh kohën kur ndodhën ndryshimet në Iran.
Debati për ndryshimin brenda strukturës drejtuese iraniane lidhet drejtpërdrejt me dorëheqjen ose shkarkimin e Ali Shamkhani nga Sekretaria e Këshillit të Lartë të Sigurisë Kombëtare të Iranit. Janë ngritur disa pyetje në lidhje me implikimet dhe dimensionet e këtij ndryshimi, i cili ndodhi në një kohë të ndjeshme për Iranin, duke pasur parasysh rolin e rëndësishëm të Shamkhani në përmirësimin e marrëdhënieve iraniane me mjedisin e tij arab, si dhe rolin e këtij pozicioni në përcaktimin e drejtimeve të Këshillit si një qendër e vendimmarrjes iraniane në politikat e brendshme dhe të jashtme.
Megjithëse Sekretari i Këshillit të Lartë të Sigurisë Kombëtare nuk ka fuqinë ligjore dhe praktike për të marrë vendime i vetëm, ata kanë aftësi vendimmarrëse pasi janë përgjegjës për menaxhimin e punëve të tij dhe mbikëqyrjen e zbatimit të duhur të rezolucioneve dhe vendimeve të marra nga Këshilli si dhe të jetë përgjegjës për çështje administrative dhe ekzekutive. Ndërsa disa analiza arabe kanë përjashtuar mundësinë e një lidhjeje të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me deklaratat iraniane në fushën e gazit, ky faktor duhet të mbetet në tavolinë pasi ka të bëjë me një personalitet që luajti një rol qendror në rikthimin e marrëdhënieve me mjedisin arab, nga ana tjetër, dhe një këshill që mbart peshën e tij në politikën e jashtme.
Fusha e Gazit dhe Barometri
Fusha e Durrës/Arashit nuk luan vetëm rolin e një mosmarrëveshjeje energjetike mes dy palëve, por shërben edhe si barometër në marrëdhëniet ndërkombëtare. Me fjalë të tjera, fusha e Durrës/Arashit aktualisht vepron si një mjet vlerësimi për marrëdhëniet dypalëshe, veçanërisht midis Arabisë Saudite dhe Iranit. Konflikti i vazhdueshëm do t’i lejojë Riadit dhe Teheranit të përcaktojnë se deri në çfarë mase secila palë është e aftë të zgjidhë në mënyrë paqësore dhe diplomatike çështjet e pazgjidhura. Së pari, do t’i lejojë vendimmarrësit sauditë të kuptojnë shkallën në të cilën Irani do të braktisë qasjen e tij të vjetër nga njëra anë dhe do të përpiqet të zgjidhë problemin nga ana tjetër. Së dyti, do të lejojë Iranin të provojë se qeveria e re ka ndryshuar vërtet politikën e saj të ndërhyrjes në mjedisin e tij arab dhe të demonstrojë një politikë të bazuar në parimin e fqinjësisë së mirë.
Duke parë përpara
Pas një sërë deklaratash zyrtare nga pala kuvajtiane dhe saudite, Teherani shprehu qëndrimin e tij më 12 korrik në lidhje me zhvillimet e reja përmes zëdhënësit të Ministrisë së Jashtme iraniane. Në deklaratë, përmendet se “çështjet që lidhen me përcaktimin e kufijve detarë dhe shfrytëzimin e burimeve të përbashkëta hidrokarbure, duke marrë parasysh interesat e përbashkëta dhe parimin e fqinjësisë së mirë me të gjithë fqinjët, përfshirë Kuvajtin, kanë qenë gjithmonë në interes të Republikës Islamike të Iranit.”
Deklarata e zëdhënësit të Ministrisë së Punëve të Jashtme ofron disa indikacione për mundësinë e një zgjidhjeje diplomatike të kësaj çështjeje nga Teherani. Për sa i përket palës kuvajtiane, ka një këmbëngulje të fortë për çështjen e “ekskluzivitetit” të të drejtave të shfrytëzimit në terren dhe refuzimit të çdo përfshirjeje iraniane përpara përcaktimit të kufijve, ndërkohë që Arabia Saudite thekson vazhdimisht se ajo, së bashku me Kuvajtin, është një e vetme prej palëve negociuese dhe në të njëjtën kohë fton Iranin për të negociuar.
Fati i kësaj çështjeje, sipas një analize personale, varet nga “aftësia e Arabisë Saudite për të ndikuar”, duke qenë se ajo aktualisht përfaqëson një lidhje midis Kuvajtit dhe Iranit. Me fjalë të tjera, duke marrë parasysh marrëdhëniet solide midis Arabisë Saudite dhe Kuvajtit, dhe faktin që Irani ka rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Arabinë Saudite, “aftësia e Arabisë Saudite për të ndikuar” qëndron në aftësinë e saj për të gjetur gjuhën e përbashkët midis Kuvajtit dhe Iranit.
Bazuar në një analizë gjeopolitike të realitetit rajonal, mund të themi se Arabia Saudite ka mundësinë të provojë rolin e saj si një lider klasik brenda Këshillit të Bashkëpunimit të Gjirit (GCC) në radhë të parë, të vlerësojë aspektin e ri të marrëdhënieve të saj me Iranin në radhë të dytë, ndërkaq në anën t’i kujtoj Iranit se rivendosja e marrëdhënieve diplomatike nuk nënkupton domosdoshmërisht një ndryshim të pozicionit për disa çështje të sovranitetit në radhë të tretë. Sa i përket Iranit, ai duhet të kuptojë se ka adoptuar një qasje të “fqinjësisë së mirë” dhe se çdo lëvizje e ardhshme do të matet sipas këtij standardi, si historia e ndërhyrjes në punët e brendshme të shteteve, e cila e ka karakterizuar politikën e tij të jashtme që nga fillimi i mijëvjeçarit aktual, e që mbetet në mbamendjet e njerëzve. Sa i përket Kuvajtit, një shtet që favorizon ndërmjetësimin dhe paqen, ai mbetet i kapur mes bastit të “të drejtave ekskluzive” dhe kudhrës së “përcaktimit të kufirit”, duke pritur që ekuilibri të anohet në favor të njërit apo tjetrit, në varësi të rajonit dhe konsideratave relacionale mbi të gjitha.
_________________________________________
Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull u përkasin vetëm autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht ato të ISHGJ
